Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε πάντοτε μια έντονη δυσθυμία για το γεγονός ότι υπήρχαν τόσα πολλά όπλα στην Κρήτη. Οχι τόσο από έμφυτο πασιφισμό, όσο γιατί φοβόταν ότι αυτό τον έκανε ευάλωτο απέναντι σε κάθε τύπου «προβοκάτσιας», με δεδομένη την υποστηρικτική βάση που διέθετε στο νησί. Μετά την εκλογή του, το 1981, ζήτησε για πολλοστή φορά να βρεθεί μια λύση με το θέμα. Δημιουργήθηκε τότε μια υποτυπώδης «επιτροπή για τον αφοπλισμό της Κρήτης», η οποία υποτίθεται ότι θα προωθούσε την ιδέα να παραδώσουν οι Κρητικοί τα όπλα τους στις αρχές. Φυσικά, για να έχει κάποιο στοιχειώδες κύρος αυτή η επιτροπή έπρεπε να αποτελείται από ανθρώπους που είχαν κάποια σχέση με όπλα: στρατιωτικούς ή παιδιά στρατιωτικών, κόσμο που είχε εμπλακεί με έντονο τρόπο στην δράση εναντίον της δικτατορίας ή απλά άτομα που ήταν γνωστά ότι ήξεραν από όπλα.

Οι άνθρωποι που αποτελούσαν την επιτροπή άρχισαν να γυρίζουν τα χωριά και να προπαγανδίζουν την υπόθεσή τους. Με δεδομένη την τεράστια οργανωτική ισχύ του ΠΑΣΟΚ τότε στο νησί, η μαζικότητα των συγκεντρώσεων ήταν διασφαλισμένη: κάθε χωριό είχε και μια τοπική οργάνωση εκείνα τα χρόνια. Οι Κρητικοί μαζεύονταν λοιπόν γύρω από τον ομιλητή και τον άκουγαν με προσοχή. Αυτός τους εξηγούσε ότι οι σκοτωμοί πρέπει πια να σταματήσουν, ότι ο στρατός είναι δημοκρατικός και δεν κάνει πλέον πραξικοπήματα και ότι εάν υπάρξει περίπτωση εισβολής στη χώρα, η κυβέρνηση θα φροντίσει να εξοπλιστεί ο λαός και να οργανώσει τη λαϊκή άμυνα. Στο τέλος κάθε ομιλίας, οι συγκεντρωμένοι εξέφραζαν με αποθεωτικό τρόπο την συμφωνία τους: χειροκροτούσαν, επευφημούσαν και, φυσικά, έβγαζαν τα πιστόλια τους και πυροβολούσαν στον αέρα.

Δεν θυμάμαι ούτε μία φορά αυτά τα 45 χρόνια, που η διήγηση αυτής της ιστορίας να μη συνοδεύτηκε από γέλια και ένα είδος συμπάθειας. Και όχι μόνο αυτής, για να λέμε την αλήθεια. Ανθρωποι εξαιρετικά καλλιεργημένοι, ευφυείς και χωρίς καμία σχέση με την κουλτούρα των όπλων, αντιμετωπίζουν σταθερά με συγκατάβαση και ως χαριτωμένο το φαινόμενο της οπλοκατοχής και της οπλοχρησίας, αλλά επίσης και μια σειρά από συμπτώματα ενός πολιτισμού της τραχύτητας που ανθεί στο νησί.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτή είναι μια παλιά παράδοση, που κρατά από μια κάπως γραφική, τουριστική και ρομαντικοποιημένη εικόνα του «ευγενικού άγριου», που φιλοτεχνήθηκε ήδη από μυθιστορήματα σαν τον «Καπετάν Μιχάλη» του Καζαντζάκη και ανακυκλώθηκε μέσα από την εικόνα που η ίδια η Κρήτη επέλεξε να δώσει για τον εαυτό της.

Ομως η πραγματικότητα είναι ελαφρώς διαφορετική. Ο λόγος για τον οποίον οι μαυροπουκαμισάδες αντιμετωπίζονται με συγκατάβαση και αστειάκια στην Κρήτη είναι ο φόβος. Η κοινή αίσθηση ότι κανείς δεν μπορεί να τα βάλει μαζί τους και άρα το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να το πάρει χαλαρά.

