Η επιλογή του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα να υποδεχθεί τον αμερικανό πρόεδρο χωρίς να φορέσει γραβάτα προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, έναν ορυμαγδό αρνητικών σχολίων στο ίντερνετ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτός ο σχολιασμός κινήθηκε κυρίως προς δύο κατευθύνσεις, που διασταυρώνονται μεταξύ τους. Αφενός ευθείες επιθέσεις στον ίδιο τον Τσίπρα που αρνείται προκλητικά να συμμορφωθεί με το πρωτόκολλο, επομένως είναι άξεστος, κοινωνικά αναλφάβητος και ακατάλληλος για να κυβερνά τη χώρα∙ αφετέρου μεμψιμοιρία και αυτολύπηση για «την απαράδεκτη εικόνα που δίνει η Ελλάδα στη διεθνή κοινή γνώμη».

Το ξεσάλωμα προετοιμαζόταν μέρες πριν φτάσει ο Ομπάμα στην Ελλάδα. Ανυπόστατες φήμες διακινούνταν ότι ο Τσίπρας θα αναγκαζόταν για πρώτη φορά να πατήσει τον κανόνα που ο ίδιος καθιέρωσε και να φορέσει γραβάτα, αναλογιζόμενος τη σοβαρότητα της περίστασης και το ειδικό βάρος του επισκέπτη. Τελικά τίποτα δεν άλλαξε. Το ίδιο σήριαλ της γραβάτας, «θα φορέσει ή δεν θα φορέσει», είχε εκτυλιχθεί και πέρσι τον Σεπτέμβριο, κατά την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και τότε όσοι περίμεναν με αγωνία την καθυπόταξη του στην ενδυματολογική ορθοδοξία έμειναν με την όρεξη.

Η απούσα γραβάτα μόνο δευτερευόντως παραπέμπει πλέον σε κάποιον αριστερό ριζοσπαστισμό και αντικομφορμισμό∙ το πρωτεύον είναι η κατάδειξη ενός διακριτού status και μιας αμφιθυμίας προς τη Δύση

Το όλο ζήτημα είναι φυσικά δευτερεύον, προσφέρεται ωστόσο για ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις πάνω στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον συλλογικό εαυτό μας. Η απουσία γραβάτας στους πολιτικούς έχει πάψει εδώ και καιρό να αποτελεί ταμπού, στο πλαίσιο μιας γενικής στροφής προς το casual και το καθημερινό, που υποτίθεται πως γεφυρώνουν εν μέρει το χάσμα ανάμεσα σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους. Η «αγραβατιά» ενισχύεται και από το διαρκώς αυξανόμενο βάρος μη Δυτικών εθνών στον παγκόσμιο καταμερισμό ισχύος, εθνών που επιθυμούν να διαδηλώσουν την πολιτισμική ιδιοπροσωπία και την αύξουσα πολιτική ισχύ τους. Στo επίσημο δείπνο που δόθηκε προς τιμήν του στο Λευκό Οίκο τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο ο πρόεδρος της Κίνας Σε Τζινπίνγκ εμφανίστηκε χωρίς γραβάτα, με το γνωστό κινεζικό κοστούμι τύπου Μάο, που αποτελεί σύμβολο εθνικής κυριαρχίας. Με παρόμοια «ανατολικά» κοστούμια συνάντησε τον Ομπάμα ο πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι, στις επισκέψεις του στην Αμερική το 2014 και το 2015. Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να επεκταθούν σε πλήθος άλλων ηγετών από τον αφροασιατικό και αραβικό κόσμο, που επιλέγουν ένα είδος εθνικής ενδυμασίας στις διπλωματικές συναντήσεις τους. Hγετών που εκπροσωπούν χώρες όχι απαραίτητα πιο ισχυρές από την Ελλάδα, πράγμα που υπονομεύει επιχειρήματα του τύπου «η Ελλάδα είναι μικρή και ασήμαντη χώρα, επομένως δεν έχει περιθώρια για τέτοιες πομπώδεις διαφοροποιήσεις».

Θα ήταν παρατραβηγμένο και παράλογο να υποστηρίξουμε ότι το κοστούμι άνευ γραβάτας αποτελεί το ελληνικό ισοδύναμο μιας παραδοσιακής εθνικής φορεσιάς όπως π.χ. αυτής του πρώην αφγανού προέδρου Χαμίντ Καρζάι, με το πολύχρωμο μεταξωτό καφτάνι και το σκούφο karakul από μαλλί προβάτου. Ωστόσο αυτή η επιμονή του πρωθυπουργού να περιφρονεί συστηματικά τους λαιμοδέτες δεν είναι χωρίς σημασία. Αποτελεί μια δήλωση διαφοροποίησης που αντιστοιχεί στην ιδιαίτερη θέση της Ελλάδας εντός της οικογένειας των εθνών της Δύσης, τόσο διαχρονικά όσο και στην παρούσα συγκυρία της κρίσης χρέους. Η απούσα γραβάτα μόνο δευτερευόντως παραπέμπει πλέον σε κάποιον αριστερό ριζοσπαστισμό και αντικομφορμισμό∙ το πρωτεύον είναι η κατάδειξη ενός διακριτού status και μιας αμφιθυμίας προς τη Δύση, που σχετίζεται ιδιαίτερα με την σημερινή οικονομικά ευάλωτη θέση της χώρας μας. «Μέχρι να μας βοηθήσετε να ξεπεράσουμε το σκόπελο, εμείς θα σας υπενθυμίζουμε διαρκώς το πρόβλημα μας, στη διαμόρφωση του οποίου και εσείς συμβάλατε»: αυτό είναι σε γενικές γραμμές το αφήγημα του κ. Τσίπρα όταν καλείται να ερμηνεύσει αυθεντικά την ενδυματολογική του απόκλιση από τους ευρωπαίους συναδέλφους του.

