Ο φίλος ψυκτικός που ήρθε τη Δευτέρα να καθαρίσει τα ερ κοντίσιον μού είπε ιστορίες ανθρώπων που έχουν πνιγεί στα υπάρχοντά τους (γιατί οι ψυκτικοί, όπως π.χ. και οι παιδίατροι, είναι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι· μπαίνουν κάμποση ώρα μέσα στα σπίτια και βλέπουν πράματα και θάματα).

Μου λέει  για τον ευγενέστατο χειρουργό στου οποίου το σπίτι δεν μπορείς να στρίψεις από τη συσσωρευμένη σαβούρα στο πάτωμα, στα έπιπλα, μέσα από  τις χάσκουσες ντουλάπες. Μου λέει και για ένα άλλο σπίτι, ενός ευκατάστατου ζευγαριού, όπου όλες, μα όλες  οι επιφάνειες είναι σκεπασμένες με καλοσιδερωμένα σινιέ ρούχα και παπούτσια. Εκείνη τα μαζεύει κατά εκατοντάδες και εκείνος τα πηγαίνει κάθε τόσο και τα πετάει σε κάδους σκουπιδιών. Οταν εκείνη το ανακάλυψε, πήγαινε και τα έπαιρνε πίσω. Από τότε εκείνος άρχισε να τα φορτώνει μέσα στο αυτοκίνητο και να τα πηγαίνει μακριά.

Δυσκολευόμαστε να αποχωριστούμε (ακόμα και τα εντελώς άχρηστα) αντικείμενα που έχουμε, γιατί τα βλέπουμε σαν προέκταση του εαυτού μας, καταδεικνύει έρευνα του 2021 στο Journal of Enviromental Psychology. 

Η υπερσυσσώρευση αντικειμένων είναι πάθηση της εποχής και κάθε καινούργια κρίση φαίνεται να την επιτείνει (βλέπε το υπερμέγεθες αθλητικό παπούτσι πάνω από την Ακρόπολη). Το τελευταίo κύμα «αγορών πανικού» (panic bying) μαίνεται αυτόν τον καιρό στις ΗΠΑ ενόψει νέων επαπειλούμενων δασμών του Ντόναλντ Τραμπ (πάντως οι ένθερμοι φαν των Temu και Shein άφησαν έναν αναστεναγμό ανακούφισης, αφού ο κυκλοθυμικός αμερικανός πρόεδρος ανακάλεσε το 145% για τα κινεζικά προϊόντα). 

Γενικά, κάθε εποχή αβεβαιότητας (και από αυτές έχουμε μπόλικες τα τελευταία χρόνια) ακολουθείται και από  μια μανία να μαζέψεις και  άλλη σαβούρα. Θυμίζω την επιδημία… κούριερ στα lockdown (πόσο παντελώς άχρηστο καλαμπαλίκι αγοράστηκε, άραγε, τότε;). Θυμίζω και τις ουρές που έκαναν οι Ρώσοι, με την απαρχή των κυρώσεων, για να αγοράσουν ψυγεία, πλυντήρια και κουζίνες made in Europe. 

Aλλά και μετά την αποχώρηση  της (εκάστοτε) κρίσης ανευρίσκουμε νέα δικαιολογία για αγορές (βλ. το μεταπανδημικό revenge shopping). 

Μήπως και ο χαμός με τις κλοπές στα βρετανικά καταστήματα δεν είναι ένα σύμπτωμα; Τα περιστατικά «ξαφρίσματος» εκτινάχθηκαν από 3,5 εκατ. τον Σεπτέμβριο του ’23 σε 20,4 εκατ. τον Σεπτέμβριο του 2024, σύμφωνα με τα ετήσια στοιχεία του British Retail Consortium. Εχουν εφεύρει πλέον και νέο όρο, το «kamikaze shoplifting». Μπαίνεις, για παράδειγμα, και ξηλώνεις (στην κυριολεξία) ολόκληρα ράφια με κινητά τηλέφωνα μπροστά σε υπαλλήλους και πελάτες, και αν τολμήσει κανείς και κουνηθεί τού την «αστράφτεις» και φεύγεις.    

Πόσα πια;

Το ζήτημα είναι ότι η συγκέντρωση αντικειμένων έχει φτάσει στο απροχώρητο. Διότι πάνε οι καιροί που αγόραζες κάτι που θα άντεχε στον χρόνο, που θα το συντηρούσες, θα το επιδιόρθωνες και θα το κρατούσες για πάντα («οικιακή οικονομία» το έλεγαν). Τώρα (παρά την ακρίβεια) αγοράζεις όλο και πιο συχνά (αλλά όχι απαραίτητα πιο φθηνά) και εκπλήσσεσαι όταν κάτι δεν διαλύεται (είτε είναι ψυγείο, είτε Τ-shirt, είτε πιγκάλ) μετά από λίγο.

Γιατί τώρα πια τα περισσότερα προϊόντα κατασκευάζονται για να έχουν έναν συγκεκριμένο κύκλο ζωής. Δεν χρειάζεται να δεις κάποιο επεισόδιο του «Life on our planet» με τον Ατένμπορο, το βλέπεις στο βλέμμα του μάστορα όταν έρχεται να σου φτιάξει τη σούπερ ντούπερ, τη smart, τη Led, την 85άρα τηλεόραση, που την έχεις με το ζόρι τέσσερα χρόνια. «Εγώ μπορώ να σας τη φτιάξω, αλλά σας συμφέρει να αγοράσετε καινούργια» είναι η μόνιμη επωδός.

