Περίπου 230 χλμ. πάνω από τη Γαλλία, αμερικανοί αστροναύτες άνοιξαν την καταπακτή του διαστημόπλοιού τους και βρέθηκαν για πρώτη φορά πρόσωπο με πρόσωπο με κοσμοναύτες της Σοβιετικής Ενωσης. «Χαίρομαι που σας βλέπω», είπε σε σπαστά αγγλικά ο σμήναρχος Αλεξέι Λέονοφ στον υποπτέραρχο Τόμας Στάφορντ. «Α, γεια σας, χαίρομαι πολύ που σας βλέπω», απάντησε ο Στάφορντ σε σπαστά ρωσικά. Ακολούθως, οι δυο άνδρες έδωσαν τα χέρια.

Στις ημέρες μας, ρώσοι και αμερικανοί αστροναύτες μοιράζονται τακτικά διαδρομές προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ανεξαρτήτως των γεωπολιτικών συγκυριών. Αλλά το καλοκαίρι του 1975 η συνάντηση σε τροχιά ανάμεσα σε δύο άνδρες από αντίπαλα στρατόπεδα του Ψυχρού Πολέμου ήταν μια ισχυρή και άνευ προηγουμένου χειρονομία, την οποία παρακολούθησαν εκατομμύρια άνθρωποι στη Γη.

Η χειραψία, που πραγματοποιήθηκε πριν από 50 χρόνια ακριβώς, στις 17 Ιουλίου 1975, καθόρισε το δοκιμαστικό πρόγραμμα «Απόλλων-Σογιούζ», την πρώτη διεθνή επανδρωμένη διαστημική πτήση, όπως σημειώνει αφιέρωμα των New York Times. Αυτός ο απλός συμβολισμός της συνεργασίας των δύο αντιπάλων υπερδυνάμεων της εποχής παραμένει η διαχρονική κληρονομιά της πρώτης κοινής αποστολής τους.

Μια γενιά μετά την ιστορική χειραψία, Σοβιετικοί και Αμερικανοί συνεργάστηκαν για την κατασκευή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS). Σήμερα ο γερασμένος σταθμός έχει σχεδόν φάει τα ψωμιά του και δεν υπάρχουν στα σκαριά σχέδια για μια νέα διαστημική συνεργασία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Οι Αμερικανοί βλέπουν πια την Κίνα ως βασικό ανταγωνιστή τους στη νέα διαστημική κούρσα.

Η πρώτη πρόταση για συνεργασία στο Διάστημα ήρθε στις αρχές της διαστημικής εποχής, την ώρα που η Αμερική έτρεχε να προλάβει τη Σοβιετική Ενωση. Τον Σεπτέμβριο του 1963, μιλώντας ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, δύο μήνες πριν από τη δολοφονία του, ο πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι ανακοίνωνε μια κοινή αποστολή στη Σελήνη.

«Γιατί λοιπόν η πρώτη πτήση του ανθρώπου στο φεγγάρι πρέπει να συνιστά θέμα εθνικού ανταγωνισμού;» αναρωτήθηκε. «Σίγουρα θα πρέπει να διερευνήσουμε κατά πόσον οι επιστήμονες και οι αστροναύτες των δύο χωρών μας –όλου του πλανήτη– είναι σε θέση να συνεργαστούν για την κατάκτηση του Διαστήματος», συνέχισε. Το όνειρό του αναβλήθηκε και οι ΗΠΑ προσπέρασαν τους Σοβιετικούς στην κούρσα της Σελήνης το 1969, με την αποστολή «Απόλλων 11».

Παραδόξως, η αμερικανική προσελήνωση ίσως άνοιξε το παράθυρο συνεργασίας μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Η δημόσια υποστήριξη στις ΗΠΑ για τις αποστολές «Απόλλων» μειώθηκε και το πρόγραμμα διακόπηκε σύντομα μετά την αποστολή «Απόλλων 17» το 1972, αφήνοντας το διαστημικό πρόγραμμα της χώρας χωρίς άμεσο στόχο.

Παράλληλα, η υστεροφημία και των δύο κρατών αμαυρώθηκε στο εξωτερικό, με την εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ το 1964 και την εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Αυτά τα προβλήματα δημιούργησαν ένα επιπλέον κίνητρο για την από κοινού επαναβεβαίωση της θέσης των δύο κρατών στην κορυφή της διεθνούς ιεραρχίας.

