Oταν στις 7-8 Μαΐου του 1945 η Γερμανία συνθηκολογούσε ως ηττημένη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας νέος κόσμος γεννιόταν. Αν υπήρχε μια κοινή βάση στο σκεπτικό των ετερόκλητων νικητών Συμμάχων, εκτός από την εξάλειψη του ναζισμού, ήταν ότι η ανθρωπότητα δεν μπορούσε να αντέξει ακόμα έναν όλεθρο.

Aλλωστε οι αριθμοί ήταν εκκωφαντικοί: 10 εκατομμύρια νεκροί μόνο στις μάχες του Μεγάλου Πολέμου (1914-1918) και ακόμα περισσότεροι μεταξύ 1939-1945. Σε αυτούς προστίθενται δεκάδες εκατομμύρια αμάχων. Μια τεράστια οικονομική και δημογραφική καταστροφή με επίκεντρο την Ευρώπη, μητέρα-πατρίδα των εθνικισμών και των συγκρούσεων. 

Καθώς η συλλογική μνήμη, διεθνώς, θα παρέμενε τις επόμενες δεκαετίες σημαδεμένη από το αίμα, η ειρήνη καθίστατο επιτακτική ανάγκη. Για όλους, ανεξαρτήτως των εγγενών αντιθέσεων. Προεξάρχουσα δύναμη της Δύσης ήταν πλέον οι Ηνωμένες Πολιτείες, χωρίς τη συνδρομή των οποίων οι Ευρωπαίοι θα ήταν αδύνατο να ορθοποδήσουν. Οχημα της αμερικανικής επιρροής ήταν ο φιλελευθερισμός: η επικράτηση του Δυτικού τρόπου ζωής, το ελεύθερο εμπόριο και η προστασία των Συμμάχων από την ένοπλη ισχύ της νέας υπερδύναμης. 

Η ανοικοδόμηση της Ευρώπης και η υπερανάπτυξη των ΗΠΑ συνοδεύτηκαν από μια σειρά πρωτοποριακών εξελίξεων που καθόρισαν τη Δύση: τη γέννηση του κράτους πρόνοιας προκειμένου να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα πρόσβασης στα βασικά αγαθά. Την ίδρυση των διακρατικών οργανισμών ως μηχανισμών διατήρησης της παγκόσμιας ασφάλειας αλλά και συμμετοχής των νεότευκτων κρατών στο σύστημα αποφάσεων. Την απόφαση για την ενοποίηση της Ευρώπης, ώστε αφενός Γερμανία και Γαλλία να μη βρεθούν ξανά απέναντι, αφετέρου να ορθωθεί ένα αξιόμαχο τείχος προστασίας έναντι της κομμουνιστικής απειλής. Αργότερα, όταν πια οι κοινωνίες μπήκαν σε τροχιά αυτού που σήμερα αποκαλείται «κανονικότητα», έκαναν την εμφάνισή τους ο ελεύθερος χρόνος, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα κοινωνικά κινήματα. 

Σήμανε το 1945 των τέλος των συγκρούσεων; Προφανώς όχι – άλλωστε κάτι τέτοιο θα ήταν σχεδόν ανέφικτο, καθώς η Ιστορία του κόσμου είναι μια ιστορία αλληλοδιάδοχων συγκρούσεων. Ο Β’ ΠΠ γέννησε τον Ψυχρό Πόλεμο, ο οποίος πριν από όλα ήταν μια ιδεολογική αντιπαράθεση. Δημοκρατία κατά τα πρότυπα των Δυτικών, έναντι του σοβιετικού κομμουνισμού – του έτερου μεγάλου νικητή στη μάχη κατά του φασισμού.

Το νέο δίπολο που διαμόρφωσε τον μεταπολεμικό κόσμο άντεξε τουλάχιστον έως το 1989, όταν μαζί με τον σοσιαλισμό κατέρρευσε το Τείχος του Βερολίνου. Σύμφωνα με τον σπουδαίο βρετανό ιστορικό Tόνι Τζαντ, η εποχή 1945-1989 ήταν η ανολοκλήρωτη έκβαση της σύγκρουσης, η οποία τελείωσε μεν το 1945, αλλά ο επίλογός της κράτησε 50 χρόνια. 

Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτών των πέντε δεκαετιών επικράτησε μεν ειρήνη, ισορροπώντας όμως πάνω στην πυρηνική απειλή. Οσο οι Αμερικανοί φοβούνταν μια επίθεση των Σοβιετικών, αλλά και το αντίστροφο, ο κόσμος προχωρούσε, παρά τις επιμέρους πολεμικές αναμετρήσεις –ειδικά αυτές μεταξύ αντιπροσώπων ήταν άκρως επικίνδυνες, αλλά ουδέποτε οδήγησαν σε απευθείας ρήξη. Ηταν μια «χρυσή εποχή» για τον κόσμο – κυρίως όμως για τη Δύση, καθώς ήταν αυτή που επικράτησε στην ιδεολογική αντιπαράθεση. Οι γενιές ζούσαν η μία καλύτερα από την άλλη και οι άνθρωποι πλέον μπορούσαν να αποταμιεύσουν και να κάνουν σχέδια για το μέλλον τους. 

Αν ο Ψυχρός Πόλεμος έπαψε να υπάρχει στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μάλλον θα απαιτούνταν μαντικές ικανότητες για να προβλέψει κανείς ότι όλα αυτά που γεννήθηκαν το 1945 τίθενται, σήμερα, υπό αμφισβήτηση. Οι αλλεπάλληλες κρίσεις των αρχών του 21ου αιώνα, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της ύστερης παγκοσμιοποίησης στου φτωχότερους, έσπειραν στις δυτικές κοινωνίες αμφιβολίες. «Ενδιαφέρονται για εμάς οι κυβερνήσεις»; «Μπορεί η Ευρωπαϊκή Ενωση να προστατεύσει τα συμφέροντά μας ή ενδιαφέρεται μόνο για το παγκόσμιο κεφάλαιο»; «Μήπως η λεγόμενη “τυραννία των μειοψηφιών” λειτουργεί σε βάρος των παραδοσιακών αξιών μας»; 

Κάπως έτσι φτάσαμε στην εσωστρέφεια που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Στον κλονισμό γενικότερα του φιλελεύθερου μοντέλου και πιο ειδικά των υπερεθνικών οργανισμών, με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι πολίτες να αναζητούν λύσεις στα άκρα: ο ευρωσκεπτικισμός μεγεθύνθηκε, μαζί με την εκλογική επιρροή των αποκαλούμενων «αντισυστημικών» κομμάτων. Φυγόκεντρες δυνάμεις συνεχίζουν να χτυπούν αυτούς που θεωρούνται θεμελιωτές του μεταπολεμικού κόσμου: δηλαδή στα δεξιά και αριστερά του Κέντρου, ενώ απολυταρχικοί ηγέτες κερδίζουν τη συμπάθεια όλο και ευρύτερου δυτικού ακροατηρίου. 

Ενδιαμέσως, ένας πόλεμος στην καρδιά της Ευρώπης, ο πρώτος εδώ και 80 χρόνια, ως αποτέλεσμα της ρωσικής επεκτατικής στρατηγικής, προκαλεί έως σήμερα ανυπέρβλητη κρίση στο δυτικό σύστημα ασφαλείας, ενώ την ίδια ώρα ο κόσμος εξελίσσεται σε πολυπολικό, με την Κίνα να ξεπροβάλλει πια με βεβαιότητα ως η υπερδύναμη του 21ου αιώνα και περιφερειακούς παίκτες, όπως η Ινδία, να λειτουργούν ως ρυθμιστές των παγκόσμιων εξελίξεων. Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών προέκυψε, με ιδιαίτερη άνεση, ως αποτέλεσμα αλλά και επιστέγασμα της μεγάλης αναταραχής. 

Ο νέος πλανητάρχης αμφισβητεί με κρότο τον μεταπολεμικό κόσμο, καλώντας τη Δύση σε ξαφνικό θάνατο. Επιχειρεί να ανατρέψει τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου, να αποκαθηλώσει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τον ρόλο του προστάτη του ελεύθερου κόσμου και να επιβάλει την πολιτισμική ταυτότητα του ισχυρού, λευκού, χριστιανού άνδρα. Ο Τραμπ προσβάλλει συνολικά τον δυτικό τρόπο ζωής – τουλάχιστον τη μετεξέλιξή του σήμερα.

Σύμφωνα με ένα παλιό δημοσιογραφικό κλισέ, «μένει να φανεί» τι ακριβώς από όλα αυτά που ευαγγελίζεται ο αμερικανός πρόεδρος θα πραγματοποιηθεί. Μέσα στον ορυμαγδό των εξελίξεων, υπάρχουν μόνο δύο βεβαιότητες: η πρώτη, ότι η Ιστορία ουδέποτε ήταν γραμμική ή προβλέψιμη. Η δεύτερη, ότι ζούμε στην εποχή της αβεβαιότητας. Στο μεταίχμιο δύο κόσμων. Με βάση αυτό θα πρέπει να πορευτούμε. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News