Θα ήταν καλύτερα εάν για πρώτη φορά αποφάσιζε να σπάσει την παράδοση που ο ίδιος δημιούργησε; Θα του έλεγαν άραγε μπράβο αυτοί που τώρα τον γιουχάρουν;

Εξουσία χωρίς μύθους δεν υφίσταται. Ο μύθος της αντιγραβάτας και της περιφρόνησης των «αστικών» τρόπων αποτέλεσε σπουδαίο εργαλείο στην πορεία του ΣΥΡΙΖΑ προς την εξουσία και συνεχίζει να συγκινεί ακόμα και σήμερα, συμβολοποιώντας και οπτικοποιώντας την αντίθεση με τους «προηγούμενους». Η παράλειψη της γραβάτας, η χαλαρή στάση, το ενίοτε απλανές βλέμμα που έδινε μια εντύπωση αδιαφορίας ή βαριεστημάρας, η απεύθυνση προς τον Αμερικανό πρόεδρο στον ενικό, όλα εντάσσονται στο ίδιο συμβολικό πλαίσιο και υπηρετούν την ίδια γραμμή: να δείξουμε ότι δεν είμαστε οσφυοκάμπτες και δουλοπρεπείς σαν τους προηγούμενους, ότι στεκόμαστε ως ίσοι προς ίσους απέναντι στον κατά τεκμήριο ισχυρότερο άνδρα του πλανήτη, ότι δεν πετάμε τη σκούφια μας για δημόσιες σχέσεις ούτε θεωρούμε την επίσκεψη Ομπάμα ως ένα είδος χάρης αλλά είμαστε προσηλωμένοι μόνο στο αποτέλεσμα και το εθνικό συμφέρον. Είναι κοινό μυστικό ότι αυτά τα περιγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία επικοινωνίας γίνονται αντικείμενο μελέτης και προσεκτικού σχεδιασμού από τους αρμόδιους συμβούλους των ηγετών: ειδικά για τον Ομπάμα, η άψογη στάση του σώματός του, η εκφραστική κινησιολογία του, η χάρη με την οποία σκορπά χαμόγελα ή χειρονομεί, το αέρινο και συνάμα στιβαρό στυλ βαδίσματος που παραπέμπει σε μανεκέν, ο επιβλητικός και συγχρόνως τόσο εγκάρδιος τρόπος απεύθυνσης στο συνομιλητή του, συντελούν αναμφίβολα στην τεράστια δημοτικότητα του και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτού που ονομάστηκε «επικοινωνιακό φαινόμενο». Ο Πρωθυπουργός ίσως είναι –αν θεωρήσουμε ότι μια τέτοια σύγκριση είναι δόκιμη–  λιγότερο χαρισματικός και θεαματικός, ωστόσο ασκεί και αυτός γοητεία με τον ιδιότυπα αντισυμβατικό τρόπο του∙ είναι εύκολο να διακωμωδηθούν πολλά από αυτά που λέει και κάνει, όμως μέχρι στιγμής η γελοιογράφηση δεν φαίνεται να προξενεί κάποια ανεπανόρθωτη βλάβη στην εικόνα του.

Τελικά έχουν ή δεν έχουν δίκιο όσοι ωρύονται για την ιταμή αγραβατοσύνη του Πρωθυπουργού; Αραγε θα ήταν καλύτερα εάν για πρώτη φορά αποφάσιζε να σπάσει την παράδοση που ο ίδιος δημιούργησε; Θα του έλεγαν άραγε μπράβο αυτοί που τώρα τον γιουχάρουν ή μήπως θα έβρισκαν απλώς διαφορετική αφορμή για δούλεμα, κατηγορώντας τον για ασυνέπεια και «κωλοτούμπα»; Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα ή, όπως θα πουν οι τιμητές, «όπως έστρωσε ας κοιμηθεί». Εάν ήταν εξαρχής άστοχη η επιλογή να εξοβελιστεί η γραβάτα, με τις «αστικές» και «Δυτικές» συνδηλώσεις της, από την ενδυμασία του Πρωθυπουργού και των κορυφαίων συνεργατών του, θα ήταν ακόμη περισσότερο άστοχο να υιοθετηθεί εσπευσμένα και ad hoc, ως ένδειξη ιδιάζουσας τιμής προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Θα περνούσε λάθος μηνύματα μια τέτοια εξαίρεση. Ενα λάθος δεν διορθώνεται με ένα μεγαλύτερο λάθος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News