Αυτή η αμοιβαία ανάγκη για επίδειξη κύρους οδήγησε τις δυο πλευρές σε διστακτικές συνομιλίες μεταξύ αξιωματούχων τους το 1970. Από την αρχή έγινε σαφές ότι μια κοινή αποστολή θα αντιμετώπιζε τεράστια διπλωματικά, τεχνικά και πολιτιστικά εμπόδια – η εκτόξευση δεν θα ήταν ομαλή. Προέκυψαν προβλήματα γλωσσικής επικοινωνίας και διαφορετικής προσέγγισης στην επίλυση μηχανικών και άλλων ζητημάτων.

Η ξαφνική μετάβαση των δυο υπερδυνάμεων από εχθρούς σε εταίρους –έστω σε μια μεμονωμένη περίπτωση– προκάλεσε αντιδράσεις τόσο στις τάξεις του κοινού όσο και σε εκείνες των εκατέρωθεν πολιτικών. Το περιστατικό δραματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία στην τηλεοπτική σειρά εναλλακτικής ιστορίας «For All Mankind» της Apple, το σενάριο της οποίας ξεκινά με την υπόθεση ότι οι Σοβιετικοί προλαβαίνουν τους Αμερικανούς και στέλνουν πρώτοι άνθρωπο στη Σελήνη.

Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, ο οποίος αργότερα διετέλεσε σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Τζίμι Κάρτερ, επέκρινε τις κυβερνήσεις Νίξον και Φορντ για «τεχνολογική προδοσία». Οι παραδοσιακά μυστικοπαθείς σοβιετικοί αξιωματούχοι του Διαστήματος έπρεπε να ξεπεράσουν την επιφυλακτικότητά τους σχετικά με τη χαλάρωση της ροής πληροφοριών προς τον αντίπαλο, και οι διπλωμάτες να διασφαλίσουν τις συζητήσεις χωρίς την αποκάλυψη εκατέρωθεν ευαίσθητων δεδομένων.

Και οι δύο πλευρές ήταν καχύποπτες για την ασφάλεια των εκατέρωθεν διαστημοπλοίων τους. Οι τρεις αστροναύτες που επιλέχθηκαν για το «Απόλλων 1» έχασαν τη ζωή τους σε πυρκαγιά κατά τη διάρκεια μιας δοκιμής το 1967, ενώ οι τρεις κοσμοναύτες του «Σογιούζ 11» έχασαν τη ζωή τους στο Διάστημα το 1971, όταν η καμπίνα τους αποσυμπιέστηκε.

Οι αστροναύτες είχαν συνηθίσει το χειροκίνητο σύστημα των σκαφών τους, ενώ οι κοσμοναύτες βρίσκονταν σε αυτοματοποιημένο σκάφος, ελεγχόμενο από το έδαφος. Τα δύο διαστημόπλοια χρησιμοποιούσαν μέχρι και διαφορετικές ατμόσφαιρες στο εσωτερικό τους. Τα Σογιούζ προσομοίωναν τις οικίες συνθήκες της γήινης ατμόσφαιρας με ειδικό μείγμα αζώτου και οξυγόνου, ενώ τα Απόλλων χρησιμοποιούσαν ατμόσφαιρα καθαρού οξυγόνου σε πολύ χαμηλότερη πίεση.

Οι διαφορετικές παράμετροι επιλύθηκαν με την ανάπτυξη μιας μονάδας πρόσδεσης των δύο σκαφών με αεροστεγείς καταπακτές σε κάθε άκρο. Μόλις η μονάδα συνέδεε τα δύο σκάφη, μέλη του πληρώματος από το ένα όχημα μπορούσαν να εισέλθουν, διασφαλίζοντας ότι και οι δύο καταπακτές ήταν κλειστές, ενώ η πίεση ήταν προσαρμοσμένη στις συνθήκες της άλλης πλευράς.

Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας, η καταπακτή του άλλου οχήματος μπορούσε να ανοίξει, επιτρέποντας στα πληρώματα να εισέλθουν με ασφάλεια χωρίς να διακινδυνεύσουν τον «ίλιγγο» που προκαλείται από την ταχεία αποσυμπίεση. Το Σογιούζ διατηρήθηκε σε χαμηλότερη πίεση από το κανονικό, έτσι ώστε να διευκολυνθούν οι μεταβάσεις, ενώ η μονάδα πρόσδεσης σχεδιάστηκε σκόπιμα ως «αρσενικοθήλυκη», έτσι ώστε κανένα από τα σκάφη να μη θεωρηθεί «θηλυκό», δηλαδή παθητικό.