Η καθημερινότητα της Κρήτης είναι γεμάτη από ιστορίες τραμπουκισμών από ένοπλους, που δεν έχουν καμία πλάκα. Τη δεκαετία του 1990, μια συνήθεια που είχαν οι οπλισμένοι «πέτσακες» (κατά την τοπική ορολογία) της επαρχίας Μυλοποτάμου για να σπάνε πλάκα, ήταν να κατεβαίνουν βράδυ ως την πόλη του Ρεθύμνου και να κολλάνε τα πιστόλια τους στο πρόσωπο φοιτητών και φοιτητριών που έπιναν το ποτό τους στα μπαρ. «Τσαμπουκάδες» που κατέληξαν σε πυροβολισμούς με νεκρό ή τραυματίες, χωρίς να υπάρξει γενικευμένο σκηνικό πολέμου όπως στα Βορίζια, είναι στην ημερήσια διάταξη. Αν πάλι ένας τέτοιος καβγάς δεν τελειώσει με πυροβολισμούς, είναι αρκετά πιθανό οι πρωταγωνιστές του να ξοδέψουν την αποθηκευμένη αδρεναλίνη οδηγώντας μεθυσμένοι και γρήγορα στις διαρκώς ανακατασκευαζόμενες εθνικές οδούς της Κρήτης, που κρατάνε με αυτόν τον τρόπο το ευρωπαϊκό ρεκόρ σε θανατηφόρα δυστυχήματα.

Πίσω από όλα αυτά κρύβεται μια ολόκληρη οικονομία. Είναι η οικονομία των όπλων, του χασισιού και της κόκας, ανακατεμένη με την οικονομία των επιδοτήσεων. Φαινόμενο οικείο και συνδεδεμένο με μια ιδιότυπη διασπορά χρήματος σε κάθε αγροτική περιοχή, είδε τις διαδικασίες του να γίνονται πολύ πιο απλές τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα μετά την πανδημία της Covid-19 και τις ρυθμίσεις που την ακολούθησαν χωρίς να αλλάξουν ποτέ. Οι πρωταγωνιστές αυτής της οικονομίας επικυρώνουν τη θέση τους μέσα στον κρητικό σχηματισμό, σε κάθε κοινωνική ευκαιρία. Γάμοι, κηδείες, βαπτίσια, πανηγύρια που αποτελούν τον κορμό της τοπικής ζωής, συνοδεύονται από ριπές από καλάσνικοφ, υπό τα συγκαταβατικά βλέμματα όλων των υπολοίπων, συμπεριλαμβανομένων και πολιτικών αρχόντων. Γιατί δεν πρέπει κανείς να έχει αμφιβολία: ο κόσμος αυτός έχει παραδοσιακά στενές σχέσεις με τις 3-4 ισχυρές κρητικές πολιτικές οικογένειες. Και η σχέση αυτή δεν είναι «μονόμπαντη». Είναι σχέση αμφίδρομη και αλληλεξάρτησης.

Δεν είναι μυστικό ότι ένας λόγος για τον οποίον αυτή η οικονομία δεν πρέπει να συζητείται φωναχτά είναι ότι δεν πρέπει να ανακατευτεί και να επηρεάσει την υπόλοιπή μισή οικονομία του νησιού. Δύο βήματα από τα Βορίζια, όπου έγινε το μακελειό με τις δύο οικογένειες να φρουρούνται σε χωριστά νοσοκομεία, όπως θα γινόταν στον «Νονό» του Κόπολα, ή το Τυμπάκι, όπου ο αγροτικός ανταγωνισμός δεν αφήνεται πάντα στο αόρατο χέρι της αγοράς, βρίσκονται τα Μάταλα και η Αγία Γαλήνη, που από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο δέχονται πλήθος τουριστών, που καλό είναι να μην έχουν ιδέα για το τι συμβαίνει λίγο πιο πέρα. Κάτι που δεν γίνεται πάντα κατορθωτό. Τα ποσοστά βιασμών στο νησί είναι πολύ ψηλά, θέμα για το οποίο η συζήτηση αποφεύγεται.

Υπάρχει λύση σε όλο αυτό; Ο Τεοντόρ Αντόρνο, μαρξιστής κοινωνιολόγος της Σχολής της Φρανκφούρτης, συνέδεε την ανάπτυξη των φαινομένων Μαφίας με την μονοπωλιακή τάση στον καπιταλισμό. Αυτή είναι πάντα ισχυρή στα νησιά της Μεσογείου, για λόγους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς. Καμία όμως ανάλυση δεν μπορεί να σταθεί εάν δεν συνυπολογίσει την ισχυρή διαπλοκή που έχει αυτή η μαφιόζικη οικονομία των όπλων και των ναρκωτικών με την πολιτική και οικονομική εξουσία του νησιού. Για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της Μαφίας στην Κρήτη, θα έπρεπε να συμφωνήσουμε όλοι σε μια διαφορετικού τύπου και πολύ πιο ήπια οικονομική ανάπτυξή της. Είναι κανείς διατεθειμένος να το κάνει; Ας επανέλθουμε σε αστείες ιστορίες, με άκακους χωριανούς που πυροβολάνε στον αέρα…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News