Την 27η Οκτωβρίου του 1962, τη 12η ημέρα της πυραυλικής κρίσης στην Κούβα, ένας επιθετικός και αναστατωμένος Φιντέλ Κάστρο ζήτησε από τον Νικίτα Χρουστσόφ, τον προστάτη του, να καταστρέψει την Αμερική. «Πιστεύω ότι η επιθετικότητα των ιμπεριαλιστών τους καθιστά εξαιρετικά επικίνδυνους» -έγραψε ο Κάστρο σε τηλεγράφημά του προς τη Μόσχα- «και ότι αν καταφέρουν να πραγματοποιήσουν μια εισβολή στην Κούβα -μια βάναυση πράξη που παραβιάζει τον καθολικό ηθικό νόμο- τότε αυτή θα ήταν η στιγμή να εξαλειφθεί αυτός ο κίνδυνος δια παντός, σε μια πράξη απόλυτα νόμιμης αυτοάμυνας. Οσο σκληρή και τρομερή κι αν είναι η λύση, δεν θα μπορούσε να υπάρχει άλλη».

«Υπάρχουμε σήμερα επειδή ο Χρουστσόφ απέρριψε το αίτημα του Κάστρο», γράφει σε άρθρο του ο Τζέφρι Γκόλντμπεργκ, διευθυντής του The Atlantic. Ο Χρουστσόφ ήταν, φυσικά, εκείνος που έφερε τον κόσμο στα πρόθυρα της εξαφάνισης, εγκαθιστώντας πυραύλους στην Κούβα, αλλά είχε υποτιμήσει την αμερικανική αντίδραση στην απειλή. Μαζί με τον αμερικανό αντίπαλό του, τον πρόεδρο Τζον Κένεντι, έσπευσε, τελικά, να καταλήξει σε συμβιβασμό. «Στο τηλεγράφημα σας της 27ης Οκτωβρίου προτείνατε να ήμασταν οι πρώτοι που θα πραγματοποιούσαν πυρηνικό πλήγμα κατά της επικράτειας του εχθρού», έγραψε ο Χρουστσόφ στον Κάστρο. «Φυσικά καταλαβαίνετε πού θα μας οδηγούσε αυτό. Δεν θα επρόκειτο για ένα χτύπημα, αλλά για την έναρξη ενός θερμοπυρηνικού παγκόσμιου πολέμου. Αγαπητέ σύντροφε Φιντέλ Κάστρο, θεωρώ την πρότασή σας λανθασμένη, παρόλο που καταλαβαίνω τους λόγους σας».

Κατά τη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων ο κουβανός ηγέτης ήταν 36 χρονών ενώ στα τέλη του καλοκαιριού του 2010, όταν ο Τζέφρι Γκόλντμπεργκ είχε την ευκαιρία να τον συναντήσει στην Αβάνα, ήταν 84 ετών. Είχε ημι-αποσυρθεί, εξακολουθώντας, όμως, να είναι o αδιαμφισβήτητος ηγέτης της χώρας. Ο αμερικανός δημοσιογράφος πέρασε με τον κουβανό επαναστάτη μία ολόκληρη εβδομάδα, συζητώντας μαζί του, μεταξύ άλλων, την Πυρηνική Εποχή και την εξαιρετική, επειδή τρομακτικά επικίνδυνη, πολυπλοκότητά της.

Ο Κάστρο εξακολουθούσε να ασπάζεται τα σκληρά δόγματα της κομμουνιστικής επανάστασης, αλλά ήταν επίσης τρόπον τινά διατεθειμένος να αναγνωρίσει κάποια λάθη του. «Κάποια στιγμή σας φάνηκε λογικό να προτείνετε στους Σοβιετικούς να βομβαρδίσουν τις ΗΠΑ. Αυτό που προτείνατε [τότε], εξακολουθεί να σας φαίνεται λογικό τώρα;», τον ρώτησε ο Γκόλντμπεργκ. «Αφού είδα αυτά που είδα και γνωρίζοντας αυτά που γνωρίζω τώρα, δεν θα άξιζε τον κόπο», απάντησε ο γηραιός Κάστρο.

