Μια νέα έρευνα στα ερείπια της Πομπηίας δεν επικεντρώνεται στις συνέπειες της έκρηξης του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., που κατέστρεψε τη ρωμαϊκή πόλη, αλλά στην επιστημονική πρόοδο που προηγήθηκε της καταστροφής.

Οπως αναφέρει σε δημοσίευμά του το περιοδικό Popular Science, επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (το περίφημο MIT) μελέτησε με προσοχή τα οικοδομικά έργα της πόλης και κατέληξε ότι η θρυλική ρωμαϊκή συνταγή για το σκυρόδεμα ίσως χρειάζεται μια σημαντική ιστορική αναθεώρηση.

Οταν σκεφτόμαστε την αρχαία ρωμαϊκή αρχιτεκτονική, οι κίονες και τα κολοσσιαία κτίρια είναι συνήθως οι πρώτες εικόνες που μας έρχονται στον νου. Αυτές οι κατασκευές βασίστηκαν κατά κύριο λόγο στο ρωμαϊκό σκυρόδεμα, υλικό που συνδέεται με έναν συγκεκριμένο άνδρα, τον Βιτρούβιο.

Ο μηχανικός του 1ου αιώνα π.Χ. θεωρείται ευρέως ο συγγραφέας του «De Architectura», του μοναδικού σωζόμενου αρχιτεκτονικού εγχειριδίου της αρχαιότητας, και η συνταγή του για σκυρόδεμα βοήθησε στην ανέγερση ορισμένων από τα πιο εμβληματικά κτίρια της αυτοκρατορίας.

Η καυτή ανάμειξη

Το 2023, ο μηχανικός του MIT Αντίρ Μάσιτς και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους πάνω στο διατηρημένο ρωμαϊκό σκυρόδεμα. Επιβεβαίωσαν ότι αρχικά το σύνθετο υλικό παρασκευαζόταν με την ανάμειξη θραυσμάτων ασβέστη με ηφαιστειακή τέφρα και άλλα ξηρά υλικά. Η προσθήκη νερού στο μείγμα παρήγαγε θερμότητα σε χημικό επίπεδο, σε μια διαδικασία γνωστή ως «καυτή ανάμειξη».

Καθώς το σκυρόδεμα στερεοποιούνταν, διατηρούσε μικρά κομμάτια από τον αντιδραστικό ασβέστη, σαν χαλίκια. Οταν το σκυρόδεμα αναπόφευκτα ράγιζε με το πέρασμα του χρόνου, ο ασβέστης διαλυόταν ξανά και γέμιζε τα ρήγματα, χαρίζοντας στο υλικό τις διάσημες αυτοεπιδιορθωτικές του ιδιότητες.

Παρότι τα συμπεράσματα της ομάδας ήταν σωστά, υπήρχε ένα μεγάλο πρόβλημα: αυτή δεν είναι η συνταγή που δίνει ο Βιτρούβιος. Σύμφωνα με το «De Architectura», το αρχικό στάδιο παρασκευής του καλύτερου σκυροδέματος είναι η δημιουργία ενός πολτού από ασβέστη και νερό. Τα υπόλοιπα υλικά προστίθενται στη συνέχεια.

 

«Ο απέραντος σεβασμός προς τον Βιτρούβιο καθιστούσε δύσκολη τη διατύπωση ισχυρισμών ότι η περιγραφή του πιθανώς να μην ήταν ακριβής. Τα γραπτά του έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στο να γεννηθεί το ενδιαφέρον μου για την αρχαία ρωμαϊκή αρχιτεκτονική, και τα αποτελέσματα της έρευνάς μας αντέκρουαν αυτά τα σημαντικά ιστορικά κείμενα», αναφέρει ο Μάσιτς.

