Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος πολέμου. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 ήταν μια στιγμή ορόσημο για τον κόσμο των μυστικών υπηρεσιών. Καθώς φεύγει αυτή η ταραγμένη χρονιά με τις μάχες να συνεχίζονται, η ιστοσελίδα του περιοδικού Foreign Affairs εστίασε στη στρατηγική της αποκάλυψης που χρησιμοποίησαν οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης και κυρίως των ΗΠΑ, που μέχρι σήμερα δεν την είχαμε ξαναδεί: ούτε σε ό,τι αφορά την έκταση, ούτε σε ό,τι αφορά την ακρίβεια των πληροφοριών που φάνηκε να προβλέπουν την εισβολή. 

Επί εβδομάδες ολόκληρες πριν την εισβολή του Πούτιν, οι ΗΠΑ είχαν ενεργοποιήσει μια ροή αποκάλυψης πληροφοριών προς τα Μέσα, που αφορούσαν κυρίως τις κινήσεις ρωσικών στρατευμάτων και τη συγκέντρωση δυνάμεων γύρω από την Ουκρανία. Η στρατηγική της δημοσιοποίησης ήταν, μεταξύ άλλων, ένα αντίμετρο για τη ρωσική προπαγάνδα: αποκαλύπτουμε την αλήθεια προτού επικρατήσουν τα ρωσικά ψέματα. 

Οι αποκαλύψεις πληροφοριών ήταν σε ορισμένες περιπτώσεις τόσο εντυπωσιακές, ώστε έβαλαν τον ρώσο πρόεδρο στη διαδικασία να αναρωτιέται ποιοι είχαν διεισδύσει τόσο βαθιά στην κυβέρνησή του από την πλευρά των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ.

Αυτή ήταν η αρχή. Στη συνέχεια, ο πόλεμος εγκαινίασε μια νέα εποχή ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ της Ουκρανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και των υπόλοιπων συμμάχων, η οποία βοήθησε στην αντιμετώπιση των ψευδών ρωσικών ειδήσεων, στη θωράκιση των ψηφιακών συστημάτων έναντι κυβερνοεπιθέσεων και, εν τέλει, πολύ άμεσα και πρακτικά, βοήθησε στο πεδίο της μάχης τις ουκρανικές δυνάμεις να χτυπήσουν ρωσικούς στόχους.

Κατά τη χρονιά που φεύγει σε λίγες ημέρες, πέρα από μυστικές υπηρεσίες, πολίτες, δημοσιογράφοι και αναλυτές παρακολουθούσαν τι σχεδίαζε η Ρωσία με τρόπους που ήταν αδύνατο να φανταστούμε σε προηγούμενους πολέμους.

Οι δημοσιογράφοι μετέδιδαν τις εξελίξεις στο πεδίο της μάχης χρησιμοποιώντας εικόνες από εμπορικούς διαστημικούς δορυφόρους. Πρώην κυβερνητικοί αξιωματούχοι και στρατιωτικοί παρακολουθούσαν καθημερινώς τα γεγονότα και έκαναν αναλύσεις, ενώ μια εθελοντική ομάδα φοιτητών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ παρείχε αναφορές στα Ηνωμένα Εθνη σχετικά με τις ρωσικές φρικαλεότητες στην Ουκρανία. Η ομάδα αποκάλυπτε αλλά και επαλήθευε γεγονότα χρησιμοποιώντας εμπορικούς δορυφόρους, εργαλεία γεωεντοπισμού, ακόμη και βίντεο από το TikTok.

Παράλληλα, το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου, μια δεξαμενή σκέψης που εδρεύει στην Ουάσινγκτον και αποτελεί βασική πηγή για στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες και αναλυτές, δημιούργησε έναν διαδραστικό χάρτη της σύγκρουσης, που βασιζόταν εξ ολοκλήρου σε πληροφορίες και τεχνολογικά εργαλεία που ήταν διαθέσιμα από ανοιχτές πηγές, εκτός του πλαισίου των μυστικών υπηρεσιών.  

