Δεν είναι λίγες οι φορές  που  πρώην μεγαλοστελέχη του Facebook, βγαίνουν δημοσίως και το καταγγέλλουν για το μεγάλο κακό που κάνει στον άνθρωπο. Μόνο τον τελευταίο μήνα, δύο από τα πλέον σημαίνοντα, ο ιδρυτικός του πρόεδρος και ένας πρώην αντιπρόεδρός του (Sean Parker, Chamath Palihapitiya αντίστοιχα) έκαναν λόγο για «κοινωνική και ψυχική διάβρωση», «ψεύτικη δημοφιλία», «που οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους στη δυστυχία». Το ίδιο το Facebook τους απάντησε πως  «η εταιρεία λαμβάνει υπόψη της τα πορίσματα όλων των σχετικών ερευνών» και πως «είναι έτοιμη να δαπανήσει ένα μεγάλο μέρος των κερδών της για να αντιμετωπίσει τυχόν τέτοιες αρνητικές συνέπειες που προκύπτουν από τη λειτουργία του».

Έχουν υπόσταση αυτές οι καταγγελίες – ανεξάρτητα από τη σκοπιμότητά τους; Μπορεί τελικά το Facebook (όπως και τα λοιπά μέσα κοινωνικής δικτύωσης) να οδηγήσει τους χρήστες του στη δυστυχία; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ξεπερνά βέβαια τις δυνατότητες αυτού του άρθρου. Ωστόσο κάποιες βασικές σκέψεις μπορούν να διατυπωθούν βοηθώντας εν τέλει τον καθένα να απαντήσει μόνος του, ως χρήστης του συγκεκριμένου μέσου.

Τι ακριβώς  είναι το Facebook; Τι δραστηριότητες δηλαδή εμπεριέχει;

Πρώτα από όλα είναι μια αγορά, μια αληθινή διαδικτυακή αγορά στην οποία συμμετέχουν εν δυνάμει όλοι οι χρήστες του παγκοσμίως. Επιχειρήσεις διαφημίζουν και πωλούν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους, ελεύθεροι επαγγελματίες  τη δουλειά τους, πολιτικοί και καλλιτέχνες τη δραστηριότητά τους,  ιδρύματα και οργανισμοί τα κοινωφελή πεπραγμένα τους.

Και τι άλλο ακόμη είναι;

Ενα καφενείο, ένα αληθινό διαδικτυακό καφενείο, ένας χώρος συνάντησης και επικοινωνίας του απλού του καθημερινού ανθρώπου. Του ανθρώπου εκείνου που μέσα ζει σε μια παγκόσμια κοινότητα και γι αυτό  τον πονά η αφάνεια, η ασημότητά του και θέλει να δώσει κι εκείνος ένα στίγμα ύπαρξης. Στο καφενείο αυτό μπορεί κάποιος να στείλει την καλημέρα του, την καληνύχτα του στους φίλους του, λαμβάνοντας κι εκείνος τον αντιχαιρετισμό τους. Να γνωρίσει καινούργιους ανθρώπους.  Να αλληλογραφήσει και να συνεννοηθεί με τους συνεργάτες του, να επικοινωνήσει μετά αγαπημένα του πρόσωπα. Να «ποστάρει» κάτι σημαντικό που σκέφτηκε ή κάτι σημαντικό που βρήκε έτοιμο κάπου αλλού. Να εκφράσει τους προβληματισμούς του, να συγχαρεί για κάτι αξιόλογο, να καταγγείλει κάτι δυσάρεστο κι άδικο και να συμμετάσχει σε έναν διάλογο επιχειρημάτων. Να σατιρίσει να σαρκάσει να γελάσει, να κλάψει. Ναι, πολλές φορές με φτωχά και  ανυπόστατα επιχειρήματα. Μερικές φορές με ύβρεις με λάσπη. Υπάρχει κι εδώ τόση ποταπότητα χυδαιότητα, ακόμη και όψεις του σύγχρονου εγκλήματος, όσες και εκτός. Αλλά είναι η πρώτη φορά που άρχισαν όλοι να γράφουν και είχαν να γράψουν από τα μαθητικά τους χρόνια. Να συνθέτουν προτάσεις να χτίζουν παραγράφους, να εκφράζουν συναισθήματα και ίσως αυτό να είναι το μεγαλύτερο κέδρος από το Facebook.

