Η Ευρώπη, άλλοτε κέντρο της παγκόσμιας ισχύος, βρίσκεται σήμερα εκτεθειμένη στις πιέσεις ισχυρότερων δυνάμεων. Αδύναμη να επιβληθεί σε εμπόριο, διπλωματία και ασφάλεια, παραγκωνίζεται στις κρίσιμες διεθνείς εξελίξεις. Οι εξωτερικοί παίκτες κερδίζουν έδαφος, ενώ η ευρωπαϊκή ενότητα δοκιμάζεται περισσότερο από ποτέ.

Μια φωτογραφία που τραβήχτηκε στο γήπεδο γκολφ του Τέρνμπερι, στα τέλη Ιουλίου, αποτύπωσε εύγλωττα την αντιστροφή των γεωπολιτικών ρόλων, γράφει ο Γκίντιον Ράχμαν στους Financial Times: Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν απεικονίζεται σε αυτήν αμήχανη, με τον αντίχειρα υψωμένο, ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ χαμογελά πλατιά. Η ΕΕ είχε μόλις αποδεχθεί, χωρίς αντίδραση, έναν βασικό δασμό 15% στα ευρωπαϊκά προϊόντα που εξάγονται στις ΗΠΑ, φοβούμενη να συγκρουστεί.

Η ταπείνωση ήταν ακόμη μεγαλύτερη επειδή το εμπόριο θεωρούνταν από τις λίγες σφαίρες όπου η Ευρώπη μπορούσε να σταθεί ισότιμα απέναντι στις υπερδυνάμεις του πλανήτη. Η ενιαία αγορά της είναι συγκρίσιμη με τις οικονομίες των ΗΠΑ ή της Κίνας, και οι Βρυξέλλες διαπραγματεύονται συλλογικά για όλα τα μέλη. Κι όμως, μπροστά στο ενδεχόμενο αμερικανικής αντίδρασης στο πεδίο της ασφάλειας –σε μια περίοδο πολέμου στην Ουκρανία και αυξανόμενων φόβων απέναντι στη ρωσική απειλή– οι Ευρωπαίοι λύγισαν. Η αδυναμία στην άμυνα ακύρωσε τη δύναμη στο εμπόριο· η μία ευθραυστότητα τροφοδότησε μια άλλη.

Το επεισόδιο αυτό δεν αποτελεί ένα «μεμονωμένο ατύχημα». Οι ενδείξεις της ευρωπαϊκής αδυναμίας πολλαπλασιάζονται. Η Φον ντερ Λάιεν είχε εξαγγείλει ότι επιθυμούσε να ηγηθεί μιας «γεωπολιτικής Επιτροπής», όμως η ΕΕ παραγκωνίζεται ακόμη και σε συγκρούσεις που εκτυλίσσονται δίπλα στα σύνορά της και επηρεάζουν άμεσα τα συμφέροντά της. Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι πλέον οι μεγαλύτεροι χρηματοδότες και προμηθευτές στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία. Παρ’ όλα αυτά, όταν ο Τραμπ επιχείρησε πριν από λίγους μήνες να τερματίσει τον πόλεμο, διαπραγματεύτηκε απευθείας με τον Πούτιν, ενώ οι Ευρωπαίοι αγωνιούσαν να επηρεάσουν τις συνομιλίες πριν και μετά τη συνάντηση.

Κάτι ανάλογο συνέβη και στη Γάζα, συνεχίζουν οι Financial Times. Αν και η σύγκρουση εξελίσσεται στη γειτονιά της Μεσογείου, η ουσιαστική διπλωματία διεξήχθη από τις ΗΠΑ, το Κατάρ, την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Η Ευρώπη βρέθηκε στο περιθώριο. Στο Σουδάν, όπου μαίνεται ένας από τους πιο βίαιους εμφυλίους, με βέβαιες συνέπειες για νέες προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη, οι κρίσιμοι παράγοντες είναι άλλες δυνάμεις: τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, η Τουρκία και η Ρωσία. Παράλληλα, η γαλλική επιρροή στη Δυτική Αφρική έχει υποχωρήσει δραματικά, καθώς στο Μάλι, πρώτα η Ρωσία και στη συνέχεια τζιχαντιστικές ομάδες εκμεταλλεύθηκαν το κενό.