Ολοι έγιναν «κατάσκοποι»…

Το Διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι δορυφόροι και πολλά ακόμη τεχνολογικά εργαλεία επέτρεψαν σε πολίτες και ειδικούς να συλλέγουν, να αναλύουν και να διαδίδουν πληροφορίες. Η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ Εϊμι Ζέγκαρτ, που υπογράφει την ανάλυση στο περιοδικό Foreign Affairs, βλέπει δύο όψεις στην εξέλιξη αυτή. Παρότι αναγνωρίζει ότι η κινητοποίηση, που κατέστη εφικτή λόγω των νέων τεχνολογιών, βοήθησε να πέσει φως στη ρωσική στρατιωτική δραστηριότητα, θεωρεί ότι τα αποτελέσματά της έχουν και ευρύτερες, ανησυχητικές διαστάσεις. 

Για παράδειγμα, για τις 18 υπηρεσίες που απαρτίζουν τον επίσημο μηχανισμό της λεγόμενης «κοινότητας των Υπηρεσιών Πληροφοριών των ΗΠΑ», οι νέες τεχνολογίες πολλαπλασιάζουν τις απειλές, ενώ αυξάνουν δραματικά και τον όγκο των δεδομένων που πρέπει να επεξεργαστούν οι αναλυτές. Οντότητες και άτομα εκτός της κυβέρνησης των ΗΠΑ αποκτούν πλέον, χάρη στην τεχνολογία, δυνατότητες συλλογής πληροφοριών, δημιουργώντας νέα δεδομένα και προκλήσεις, στις οποίες καλούνται να ανταποκριθούν οι μυστικές υπηρεσίες. 

Η Ουάσινγκτον, σχολίασε η Ζέγκαρτ, «πρέπει να ασχοληθεί σοβαρά με τη δημιουργία μιας νέας υπηρεσίας αφιερωμένης στις πληροφορίες από ανοιχτές πηγές. Διαφορετικά, η κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ θα μείνει πίσω, αφήνοντας τους Αμερικανούς πιο ευάλωτους απέναντι σε καταστροφικές εκπλήξεις».

Από τον Ψυχρό Πόλεμο στην ηλεκτρονική απειλή 

Οταν ιδρύθηκε η CIA, το 1947, το σκεπτικό ήταν ότι η συγκέντρωση της συλλογής και της διαχείρισης των πληροφοριών σε μια ενιαία υπηρεσία θα παρείχε εγκαίρως εκτιμήσεις για τις μελλοντικές εξελίξεις, ώστε να αποτραπεί ένα νέο Περλ Χάρμπορ και να επικρατήσουν οι ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο. Σήμερα, η απειλή από τη Ρωσία και την ολοένα και πιο αυταρχική κομμουνιστική Κίνα γεννά ίσως παραλληλισμούς με τα ψυχροπολεμικά χρόνια, ωστόσο, ακριβώς λόγω της τεχνολογίας, το τοπίο είναι διαφορετικό.  

«Οι σημερινές προκλήσεις διαφέρουν πολύ από τις μεταπολεμικές. Οι αναδυόμενες τεχνολογίες μεταμορφώνουν τον πλανήτη με πρωτοφανή τρόπο και ρυθμό», σχολίασε η καθηγήτρια του Στάνφορντ. Οι τεχνολογίες αυτές και η κατοχή και διαχείριση των δεδομένων αποτελούν πλέον πηγές εθνικής ισχύος. Αλλά πρόκειται για άυλα στοιχεία, που ελέγχονται και από ιδιωτικές εταιρείες – όχι μόνο από κυβερνήσεις. 