«Το πρόβλημα με τη σοφία είναι ότι τείνει να έρχεται αργά, εάν έρθει. Ως είδος, δεν είμαστε ιδιαίτερα επιδέξιοι στο να λαμβάνουμε υπό την πίεση του χρόνου προσεκτικά αιτιολογημένες αποφάσεις για ζητήματα ζωής και θανάτου», σχολιάζει σήμερα ο διευθυντής του ιστορικού αμερικανικού εντύπου. Και το πρόβλημα, στην προκειμένη, για ολόκληρη την ανθρωπότητα είναι πως «έχουμε παλαιολιθικά συναισθήματα, μεσαιωνικούς θεσμούς και θεϊκή τεχνολογία», όπως το έθεσε πολύ εύστοχα ο εξαιρετικός αμερικανός κοινωνιοβιολόγος Ε.Ο. Γουίλσον.

«Η κύρια πρόκληση των 80 ετών από την πυρηνική δοκιμή “Trinity” είναι ότι δεν διαθέτουμε τις γνωστικές, πνευματικές και συναισθηματικές ικανότητες που είναι απαραίτητες για να διαχειριζόμαστε με επιτυχία τα πυρηνικά όπλα χωρίς τον κίνδυνο καταστροφικής αποτυχίας», γράφει ο Τζέφρι Γκόλντμπεργκ.

Ο Χρουστσόφ και ο Κάστρο έκαναν τρομακτικά λάθη ανάλυσης και ερμηνείας κατά τη διάρκεια της πυραυλικής κρίσης. Αλλά το ίδιο έκαναν και αρκετοί από τους συμβούλους του Κένεντι, περιλαμβανομένου του πτεράρχου Κέρτις  Λεμέι, αρχηγού του επιτελείου Αεροπορίας, ο οποίος υποστήριξε ότι ένας ναυτικός αποκλεισμός της Κούβας, χωρίς άμεσο βομβαρδισμό πυραυλικών βάσεων, ήταν «σχεδόν τόσο κακός όσο η συμφωνία κατευνασμού του Μονάχου».

Ο Τζέφρι Γκολντστάιν μας πληροφορεί πως ο αμερικανός πτέραρχος ενσάρκωνε την αποκαλούμενη «προκατάληψη υπέρ της δράσης». Πρόκειται για μια γενικής χρήσης φράση, αλλά στο πλαίσιο ενός πυρηνικού πολέμου αναφέρεται σε μία πολύ συγκεκριμένη συνθήκη: στα διάφορα αμερικανικά σενάρια λήψης αποφάσεων για τη χρήση πυρηνικών όπλων στο πλαίσιο μιας κρίσης, υποτίθεται πως η Ρωσία (ή ο οποίος άλλος εχθρός των ΗΠΑ με πυρηνικά όπλα) θα προσπαθήσει να καταστρέψει αμερικανικούς πυραύλους ενώ βρίσκονται ακόμα στα σιλό τους, οπότε ο στόχος είναι να εκτοξευθούν αυτοί οι πύραυλοι πριν προλάβει να τους πλήξει ο εχθρός.

Πολλοί από τους προέδρους των ΗΠΑ από το 1945 και μετά σχεδόν δεν πίστευαν ότι με βάση αυτά τα σενάρια θα είχαν απίστευτα ελάχιστο χρόνο στη διάθεσή τους για να αποφάσιζαν εάν θα πατούσαν το κουμπί στο πλαίσιο μιας κρίσης. Η πρόκληση, όπως το έθεσε αξιομνημόνευτα ο Τζορτζ Μπους, είναι ότι ένας πρόεδρος δεν θα είχε χρόνο να σηκωθεί από το «αποχωρητήριο», ώστε να λάβει μια απόφαση ζωής και θανάτου που θα μπορούσε να βασίζεται σε αντιφατικές ή ακόμη και ψευδείς πληροφορίες. Ο Ρόναλντ Ρίγκαν φέρεται να έμεινε άναυδος όταν πληροφορήθηκε ότι σε περίπτωση ανάγκης θα είχε στη διάθεσή του μόλις 6 λεπτά για να αποφασίσει ενώ ο Μπαράκ Ομπάμα πίστευε ότι ήταν τρέλα να περιμένει κανείς από έναν πρόεδρο να λάβει μια τέτοια απόφαση -την πιο σημαντική που θα μπορούσε ποτέ να ληφθεί από έναν μόνον άνθρωπο σε όλη την ανθρώπινη ιστορία- μέσα σε λίγα λεπτά.

