Ο Οργουελ έγραψε το χειρόγραφο μεταξύ 1943 και 1944 ύστερα από τις εμπειρίες του στον Ισπανικό Εμφύλιο, τις οποίες περιέγραψε στο έργο του Φόρος τιμής στην Καταλονία (1938). Στην Ισπανία είχε φτάσει το 1936 για να πολεμήσει στο πλευρό των Δημοκρατικών και σχετικά σύντομα έγινε μάρτυρας της εξέγερσης των κομμουνιστών εναντίον των πρώην αναρχικών συντρόφων τους. Ο Όργουελ μάλιστα πολέμησε στις τάξεις του POUM (του Εργατικού Κόμματος της Μαρξιστικής Ενοποίησης), μιας ισπανικής αντισταλινικής κομμουνιστικής ομάδας. Αργότερα, στον πρόλογο της ουκρανικής έκδοσης της «Φάρμας» (το 1947) εξηγούσε πως η διαφυγή από τις κομμουνιστικές εκκαθαρίσεις στην Ισπανία του έμαθαν «πόσο εύκολα η ολοκληρωτική προπαγάνδα μπορεί να χειραγωγήσει την άποψη των πεφωτισμένων ανθρώπων σε δημοκρατικές χώρες». Αυτό τον κινητοποίησε για να εκθέσει και να καταδικάσει τη σταλινική «προδοσία» των αρχικών σοσιαλιστικών ιδανικών. Μία ακόμη πρώιμη μαρτυρία του, λοιπόν, ότι η αλληγορία –το «μικρό καλαμπούρι», όπως ο ίδιος χαρακτήριζε το βιβλίο– στρεφόταν συγκεκριμένα εναντίον της σοβιετικής επανάστασης και όχι των επαναστάσεων εν γένει. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε στις 17 Αυγούστου του 1945 από τον μικρό εκδοτικό οίκο Secker & Warburg. Ένα χρόνο αργότερα κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ και έως το 1949 είχε πουλήσει 460.000 αντίτυπα.

Το απέρριψε ο Τ.Σ. Ελιοτ

Η βρετανική Αριστερά δεν είδε με καλό μάτι την προοπτική ενός βιβλίου που θα στρεφόταν εναντίον του «πατερούλη» Στάλιν. Ο εκδότης Βίκτορ Γκόλαντς απέρριψε το χειρόγραφο που έφτασε στα χέρια του ως «υστερικό» και «ακραίο». Συνολικά άλλο τέσσερις εκδοτικοί οίκοι το απέρριψαν. Ανάμεσά τους ο πολύ γνωστός Faberand Faber, όπου επιμελητής ήταν ο πολύς Τόμας Έλιοτ (Αγγλικανός Τόρης εκείνη την εποχή).

Στην επιστολή του προς τον Οργουελ γράφει: «Συμφωνούμε πως το κείμενό σας είναι ξεχωριστό, πως έχετε γράψει ένα παραμύθι με επιδεξιότητα και πως η αφήγηση αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη –και αυτό είναι κάτι που πολύ λίγοι συγγραφείς έχουν καταφέρει από τα “Ταξίδια του Γκιούλιβερ” κι έπειτα. Από την άλλη, δεν έχουμε την πεποίθηση (και είμαι βέβαιος πως οι υπόλοιποι διευθυντές θα συμφωνούσαν μαζί μας) πως η οπτική που προτείνετε είναι κατάλληλη για να εξετάσουμε την τρέχουσα πολιτική κατάσταση […] Λυπάμαι πολύ, γιατί όποιος το δημοσιεύσει φυσικά θα έχει την ευκαιρία να δημοσιεύσει και τα μελλοντικά σας έργα: εκτιμώ τη δουλειά σας, γιατί γράφετε καλά, με μεγάλη εντιμότητα».