Υπάρχουν, φυσικά, και αυτοί που αντιστέκονται. Ειδικά όσον αφορά τα ρούχα, η βιώσιμη κατανάλωση ανεβαίνει, κόντρα στη λαίλαπα του fast fashion, πχ. με το thrifing (το να αγοράζεις δηλαδή από δεύτερο χέρι) «φυσικά» και online. Ή με τη διαγενεακή ανακύκλωση ρούχων (μια Genz Z φίλη μου λέει ότι δεν έχει αφήσει τίποτα ανεκμετάλλευτο από την γκαρνταρόμπα τής σούπερ κουλ –τη μακρινή δεκαετία του 1960– γιαγιάς της · μια άλλη, πολύ μεγαλύτερη, μου επιδεικνύει το λευκό πουκάμισο που φοράει: «Παμπάλαιο Πιέρ Καρντέν του πατέρα μου, από τα νιάτα του, δεν παθαίνει τίποτα»). 

Προς αυτή την κατεύθυνση και το site BuymeOnce, στο οποίο βρίσκεις μόνο («τσιμπημένα» σε τιμή) προϊόντα που αντέχουν και επιδιορθώνονται (η γεννημένη στο Χονγκ Κονγκ  βρετανή δημιουργός του, Τάρα Μπάτον, το εμπνεύσθηκε το 2016 από κάτι επτάψυχες μανταμένιες γάστρες). Βρίσκω ενδιαφέρουσα τη λίστα που παραθέτει το εν λόγω site με τα πράγματα που αγοράζουμε ξανά και ξανά, χωρίς να το πολυσκεφτούμε (ενώ ένα και καλό θα μας γλίτωνε). Εχουμε και λέμε: ομπρέλες, γυαλιά ηλίου, κάλτσες, φορτιστές, ακουστικά κ.τ.λ.   

Συμπεριφορικός εθισμός

Οι περισσότεροι, πάντως, ενδίδουν σε αυτό το ακατάσχετο hoarding (παρασυσσώρευση) αντικειμένων με μικρή (όλο και πιο μικρή) διάρκεια ζωής και δείχνουν να μην τους νοιάζει ποσώς που αυτά «τρώνε» το μπάτζετ, τον χώρο και την ψυχή τους. Οι online πλατφόρμες, όπου μπορείς να βρεις π.χ. ένα ζευγάρι αθλητικά με 10, 66 ευρώ, μια δερμάτινη γυναικεία φούστα με σκίσιμο με 4,99 και ένα smart watch με 13, 23, όσο να ‘ναι συμβάλλουν σε αυτόν τον συμπεριφορικό εθισμό, που μπορεί εύκολα και οπουδήποτε να ανατροφοδοτηθεί με ένα απλό πάτημα του «Buy».

Εννοείται ότι οι νεαρές ηλικίες είναι πιο επιρρεπείς, γιατί ουδείς σώφρων στα 23 του δεν σκέφτεται να αγοράσει π.χ.  ένα παλτό ή έναν καναπέ που θα τα έχει μέχρι να γίνει χαρωπός μεσήλικας. Πρόσφατα βρέθηκα να παρακολουθώ μια παρέα δεκαεννιάχρονων κοριτσιών ενώ ετοιμάζονταν για ένα πάρτι. Είχαν απλώσει τα εκατομμύρια ρούχα της μίας πάνω σε ένα διπλό κρεβάτι. Ηταν όλα «τύπου κινέζικη πλατφόρμα», τσαλακωμένα, μια άμορφη υφασμάτινη μάζα, αλλά τόσο πολύτιμα για τον σκοπό που έπρεπε εκείνη τη στιγμή να υπηρετήσουν (το πάρτι).  

Βέβαια, όσο περνάει ο καιρός, οι προτεραιότητες αλλάζουν. Οπως έγραφε πρόσφατα ο Χένρι Μανς στους Financial Times: «Οσο μεγαλώνεις, τη θέλεις την ανθεκτικότητα. Αρχίζεις και συνειδητοποιείς τι κόπος είναι να αντικαθιστάς τα φθαρμένα έπιπλα. Και αρχίζεις να προτιμάς ένα αντικείμενο που θα σου κοστίσει ένα πόδι ή ένα χέρι από εκείνα που σου κοστίζουν τη μέση σου και μια κήλη όταν πρέπει να τα πηγαίνεις κάθε δύο χρόνια να τα πετάς». 

Ακούω το ανεπαίσθητο τικ τακ από το Seiko του πατέρα μου πάνω στον καρπό μου (ούτε ξέρω πόσα χρόνια το φορούσε). Ισως, σκέφτομαι,  όλο αυτό το μάζεμα αντικειμένων που δεν θα μας κοστίσει να χάσουμε είναι ένα σημείο των καιρών. Αγοράζουμε αβασάνιστα και ύστερα πνιγόμαστε μέσα στα αποκτήματά μας, που δεν μας λένε τίποτα και που καταλήγουμε να τα νιώθουμε (συχνά όπως και τον ίδιο μας τον  εαυτό) φορτικά. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News