Το 96% του πλανήτη είναι online 

Η CIA και οι άλλες μυστικές υπηρεσίες είναι αναγκασμένες να προσαρμόζονται κάθε φορά στα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Ενδεικτικό του πόσο γρήγορα αλλάζουν τα πράγματα είναι οι εξελίξεις γύρω από το Διαδίκτυο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού είχε πρόσβαση online. Σήμερα, το 96% του πλανήτη είναι συνδεδεμένο, από τις μακρινές περιοχές της Αρκτικής έως τις σκηνές Βεδουίνων, στην έρημο. Μόνο τα τελευταία τρία χρόνια, περισσότεροι από ένα δισ. άνθρωποι συνδέθηκαν και αυτοί στο Διαδίκτυο. 

Η συνδεσιμότητα έχει μεταμορφώσει και την πολιτική παγκοσμίως. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν τροφοδοτήσει διαμαρτυρίες κατά των απολυταρχικών καθεστώτων, όπως η Αραβική Ανοιξη και το Κίνημα της Ομπρέλας στο Χονγκ Κονγκ. Παράλληλα, όμως, το Διαδίκτυο επέτρεψε την κυβερνητική παρακολούθηση των πολιτών από την ηγεσία του Πεκίνου, αλλά και τις μαζικές επιχειρήσεις παραπληροφόρησης της Ρωσίας, που έδειξαν ότι μπορούν να επηρεάσουν τις εκλογές (όπως οι προεδρικές κάλπες του 2016 στις ΗΠΑ) και να υπονομεύσουν δημοκρατίες εκ των έσω.

Μαχητικά αεροσκάφη με τεχνητή νοημοσύνη 

Παράλληλα, η επιτάχυνση των εξελίξεων στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) αλλάζει τα πάντα και μπορεί να οδηγήσει σύντομα ακόμη και σε μαχητικά αεροσκάφη που θα κάνουν πολεμικούς ελιγμούς καλύτερα από τα αεροπλάνα με πιλότο. Εξάλλου, οι εμπορικοί δορυφόροι έχουν αυξηθεί σημαντικά (πάνω 5.000 δορυφόροι κάθε είδους κινούνται αυτή τη στιγμή γύρω από τη Γη) και προσφέρουν «μάτια» σε κάθε γωνιά του πλανήτη, για όποιον μπορεί να πληρώσει για τις υπηρεσίες τους. 

Ορισμένοι εμπορικοί δορυφόροι προσφέρουν, μάλιστα, τόσο ευκρινή εικόνα και υψηλή ανάλυση, που μπορούν να «αναγνωρίσουν» καλύμματα φρεατίων, πινακίδες, ακόμη και τις λακκούβες ενός δρόμου. Αλλοι έχουν την ικανότητα να ανιχνεύουν την εκπομπή ραδιοσυχνοτήτων ή την κίνηση ενός οχήματος και είναι αποτελεσματικοί ακόμη και τη νύχτα, με συννεφιά ή υπό πυκνή βλάστηση.  

Σχηματισμοί μικρών δορυφόρων μπορούν να επισκέπτονται ξανά την ίδια τοποθεσία πολλές φορές την ίδια ημέρα για να ανιχνεύσουν αλλαγές σε σύντομες περιόδους – κάτι που άλλοτε ήταν αδύνατο. Οι αλλαγές αυτές προσφέρουν δυνατότητες απόκτησης πληροφοριών σε πολύ περισσότερους διεθνείς «παίκτες». Το 2020, για παράδειγμα, το Ιράν χρησιμοποίησε εμπορικές δορυφορικές εικόνες για την παρακολούθηση των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ προτού εξαπολύσει επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους, από την οποία τραυματίστηκαν περισσότεροι από 100 άνθρωποι.

Οι πληροφορίες από πηγές ανοιχτού κώδικα είναι διαθέσιμες σε όλους, παντού, ανεξάρτητα από τα κίνητρα. Αυτό είναι το πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι μυστικές υπηρεσίες. Για τις ΗΠΑ η πρόκληση είναι διπλή. Να παραμένουν ένα βήμα πιο μπροστά από όσους συλλέγουν πληροφορίες από ανοιχτές πηγές, αλλά και να αποκωδικοποιούν τα νέα τεχνολογικά εργαλεία που κατασκευάζουν οι αντίπαλοί τους.  