Οσον αφορά το παρόν, «ζούμε σε μια από τις πιο τεταμένες περιόδους της πυρηνικής εποχής. Το περίγραμμα του Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι ορατό στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η Ρωσία έχει δεχτεί βοήθεια από το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα και αντίσταση από την Ευρώπη και, προς το παρόν, από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Πακιστάν και η Ινδία, δύο πυρηνικά κράτη, διεξήγαγαν πρόσφατα έναν σχεδόν πόλεμο. Το Ιράν, το οποίο επί δεκαετίες επιδιώκει την καταστροφή του Ισραήλ μέσω της τρομοκρατίας και άλλων μέσων, είδε τις πυρηνικές του εγκαταστάσεις να δέχονται επίθεση από το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, στο πλαίσιο αυτού που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πράξη μη διάδοσης (πυρηνικών όπλων) με τη βία. Η Βόρεια Κορέα συνεχίζει να επεκτείνει το πυρηνικό της οπλοστάσιο ενώ η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία […] εξετάζουν το ενδεχόμενο να αποκτήσουν πυρηνικά ως απάντηση», όπως συνοψίζει ο Τζέφρι Γκόλντμπεργκ.

Οσον αφορά το μέλλον, «οι άνθρωποι θα χρειαστούν τύχη για να επιβιώσουν σε αυτήν την περίοδο», κρίνει ο αμερικανός δημοσιογράφος. «Η τύχη μας έχει ευνοήσει και στο παρελθόν, και όχι μόνο κατά τη διάρκεια της πυραυλικής κρίσης της Κούβας. Τα τελευταία 80 χρόνια, η ανθρωπότητα έχει σωθεί επανειλημμένα από ανθρώπους που διέθεταν ασυνήθιστα καλή κρίση σε καταστάσεις τρομερού στρες», προσθέτει, αναφερόμενος, συγκεκριμένα στον ρώσο Στάνισλαβ Πετρόφ και στον αμερικανό Τζον Κέλι.

Ο πρώτος μνημονεύεται ακόμα επειδή, υπό τρομερή πίεση, αντέδρασε με ιδιαίτερη επιφύλαξη και ψυχραιμία μετά από μια προειδοποίηση πυρηνικής επίθεσης, πιθανότατα σώζοντας τον πλανήτη από την καταστροφή. Ο δεύτερος έκανε κάτι διαφορετικό, αλλά όχι λιγότερο δύσκολο και σημαντικό: απέτρεψε έναν ασταθή πρόεδρο από την κλιμάκωση, οδηγώντας τον στις διαπραγματεύσεις.

Τον Σεπτέμβριο του 1983, ο Πετρόφ υπηρετούσε ως αξιωματικός υπηρεσίας σε ένα σοβιετικό κέντρο διοίκησης, όταν το σύστημα προειδοποίησης ανέφερε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν εκτοξεύσει πέντε πυραύλους κατά σοβιετικών στόχων. Εκείνη την περίοδο οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ ήταν τεταμένες. Μόλις τρεις εβδομάδες νωρίτερα οι Σοβιετικοί είχαν καταρρίψει ένα πολιτικό νοτιοκορεατικό αεροσκάφος. Ωστόσο ο Πετρόφ, παρακάμπτοντας τα πρωτόκολλα ασφαλείας, ανέφερε ότι η προειδοποίηση εκτόξευσης ήταν εσφαλμένη. Γνώριζε ότι το σύστημα εντοπισμού ήταν καινούργιο και μόνο εν μέρει δοκιμασμένο.

Γνώριζε επίσης ότι σύμφωνα με τα πυρηνικά σενάρια του Κρεμλίνου μια αμερικανική επίθεση, εάν εξαπολυόταν, θα ήταν συντριπτική, όχι απλώς πέντε πύραυλοι. Υποστηρίζοντας την άποψή του, περί εσφαλμένης προειδοποίησης, ενώπιον των ανωτέρων του, κατάφερε, τελικά, να αποτρέψει μια ανταλλαγή πυρηνικών πυρών μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων (αργότερα, διαπιστώθηκε ότι ένας σοβιετικός δορυφόρος είχε εκλάβει λανθασμένα, την αλληλεπίδραση μεταξύ των σύννεφων και του ήλιου πάνω από τη Μοντάνα και τη Βόρεια Ντακότα ως εκτοξεύσεις πυραύλων).

