Το πρώτο που κάνει ο ορθολογισμός είναι η αμφισβήτηση της πίστης. Οχι της τυφλής πίστης, αυτό είναι αυτονόητο, αλλά κάθε πίστης. Η πίστη έχει ένα βασικό δομικό χαρακτηριστικό. Δεν μετακινείται. Ολα γύρω της μπορεί να αλλάζουν, αυτή παραμένει αναλλοίωτη ως έχει. Είναι ένα βαρύ κτίσμα καρφωμένο βαθιά μέσα στο έδαφος, του οποίου ο εκ γενετής προορισμός είναι να αντιστέκεται σε κάθε προσπάθεια αλλαγής της θέσης του. Δομήθηκε για να προσφέρει στους ενοίκους του την ασφάλεια της μόνιμης σταθερής κατοικίας μέσα σε έναν κόσμο σκληρό και δυσοίωνο.  

Ο ορθολογισμός σε βάθος χρόνου ισοπεδώνει ή παρακάμπτει την πίστη. Είναι σαν το τρεχούμενο νερό που αργά-αργά συσσωρεύεται στις υπόγειες δεξαμενές και κάποια στιγμή νομοτελειακά ξεχειλίζει. Παίρνοντας την κατηφόρα, όταν δεν μπορεί να την παρασύρει στο ορμητικό διάβα του, πάει τριγύρω της, την περικυκλώνει, την προσπερνά και την αφήνει σαν ένα νησί που είτε μαραζώνει μέσα στην ανυπαρξία, είτε μετατρέπεται σε μουσείο αξιοπερίεργων όντων και ιδεών. 

Η Ιστορία του ανθρώπου σφραγίζεται από την Ιστορία των αλλαγών στη ζωή του. Ο ορθολογισμός, είτε καθολικός, ως προϊόν του Διαφωτισμού, είτε μικρός, καθημερινός, ως προϊόν απλής εκλογικευμένης παρατήρησης, είναι η κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης Ιστορίας. Κατά τούτο έχει την τιμητική του στα βιβλία της. Δίχως αυτόν, το ανθρώπινο γένος θα ζούσε ακόμα στις στέπες. Η εξέλιξη που το έκανε κυρίαρχο είδος στον πλανήτη δεν θα υπήρχε. 

Εθισμένοι πολλοί από μας σε αυτές τις βασικές διαπιστώσεις, όντας φορείς μιας παιδείας που ενστάλαξε μέσα μας τον ορθό λόγο ως μοναδικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, αναρωτιόμαστε πώς ξάφνου αυτός εξαφανίστηκε στις μέρες μας. Κοιτάζουμε εμβρόντητοι την εκούσια καθημερινή αυτοκτονία πενήντα συμπολιτών μας, οι οποίοι κατευθύνονται πρόθυμα προς τη στέρνα με τους κροκοδείλους που θα τους φάνε, ενώ δίπλα τους χάσκει η πόρτα της σωτηρίας την οποία αρνούνται πεισματικά –και παρά τις παραινέσεις– να δουν και να διαβούν. 

Μένουμε κατάπληκτοι από τον θρίαμβο του ανορθολογισμού και της εκούσιας αυτοκαταστροφής γύρω μας. Δεν το χωράει το μυαλό μας. Πλην η σκέψη μας είναι λανθασμένη, ανιστόρητη. Στο διάβα των ανθρώπινων κοινωνιών, ο Διαφωτισμός και η κυριαρχία της λογικής σκέψης είναι η ιστορική ανωμαλία. Η δεισιδαιμονία και η θεοκρατία είναι η ιστορική ομαλότητα ημών των ανθρώπων ως συλλογικότητα. Στη μακρά ανθρώπινη προϊστορία και Ιστορία, σε κάθε επιτυχημένη επανάσταση αντιστοιχούν πενήντα επιτυχημένες αντεπαναστάσεις.

Σε κάθε προοδευτικό ορθολογιστή που μνημονεύουμε αντιστοιχούν εκατό συντηρητικοί που χάθηκαν από τα ιστορικά κιτάπια, αλλά στον καιρό τους κράτησαν γερά τα γκέμια των κοινωνιών τους. Σε κάθε θρίαμβο του ορθού λόγου αντιστοιχούν εκατοντάδες παρανοϊκά κηρύγματα που έγιναν πιστευτά και λατρεύτηκαν. Σε κάθε χρονιά ραγδαίων αλλαγών που άλλαξε τον κόσμο, αντιστοιχούν πολλές δεκαετίες αβάστακτης στασιμότητας. Σε κάθε γνωστό μας εφευρέτη που αμφισβήτησε θέσφατα και θριάμβευσε, αντιστοιχούν εκατό άγνωστες «μάγισσες» καμένες από την Ιερά Εξέταση.

Μην εκπλήσσεστε, αγαπητοί μου. Οι ανθρώπινες κοινωνίες πάντα θα έχουν τον ορθολογισμό ως ατμομηχανή τους, στα τελευταία βαγόνια όμως θα υπάρχουν αιωνίως μεγάλοι πληθυσμοί που θα αντιδρούν με κάθε τρόπο στο ταξίδι προς τα εμπρός. Τα περικυκλωμένα νησιά θα υπάρχουν και θα υπενθυμίζουν σταθερά την ύπαρξή τους. Και μη συγχέετε τον ορθολογισμό με τη συσσώρευση της γνώσης. Ακόμα κι αν αυτή διαχέεται πια σε όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού (σε σύγκριση με τον Μεσαίωνα για παράδειγμα), η ερμηνεία και η αξιοποίηση της γνώσης θα παραμένει πάντα προνόμιο της ατμομηχανής. Αυτή που οδηγεί το ανθρώπινο τρένο και που (ενοχλημένη από την καθυστέρηση στο ταξίδι) κοιτάζει προς τα πίσω κατάπληκτη, για τις δοξασίες των μαζών που σέρνει στην ουρά της.  

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News