Στο παρελθόν, οι τεχνολογικές ανακαλύψεις όπως το Διαδίκτυο και το GPS εφευρέθηκαν από κυβερνητικούς φορείς των ΗΠΑ και εμπορευματοποιήθηκαν στη συνέχεια από τον ιδιωτικό τομέα. Σήμερα, οι καινοτομίες που μπορεί να επηρεάσουν την εθνική ασφάλεια είναι πολύ πιο πιθανό να εφευρεθούν στον ιδιωτικό τομέα, όπου χρηματοδοτούνται από διεθνή κεφάλαια και αναπτύσσονται από ένα πολυεθνικό εργατικό δυναμικό για να πουληθούν σε πελάτες παγκοσμίως, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα.

Το TikTok ως «όπλο» της Κίνας;

Στον σημερινό κόσμο του «πολέμου» της πληροφορίας τα όπλα δεν μοιάζουν με όπλα. Σήμερα, η Κίνα, σημείωσε η Ζέγκαρτ, θα μπορούσε να στρέψει τον έναν Αμερικανό εναντίον του άλλου χωρίς καν να χρησιμοποιήσει τις τεχνολογικές πλατφόρμες των ΗΠΑ. Η κινεζική εταιρεία ByteDance κατέχει το TikTok, τη δημοφιλή εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης, που διαθέτει περισσότερους από ένα δισ. χρήστες, συμπεριλαμβανομένων περίπου 135 εκατ. Αμερικανών ή αλλιώς το 40% του πληθυσμού των ΗΠΑ.

Τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικανοί στις ΗΠΑ ανησυχούν τώρα ότι το TikTok θα μπορούσε να επιτρέψει στην κινεζική κυβέρνηση να συλλέξει κάθε είδους δεδομένα για τους Αμερικανούς και να ξεκινήσει μαζικές εκστρατείες επιρροής, που θα εξυπηρετούν τα συμφέροντα του Πεκίνου – όλα αυτά υπό τον μανδύα ότι προσφέρουν στους καταναλωτές των ΗΠΑ αυτό που θέλουν.

Η πρόβλεψη του μέλλοντος 

«Ο ρόλος των μυστικών υπηρεσιών συχνά παρεξηγείται. Αν και οι υπηρεσίες κατασκοπείας ασχολούνται με μυστικά, ο πυρήνας της δουλειάς τους δεν είναι αυτά καθαυτά τα μυστικά. Ο βασικός τους σκοπός είναι η παροχή πληροφοριών στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και η πρόβλεψη του μέλλοντος ταχύτερα και καλύτερα από τους αντιπάλους τους», σχολίασε η ειδικός του πανεπιστημίου Στάνφορντ. Και τελικά, η ανάλυση των «μυστικών» και των ανοιχτών δεδομένων είναι αυτή που μετατρέπει τα σκόρπια ευρήματα σε κρίσιμες αναγνώσεις των εξελίξεων, συνθέτοντας ανόμοια θραύσματα πληροφοριών και αξιολογώντας το πλαίσιο, την αξιοπιστία και το νόημά τους.

Κλείνοντας από εκεί που ξεκινήσαμε: Οταν οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ προειδοποίησαν πως η Ρωσία επρόκειτο να εισβάλει στην Ουκρανία, το γεγονός αυτό προσέφερε στην Ουάσινγκτον πολύτιμο χρόνο για να εξοπλίσει το Κίεβο και να προετοιμάσει την απάντηση των κρατών της Δύσης. Σύντομα, όμως, η επανάληψη της πετυχημένης αυτής απάντησης μπορεί να γίνει πολύ πιο δύσκολη για τις μυστικές υπηρεσίες. Πολύ απλά, γιατί το τοπίο των απειλών σε διεθνές επίπεδο δεν ήταν ποτέ τόσο περίπλοκο, ούτε τόσο πολυπαραγοντικό όσο στις ημέρες που ζούμε. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News