Οσο για τον Τζον Κέλι, στρατηγό εν αποστρατεία, ο οποίος διετέλεσε για κάποιο διάστημα προσωπάρχης του Λευκού Οίκου κατά την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, είναι γνωστός στις ΗΠΑ για την μανία του με την τάξη σε ένα κατά τα άλλα άναρχο περιβάλλον λήψης αποφάσεων. Ο Κέλι, κατά τη διάρκεια των 17 μηνών του στον Λευκό Οίκο, αντιλήφθηκε ότι ο Τραμπ ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνος σε θέματα εθνικής ασφάλειας. Εκρινε πως ο αμερικανός πρόεδρος ήταν ανίδεος από εξωτερική πολιτική καθώς και αυταρχικός από τη φύση του.

Ο Κέλι βίωσε αυτά τα ελαττώματα άμεσα το 2017, όταν ο Τραμπ προσέβαλλε τακτικά τον ηγέτη της Βόρειας Κορέας, Κιμ Γιονγκ Ουν, ο οποίος θεωρούνταν ευρέως άπειρος και ασταθής. Αφού η Βόρεια Κορέα απείλησε με «φυσική δράση» εναντίον των εχθρών της, ο Τραμπ απάντησε πως «θα αντιμετωπιστεί με φωτιά και οργή και, ειλικρινά, με δύναμη πυρός, που αυτός ο κόσμος δεν έχει ξαναδεί».

Ο Κέλι επανειλημμένως προειδοποίησε τον Τραμπ ότι μια τέτοια επιθετική γλώσσα θα μπορούσε να αναγκάσει τον Κιμ να αντιδράσει υπερβολικά, εξαπολύοντας μια επίθεση στη Νότια Κορέα. Αλλά ο Τραμπ συνέχισε, γράφοντας στο Twitter: «Οι στρατιωτικές λύσεις είναι πλέον πλήρως έτοιμες (…) σε περίπτωση που η Βόρεια Κορέα ενεργήσει ασύνετα. Ας ελπίσουμε ότι ο Κιμ Γιονγκ Ουν θα βρει έναν άλλο δρόμο!» Ο Κιμ απάντησε αργότερα, εκτοξεύοντας πυραύλους πάνω από την Ιαπωνία και χαρακτηρίζοντας τον Τραμπ ως «ψυχικά διαταραγμένο ξεμωραμένο Αμερικανό».

Σύμφωνα με όσα έγραψε ο ερευνητής δημοσιογράφος των New York Times Μάικλ Σμιτ στο βιβλίο του «Ντόναλντ Τραμπ εναντίον ΗΠΑ», ο Τζον Κέλι είπε κάποια στιγμή στον πρόεδρό του: «Τον πιέζετε να αποδείξει ότι είναι άντρας. Αν τον στριμώξετε στη γωνία, μπορεί να επιτεθεί. Δεν θέλετε να τον εγκλωβίσετε». Ομως ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών είτε αδιαφορούσε είτε δεν αντιλαμβανόταν το γεγονός πως «μπορούσε, ανά πάσα στιγμή, να φέρει τη χώρα στα πρόθυρα όχι μόνο ενός πολέμου αλλά ενός πυρηνικού πολέμου που θα μπορούσε εύκολα να κλιμακωθεί στον πιο επικίνδυνο στην παγκόσμια ιστορία», όπως έγραψε ο Σμιτ στο βιβλίο του.

Οπότε ο Τζον Κέλι, αφού συνειδητοποίησε ότι οι προειδοποιήσεις του προς τον Τραμπ δεν είχαν αποτέλεσμα, σκέφτηκε να εκμεταλλευτεί τις ανασφάλειες του αμερικανού προέδρου καθώς και την επιθυμία του ή μάλλον την ανάγκη του να ξεχωρίζει, ιδανικά ως ήρωας ή, έστω, ως κορυφαίος dealmaker. «Κανένας πρόεδρος από τότε που η Βόρεια Κορέα έγινε κομμουνιστική δικτατορία δεν προσπάθησε ποτέ να την προσεγγίσει», είπε ο Κέλι στον Τραμπ, σύμφωνα με τον Σμιτ. «Κανένας πρόεδρος δεν έχει προσπαθήσει να λογικέψει αυτόν τον τύπο. Είστε μέγας διαπραγματευτής, γιατί δεν το κάνετε αυτό;».