Η τύφλωση των αριστερών

Εκείνο που δεν μπορούσε να χωνέψει με τίποτε ο Οργουελ ήταν ότι ο Στάλιν είχε περάσει στη σφαίρα του απυρόβλητου λόγω της προηγούμενης συμμαχικής περιόδου, παρόλο που τα δείγματα του αυταρχικού συστήματος βρίσκονταν μπροστά στα μάτια όλων. Γι’ αυτό άλλωστε αποφάσισε να χτυπήσει τον «μύθο» με έναν μύθο που θα γινόταν κατανοητός απ’ όλους. Ήταν από τους πρώτους συγγραφείς που αναγνώρισαν ότι η πραγματική απειλή για τις δυτικές κοινωνίες προερχόταν από τον ολοκληρωτισμό, όχι απλώς και μόνο από τον φασισμό. Σε ένα δοκίμιο για τον Αρθουρ Κέστλερ το 1946 έγραφε με αφοπλιστική ευθύτητα: «Το αμάρτημα σχεδόν όλων των αριστερών από το 1933 κι έπειτα έγκειται στο ότι θέλησαν να είναι αντιφασίστες χωρίς να είναι εναντίον του ολοκληρωτισμού».

Η ΕΣΣΔ στον τίτλο

Ειδικά για τη γαλλική έκδοση ο Οργουελ είχε προτείνει το «Ένωση Σοσιαλιστικών Δημοκρατικών Ζώων» (Union des républiques socialistes animales) ώστε να θυμίζει την ονομασία της πρώην Ένωσης Σοσιαλιστικών Σοβιετικών Δημοκρατιών (Union des républiques socialistes soviétiques) και το ακρωνύμιο URSA, το λατινικό αντίστοιχο της αρκούδας, συμβόλου της Ρωσίας.

Οργουελ και Καζαντζάκης

Και οι δύο συγγραφείς βρίσκονται πάνω κάτω την ίδια περίοδο στην Ισπανία του Εμφυλίου. Ο Όργουελ από τις 26 Δεκεμβρίου 1936 έωςτις 23 Ιουνίου 1937. Ο Καζαντζάκης από τις 3 Οκτωβρίου 1936 έως τις 17 Ιανουαρίου 1937, ύστερα από πρόταση του εκδότη της «Καθημερινής» Γεωργίου Βλάχου να καλύψει τα γεγονότα (οι ανταποκρίσεις ξεκινούν στις 24 Νοεμβρίου 1936). Ο έλληνας συγγραφέας κινείται στον αντίποδα του Βρετανού. Συγκρίνει τους φαλαγγίτες με τους Ελεύθερους πολιορκημένους του Μεσολογγίου (!) και παίρνει συνέντευξη από τον Φράνκο: «έναν άνθρωπο αποφασισμένο και γαλήνιο, τέλειο όργανο της εποχής του, πειθαρχημένον εργάτη και συνεργάτη του φοβερού, ανήλεου καιρού που ζούμε».

Φάρμα ή τσιφλίκι;

Οταν το μυθιστόρημα μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά, ονομάστηκε «Το τσιφλίκι των ζώων», εναρμονισμένο με μια μάλλον… υπερδημοτική της εποχής. Η πρώτη ελληνική έκδοση, λοιπόν, κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1951 από τις Γραφικές Τέχνες ΑΣΠΙΩΤΗ-ΕΛΚΑ στη σειρά «Παιδική Βιβλιοθήκη».

Αν και στην πρωτότυπη έκδοση δεν αναγραφόταν ποιοι ήταν οι συντελεστές, είναι φανερό ότι την εικονογράφηση είχε αναλάβει ο γνωστός σκιτσογράφος-γελοιογράφος Φωκίων Δημητριάδης.

Όσον αφορά τον μεταφραστή (ή τη μεταφράστρια), μόνο εικασίες θα μπορούσαν να γίνουν για την ταυτότητά του. Πάντως στα επόμενα χρόνια διάφοροι μεταφραστές έχουν κάνει και άλλες προτάσεις, όπως «Το αγρόκτημα των ζώων», οι οποίες δεν γίνονταν δεκτές από τους εκδοτικούς οίκους.

---

Το σημείωμα αντλεί πληροφορίες από το βιβλίο «Becoming George Orwell» του John Rodden, εκδ. Princeton University Press, 2020

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News