Ο πόλεμος στην Ουκρανία πλησιάζει σε ένα αβέβαιο τέλος. Οι μάχες έχουν εξαντλήσει και τις δύο πλευρές, ενώ η κοινωνική κόπωση στις δύο χώρες γίνεται όλο και πιο έντονη. Το πραγματικό ερώτημα, ωστόσο, δεν είναι πότε θα σταματήσουν οι εχθροπραξίες, αλλά ποιο μέλλον περιμένει την Ουκρανία, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο διεθνές σκηνικό.

Η σύγκρουση βρίσκεται σε σημείο καμπής. Οπως παραδέχτηκε ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ Κιθ Κέλογκ, οι δυο αντίπαλοι έχουν εξαντλήσει σε μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες στρατιωτικής προέλασης. Στο πεδίο, οι μάχες στο Ντονμπάς δεν προσφέρουν πλέον καθαρά κέρδη ούτε στη Ρωσία ούτε στην Ουκρανία, ενώ στην κοινωνία παρατηρείται τεράστια κόπωση. Οι λιποταξίες αυξάνονται, ενώ οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι και οι δύο λαοί θα προτιμούσαν έναν συμβιβασμό που θα σταματούσε την αιματοχυσία.

Το κρίσιμο ερώτημα, συνεπώς, δεν είναι το «πότε» θα σταματήσουν οι εχθροπραξίες, γράφει ο Economist, αλλά το «τι» θα επακολουθήσει. Η πραγματική επιτυχία ή αποτυχία δεν θα κριθεί μόνο από το αν θα χαθεί ή θα σωθεί μια επαρχία, αλλά από το αν θα μπορέσει η Ουκρανία να αποτρέψει μελλοντική εισβολή και να σταθεροποιήσει το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό της.

Οπως τόνισε ο πρέσβης της Ουκρανίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και τέως ανώτατος διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας, στρατηγός Βαλέρι Ζαλούζνι, «σημασία δεν έχει μόνο η γραμμή κατάπαυσης του πυρός, αλλά και η ψυχολογία των ανθρώπων πίσω από αυτήν».

Από την αρχή της αντιπαράθεσης, το 2014, στόχος του Πούτιν ήταν να κρατήσει την Ουκρανία στη ρωσική σφαίρα, αποτρέποντάς την να στραφεί προς τη Δύση. Για την ίδια τη Δύση η χώρα αποτέλεσε πεδίο ανταγωνισμού. Ο Χένρι Κίσινγκερ είχε αρχικά προτείνει μια «ουδέτερη» Ουκρανία, γέφυρα ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, όπως η Φινλανδία. Ομως η ρωσική εισβολή το 2022 διέλυσε αυτό το σενάριο. Εναν χρόνο αργότερα, ο ίδιος ο Κίσινγκερ αναγνώρισε ότι μια ισχυρά εξοπλισμένη αλλά ανεξάρτητη Ουκρανία θα ήταν επικίνδυνη και ότι, για λόγους ευρωπαϊκής ασφάλειας, ίσως θα έπρεπε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.

Παρά ταύτα, το 2025 η προοπτική ένταξης μοιάζει μακρινή, σημειώνει ο Economist. Η Ουάσινγκτον, υπό τον Ντόναλντ Τραμπ, έχει μεταβιβάσει το βάρος στην Ευρώπη, η οποία καλείται να αναλάβει πρωτοβουλίες. Ομως η στρατιωτικοποίηση της ευρωπαϊκής οικονομίας μόλις ξεκινά, και η κόπωση της κοινής γνώμης δυσχεραίνει περαιτέρω την ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας στην ΕΕ. Στην Πολωνία, λόγου χάρη, η στήριξη σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο έχει μειωθεί δραματικά, από 75% σε μόλις 34%.

Στην ίδια την Ουκρανία, η μακρά διάρκεια του πολέμου έχει καλλιεργήσει μια διαφορετική συλλογική αντίληψη. Η χώρα βλέπει τον εαυτό της όχι ως παράρτημα της Δύσης, αλλά ως ανερχόμενη «ενδιάμεση» δύναμη, δυτικόφιλη μεν, αλλά όχι πλήρως δεσμευμένη. Οι πολίτες προτιμούν τη σταθερή παροχή όπλων και χρηματοδότησης παρά την παρουσία ξένων στρατευμάτων. Στόχος, θεωρούν οι Ουκρανοί, δεν πρέπει να είναι ένα «αντι-ρωσικό project», αλλά ένα αυτόνομο «project Ουκρανία».

Η μετάβαση, ωστόσο, δεν θα είναι απλή. Ο ιστορικός Γιάροσλαβ Χρίτσακ υπενθυμίζει ότι η ουκρανική δημοκρατία στηρίχθηκε περισσότερο σε συγκυρίες και στην κοινωνική κινητοποίηση, παρά σε στιβαρούς θεσμούς. Αυτή η «στρατιωτικοποιημένη δημοκρατία» αποδείχτηκε σωτήρια σε καιρούς πολέμου αλλά εγκυμονεί κινδύνους σε καιρό ειρήνης. Ισχυρές ημι-αυτόνομες στρατιωτικές μονάδες με δικούς τους πόρους και πιστούς οπαδούς ενδέχεται, χωρίς κοινό εξωτερικό εχθρό, να επιδιώξουν πολιτική ισχύ. Ηδη, η απογοήτευση για την περιορισμένη βοήθεια της Δύσης τροφοδοτεί καχυποψία και εσωτερικές εντάσεις.

Επιπλέον, τα παλιά ζητήματα ταυτότητας και γλώσσας, η διαφθορά και οι κοινωνικές ανισότητες κινδυνεύουν να φουντώσουν. Εάν δεν υπάρξει θεσμική θωράκιση, το τέλος του πολέμου μπορεί να φέρει νέες εσωτερικές συγκρούσεις. Ο αληθινός αγώνας, όπως τονίζει ο Χρίτσακ στον Economist, θα είναι η οικοδόμηση κράτους δικαίου, διαφάνειας και θεσμών που θα εξασφαλίσουν βιώσιμη ειρήνη.

Συνολικά, η Ουκρανία βρίσκεται μπροστά σε ένα διπλό σταυροδρόμι. Στο εξωτερικό, καλείται να βρει θέση ανάμεσα στη Δύση και στη Ρωσία. Στο εσωτερικό, πρέπει να μετατρέψει την πολεμική αντοχή της σε θεσμική σταθερότητα. Το πώς θα διαχειριστεί αυτή τη μετάβαση ίσως αποδειχθεί πιο κρίσιμο από το ίδιο το αποτέλεσμα των μαχών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News