Τελικά η αλλαγή τακτικής από τον Τζον Κέλι λειτούργησε, καθώς ο Τραμπ γοητεύτηκε αμέσως από την ιδέα ότι θα μπορούσε να πετύχει μια ιστορική συμφωνία με τη Βόρεια Κορέα. Ο Κέλι θεωρούσε ότι μια τέτοια συμφωνία ήταν απίθανη, αλλά η επιδίωξη μιας χίμαιρας θα έκανε τον Τραμπ να σταματήσει να απειλεί με πυρηνικό πόλεμο.

«Ο Τραμπ παραμένει ένας ασταθής ηγέτης σε έναν κόσμο πολύ πιο ασταθή από όσο ήταν κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας. Κανένας πρόεδρος δεν υπήρξε ποτέ ούτε κατά διάνοια ένας τέλειος διαχειριστής της εθνικής ασφάλειας της Αμερικής και του πυρηνικού της οπλοστασίου, αλλά ο Τραμπ είναι λιγότερο ικανός από σχεδόν οποιονδήποτε προηγούμενο ηγέτη για να διαχειριστεί μια πυρηνική κρίση (μόνον ο συχνά μεθυσμένος, προς το τέλος της θητείας του, Ρίτσαρντ Νίξον ήταν αναμφισβήτητα πιο επικίνδυνος)», σχολιάζει ο Τζέφρι Γκολντστάιν. «Ο Τραμπ είναι ιδιαίτερα αντιδραστικός, ευαίσθητος στις προσβολές και αδιάφορος. Είναι άδικο να πούμε ότι είναι πιθανό να ξυπνήσει ένα πρωί και να αποφασίσει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα -έχει μιλήσει για την απέχθειά του για τέτοια όπλα και για τον πόλεμο γενικότερα- αλλά θα μπορούσε πολύ εύκολα να χάσει τον δρόμο του, ξανά, σε μια κλιμακούμενη κρίση».

Το επιτυχημένο, ανώδυνο, τέλος του Ψυχρού Πολέμου έκανε πολλούς ανθρώπους να πιστέψουν ότι η απειλή του πυρηνικού πολέμου είχε σχεδόν εκλείψει. Αλλωστε, ανέκαθεν ήταν δύσκολο για τους ανθρώπους να σκέφτονται ότι θα μπορούσε μια μέρα να συνέβαινε το αδιανόητο. «Ο κόσμος, έχοντας προειδοποιηθεί για την φρικτή φύση του πυρηνικού πολέμου, δεν έχει κάνει τίποτα για αυτό και σε μεγάλο βαθμό έχει απορρίψει την προειδοποίηση από τη συνείδησή του», είχε γράψει σχετικά το 1947 σε άρθρο του στο The Atlantic ο Αλμπερτ Αϊνστάιν.

«Ξεχνάμε με δική μας ευθύνη. Ξεχνάμε ότι 80 χρόνια μετά το καλοκαίρι του 1945 που άλλαξε τον κόσμο, μόνον η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν αρκετή πυρηνική ισχύ πυρός για να καταστρέψουν τον κόσμο πολλές φορές. Ξεχνάμε ότι η Κίνα γίνεται σχεδόν ισοδύναμος αντίπαλος των ΗΠΑ. Ξεχνάμε ότι η ιστορία της Πυρηνικής Εποχής είναι γεμάτη με σχεδόν αστοχίες, ατυχήματα και σοβαρές παρερμηνείες της πραγματικότητας. Και ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι τόσο δημιουργικοί, ανεξάρτητοι και διορατικοί όσο ο Στάνισλαβ Πετρόφ και ο Τζον Κέλι. Κυρίως  ξεχνάμε τον κανόνα που διατύπωσε ο [αμερικανός] μαθηματικός και κρυπτογράφος Μάρτιν Χέλμαν: ότι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσεις από τη ρωσική ρουλέτα είναι να σταματήσεις να παίζεις», καταλήγει ο διευθυντής του The Atlantic.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News