Ο μεγάλος  γερμανός φιλόσοφος Φριντριχ Χέγκελ έλεγε πως δύο είναι οι  κινητήριες δυνάμεις της ανθρωπότητας και κατ’ επέκταση της ιστορίας, η «καθαρή επιστήμη» και ο «αγώνας για αναγνώριση». Η πρώτη δύναμη είναι αναγνωρίσιμη, πηγάζει από το μυαλό και τη σκέψη οδηγεί στην τεχνολογική εξέλιξη, η δεύτερη πιο κρυφή, ξεπηδά ως ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής. Κάθε άνθρωπος λοιπόν, ως μέλος μιας κοινωνίας, αγωνίζεται σε όλη του τη ζωή να τον αποδεχθούν και να τον παραδεχθούν οι άλλοι άνθρωποι, όλοι, ή,  όσο το δυνατόν περισσότεροι. Με μια λέξη να τον αναγνωρίσουν. Για ότι μοχθεί, για ότι μιλά, για ότι ποθεί, πίσω από αυτά κρύβεται αυτή η ανάγκη της αναγνώρισης. Αγωνίζεται να βγει από την αφάνεια από την ασημαντότητά του. Αυτήν ακριβώς την ανάγκη τού εκπληρώνει το Facebook. Είναι ο τόπος, ο χώρος όπου οι απλοί, οι καθημερινοί άνθρωποι αγωνίζονται να καταξιωθούν στα μάτια του κοινού τους. Και το κοινό αυτό ξεκινά απ’ τους  γνωστούς και φίλους και ξετυλίγεται σταδιακά φτάνοντας να περιλάβει ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Οι επιφανείς, οι παγκοσμίως διάσημοι (πολύεκατομμυριούχοι επιχειρηματίες, πολιτικοί, διάσημοι επιστήμονες, δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες) δεν είχαν την ανάγκη του Facebook για να γίνουν δημοφιλείς και να καταξιωθούν. Είχαν από πριν τις εφημερίδες και τα περιοδικά, ύστερα το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Ακόμη και το διαδίκτυο, πριν από την εμφάνιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, απλά μετέτρεπε τα ΜΜΕ σε ψηφιακή μορφή.

Η βασική κατηγορία που προσάπτεται στο Facebook και στα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι η κατάσταση νωθρότητας, αχρηστίας και κοινωνικής απομόνωσης στην οποία περιέρχονται πολλοί από τους χρήστες του. Ενήλικες και μαθητές. Οντως , η υπερβολική – μη επαγγελματική – ενασχόληση με το Facebook οδηγεί ακριβώς εκεί. Οπως ακριβώς οδηγεί η υπερβολική ενασχόληση με την τηλεόραση και τα βίντεο games, το καφενείο, η καφετέρια. Γι αυτό η μη επαγγελματική χρήση του Facebook πρέπει να περιοριστεί στα όρια του ελεύθερου χρόνου. Και αυτό ως εκστρατεία ενημέρωσης θα πρέπει να γίνει απ το ίδιο το Facebook, που, όπως το ίδιο λέει, ενδιαφέρεται να κάνει.

Είναι αλήθεια και  αναφέρεται τελευταία όλο και συχνότερα ότι κάποιοι από τους χρήστες οδηγούνται σε κρίση ταυτότητας και κατάθλιψη, όταν αρχίσουν να κατανοούν πως η παρουσία τους στο Facebook, η δημοφιλία τους και η αναγνωρισιμότητά τους είναι τελικά μια αυταπάτη που δεν έχει τίποτα να προσφέρει στους ίδιους και στη ψυχή τους. Είναι όμως μια δυστυχία ως ενδιάμεση κι όχι ως τελική κατάσταση. Την αλήθεια αυτή νομίζω τη γνωρίζουν όσοι καταγγέλλουν το Facebook  αλλά την αποσιωπούν θέλοντας απλά να κατηγορήσουν. Γιατί οι χρήστες αυτοί είναι οι τυχεροί, είναι εκείνοι  που παύουν να επιμένουν στη ματαιότητα της κοινωνικής  αναγνώρισης. Γιατί μετά την επίγνωση της αυταπάτης, η δυστυχία αναπόφευκτα φεύγει σιγά σιγά και τη θέση της παίρνει η επιλογή μιας απλούστερης και ουσιαστικότερης ζωής. Ηδη αυτό αποκαλύπτεται και από κάποιους παθόντες, πρώην φανατικούς χρήστες του Facebook.

Το Facebook είναι ένα υπέροχο σύγχρονο σκάφος που ξεκινά από το ναύσταθμο των μεγάλων προσδοκιών και σε ταξιδεύει στον κόσμο της ματαιότητας. Όσοι επιβιβάζονται σε αυτό να εύχονται τελικός τους προορισμός να είναι  ένα  λιμάνι ήρεμο κι απάνεμο, η αληθινή  ζωή της απλής καθημερινής χαράς. Ομοια με εκείνη που δίδαξε ο Επίκουρος  ακριβώς στη δύση του αρχαίου πολιτισμού.

* O Παναγιώτης Κουβαλάκης είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News