Το εργοτάξιο

Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 9 Δεκεμβρίου στην επιθεώρηση «Nature Communications» ενισχύει την άποψη του Μάσιτς, που πιθανώς έρχεται σε αντίθεση με εκείνη του Βιτρούβιου. Η απόδειξη βρίσκεται σε ένα ρωμαϊκό εργοτάξιο που έχει διατηρηθεί εξαιρετικά καλά χάρη στην έκρηξη του Βεζούβιου.

«Σταθήκαμε τυχεροί που μπορέσαμε να ανοίξουμε αυτή τη “χρονοκάψουλα” ενός εργοταξίου και να βρούμε σωρούς υλικών έτοιμων προς χρήση. Με αυτήν τη μελέτη θέλαμε να ορίσουμε ξεκάθαρα μια τεχνολογία και να τη συνδέσουμε με τη ρωμαϊκή εποχή του 79 μ.Χ.» αναφέρει ο Μάσιτς.

Μια μυστική ηφαιστειακή συνιστώσα

Ισοτοπικές αναλύσεις επιβεβαίωσαν ότι οι εργάτες στην Πομπηία χρησιμοποιούσαν καυτή ανάμειξη. Δείγματα από το σημείο περιείχαν τόσο τα κομμάτια ασβέστη που είχε περιγράψει ο Μάσιτς το 2023, όσο και τα ξηρά υλικά που απαιτούνται πριν από τη διαδικασία.

«Αυτά τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι Ρωμαίοι προετοίμαζαν το συνδετικό υλικό παίρνοντας καμένο ασβεστόλιθο, τον άλεθαν σε συγκεκριμένο μέγεθος, τον αναμείγνυαν στεγνά με ηφαιστειακή τέφρα και στη συνέχεια πρόσθεταν νερό για να δημιουργηθεί η συγκολλητική μάζα», εξήγησε ο Μάσιτς.

Η ερευνητική ομάδα κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι τα ηφαιστειακά πρόσθετα (η ελαφρόπετρα) δεν επιλέχθηκαν μόνο επειδή βρίσκονταν εν αφθονία στην περιοχή. Χημικές παρατηρήσεις επιβεβαίωσαν ότι τα σωματίδια της ελαφρόπετρας αντιδρούσαν με το διάλυμα γύρω τους, δημιουργώντας νέα ορυκτά που ενίσχυαν ακόμη περισσότερο το σκυρόδεμα.

Παρότι τα υλικά είναι πάνω από 2.000 ετών, παραμένουν εξαιρετικά σημαντικά. Σήμερα οι μηχανικοί επανεξετάζουν συχνά τις αυτοεπιδιορθωτικές μεθόδους τσιμέντου για σύγχρονα έργα.

«Αυτό έχει σημασία επειδή το ρωμαϊκό τσιμέντο είναι ανθεκτικό, αυτοεπιδιορθώνεται και αποτελεί ένα δυναμικό σύστημα. Ο τρόπος με τον οποίο οι πόροι των ηφαιστειακών υλικών γεμίζουν μέσω επανακρυστάλλωσης είναι μια ονειρεμένη διαδικασία, την οποία θέλουμε να μεταφέρουμε στα σύγχρονα υλικά μας», λέει ο Μάσιτς, ενώ σχετικά με τον Βιτρούβιο διαβεβαιώνει ότι τα νέα ευρήματα δεν θα βλάψουν τη φήμη του. Παρότι ο αρχιτέκτονας πιθανώς παρερμήνευσε τη βασική συνταγή της εποχής, το «De Architectura» εξακολουθεί να περιγράφει μια στρατηγική που μοιάζει πολύ με την καυτή ανάμειξη.

«Δεν θέλουμε να αντιγράψουμε πλήρως το ρωμαϊκό σκυρόδεμα. Θέλουμε μόνο να μεταφέρουμε λίγες προτάσεις από αυτό το βιβλίο γνώσης στις σύγχρονες κατασκευαστικές πρακτικές μας» ολοκληρώνει ο επικεφαλής της μελέτης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News