Το προφανές ερώτημα είναι γιατί η Ευρώπη μοιάζει τόσο αδύναμη. Οι συνηθισμένες απαντήσεις αφορούν τις ελλείψεις στον στρατιωτικό και οικονομικό τομέα. Ωστόσο, σημειώνουν οι FT, αυτά δεν είναι τα βαθύτερα προβλήματα. Η Ευρώπη διαθέτει μεγάλη αμυντική βιομηχανία και παραμένει πλούσια, αν και υπερχρεωμένη. Οι δομικές, πολιτικές και ψυχολογικές αδυναμίες είναι σοβαρότερες.

Οι Βρυξέλλες λειτουργούν ως μια τεράστια γραφειοκρατία: ικανή στη νομοθεσία και τις διαδικασίες, αλλά ανίκανη να δρα γρήγορα και αποφασιστικά όπως οι παλιές ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες ή οι σημερινές υπερδυνάμεις. Επιπλέον, οι ηθικές επικλήσεις και οι αναφορές στο διεθνές δίκαιο δεν συγκινούν εύκολα τις χώρες της Αφρικής και της Ασίας, των οποίων οι ιστορίες έχουν σημαδευτεί από την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία.

Την εποχή που οι ευρωπαϊκές δυνάμεις διαγκωνίζονταν για τον έλεγχο της Αφρικής, το σκηνικό ονομαζόταν «scramble for Africa» – «Ο διαγκωνισμός για την Αφρική». Τώρα, με την Ευρώπη σε υποχώρηση, διαφαίνεται αυτό που ο ακαδημαϊκός Ντιμίταρ Μπέτσεφ ονομάζει «scramble for Europe» – ο διαγκωνισμός για την επιρροή επί της ηπείρου με εξωτερικούς παίκτες. Ενα παράδειγμα είναι τα δυτικά Βαλκάνια, όπου οι χώρες υποτίθεται ότι βρίσκονται καθ’ οδόν προς την ένταξη στην ΕΕ, αλλά η παρουσία της Ρωσίας, της Τουρκίας και της Κίνας ενισχύεται. Πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων ανέδειξε το πώς τα κινεζικά δάνεια και έργα υποδομών δημιουργούν εξαρτήσεις και στην ίδια την ήπειρο.

Η εξωτερική επιρροή, όμως, απειλεί και την εσωτερική συνοχή της ΕΕ, καθώς ξένες δυνάμεις εφαρμόζουν τη λογική «διαίρει και βασίλευε». Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που η Ευρώπη δυσκολεύτηκε να απαντήσει ενιαία στους δασμούς του Τραμπ, σύμφωνα με τους FT: τα συμφέροντα των κρατών-μελών και των βιομηχανιών τους είναι διαφορετικά, επιτρέποντας στις ΗΠΑ να αξιοποιήσουν αυτές τις διαφορές προς όφελός τους.

Το ίδιο αναμένεται να συμβεί με τη «δεύτερη κινεζική πρόκληση», δηλαδή την πλημμυρίδα κινεζικών βιομηχανικών προϊόντων που απειλούν τα ευρωπαϊκά εργοστάσια, καθώς η κινεζική προσφορά θα υποσκάψει κάθε προσπάθεια συλλογικής ευρωπαϊκής απάντησης. Ακόμη και η ενότητα στο Ουκρανικό μπορεί να διαρραγεί, καθώς κόμματα φιλικά προς τη Μόσχα έρχονται στην εξουσία σε χώρες όπως η Σλοβακία και η Τσεχία.

Συχνά οι Ευρωπαίοι παρηγορούνται, καταλήγουν οι Financial Times, λέγοντας ότι, αν και υστερούν σε σκληρή ισχύ, διαθέτουν πλούσια «ήπια ισχύ»: πολιτισμό, ποιότητα ζωής, κοινωνικά συστήματα. Ομως η ευημερία και η ασφάλεια που στηρίζουν αυτά τα προτερήματα δεν είναι δεδομένες. Αν η Ευρώπη δεν βρει τρόπο να αποκτήσει ξανά ουσιαστική ισχύ, ο τρόπος ζωής που σήμερα θεωρεί δεδομένο μπορεί να απειληθεί πολύ πιο γρήγορα απ’ όσο νομίζει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News