Καθώς οι σχεδιαστές της κοινής αποστολής αντιμετώπιζαν αυτούς τους πονοκεφάλους, μια βαθιά και διαρκής φιλία άνθισε μεταξύ αστροναυτών και κοσμοναυτών. Η ομάδα του Απόλλων, με επικεφαλής τον ταξίαρχο Στάφορντ, περιλάμβανε τους Ντόναλντ «Ντέικ» Σλέιτον και Βανς Μπραντ, ενώ από την πλευρά του Σογιούζ, ο σμήναρχος Λεονόφ είχε στο πλευρό του τον Βαλερί Κουμπάσοφ.

Τα πληρώματα διδάχθηκαν τις εκατέρωθεν ξένες γλώσσες, αν και ο Λεονόφ αποκαλούσε αστειευόμενος την προφορά του Στάφορντ «Οκλαχόμσκι». Εκπαιδεύτηκαν μαζί στο Διαστημικό Κέντρο Τζόνσον της NASA στο Χιούστον και στο Σταρ Σίτι, το ρωσικό διαστημικό κέντρο έξω από τη Μόσχα. Κατά τη διάρκεια της κοινής τους εκπαίδευσης, αστροναύτες και κοσμοναύτες κυνηγούσαν, έπιναν και διασκέδαζαν μαζί.

Οι δυο διοικητές παρέμειναν ιδιαίτερα δεμένοι για το υπόλοιπο της ζωής τους – ο σμήναρχος Λεονόφ βοήθησε τον ταξίαρχο Στάφορντ να υιοθετήσει δύο παιδιά από τη Ρωσία και ο Στάφορντ εκφώνησε τον επικήδειο λόγο στην κηδεία του Λεονόφ τo 2019 στα ρωσικά – ή μάλλον στα… Οκλαχόμσκι.

Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, τα πληρώματα έφτασαν τελικά στις εκατέρωθεν εξέδρες εκτόξευσης το καλοκαίρι του 1975. Στις 15 Ιουλίου το πλήρωμα του Σογιούζ εκτοξεύθηκε από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν, ακολουθούμενο από το πλήρωμα του Απόλλων, περίπου επτά ώρες αργότερα, από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι της Φλόριντα.

Τα δύο σκάφη ενώθηκαν με επιτυχία στις 12:12 μ.μ. ώρα Ανατολικής Αμερικής (7 μ.μ. ώρα Ελλάδος) στις 17 Ιουλίου, ψηλά πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό. Λίγες ώρες αργότερα η ιστορική χειραψία μεταδόθηκε ζωντανά σε εκατομμύρια τηλεθεατές. Η κοινή αποστολή ενέπνευσε μέχρι και κοκτέιλ με την ονομασία «Link Up» (Σύνδεση) –με ίσες ποσότητες ουίσκι Southern Comfort και βότκας, αναμεμειγμένα με λάιμ και πάγο– το οποίο ακόμη σερβίρεται.

Τα πληρώματα πέρασαν τις επόμενες δύο ημέρες ανταλλάσσοντας δώρα, δειπνώντας μαζί, ακούγοντας μουσική και διεξάγοντας πειράματα. Τα σκάφη χώρισαν τους δρόμους τους δύο ημέρες αργότερα, στις 19 Ιουλίου. Παρά το απρόοπτο περιστατικό της λιποθυμίας του Βανς Μπραντ λόγω τοξικών αναθυμιάσεων στην κάψουλα επαναφοράς των αστροναυτών, η κοινή αποστολή Αμερικανών και Σοβιετικών χαιρετίστηκε ως διπλωματική και τεχνική επιτυχία.

Μια δεύτερη προγραμματισμένη κοινή αποστολή δεν υλοποιήθηκε ποτέ, καθώς οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ενωσης αυξήθηκαν εκ νέου στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στη δεκαετία του 1980. Οι χώρες δεν συνεργάστηκαν ξανά άμεσα στο Διάστημα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ – αρχικά στον διαστημικό σταθμό Mir και μετά το 2000 στον ISS, όπου Ρώσοι και Αμερικανοί εξακολουθούν να εργάζονται μαζί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News