Το Τουβαλού (Tuvalu) είναι ένα ανεξάρτητο κράτος στον Νότιο Ειρηνικό Ωκεανό, μεταξύ Αυστραλίας και Χαβάης, αποτελούμενο από εννέα νησάκια και με πληθυσμό 11.000 κατοίκους. Δύο από τα νησάκια ήδη βυθίζονται εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και της διάβρωσης. Στα περισσότερα από τα 11 νησιά το έδαφος βρίσκεται μόλις τρία μέτρα πάνω από τη θάλασσα.

Ηδη, από τις παλίρροιες, το έδαφος και τα υπόγεια νερά των νησιών έχουν υποστεί αλάτωση. Το Τουβαλού απέχει από την Ελλάδα περίπου 15.000 χλμ. και θεωρητικά μπορείς να φτάσεις εκεί με απευθείας πτήση –που όμως δεν υπάρχει– σε 18 ώρες. Σε 50 χρόνια, ίσως και νωρίτερα, τα νησάκια θα έχουν εξαφανιστεί. Τι μας νοιάζει όμως τι γίνεται τόσο μακριά μας όταν δίπλα μας συμβαίνουν σοβαρές καταστροφές και πόλεμοι; Γιατί  πρέπει να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων μας; Για να μην πνιγεί το Τουβαλού;

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα πρόβλημα παγκόσμιο και αφορά όλους. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, σε ορίζοντα δύο ετών, τα πέντε από τα δέκα σοβαρότερα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα θα αφορούν την κλιματική αλλαγή και σε ορίζοντα δέκα ετών, τα έξι. Το 2022, στα πέντε πρώτα προβλήματα μόνο δύο αφορούσαν την κλιματική αλλαγή, ενώ σε ορίζοντα δέκα ετών, τα τέσσερα στα πέντε πρώτα προβλήματα θα έχουν σχέση με αυτό το φαινόμενο. (Πηγή: The Global Risks Report 2023, www3.weforum.org)

Το θέμα τέθηκε για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο στα Ηνωμένα Εθνη το 1992. Εχουν περάσει δηλαδή πάνω από 30 χρόνια και έχουμε χορτάσει από καλές προθέσεις, προτροπές και σημαντικές εξαγγελίες. Οι λεγόμενες συναντήσεις COP (Conference of the Parties) των Ηνωμένων Εθνών ξεκίνησαν στο Βερολίνο το 1995. Από τότε, κάθε χρόνο, εκτός από το 2020 λόγω COVID, εκατοντάδες σύνεδροι επισκέφθηκαν πολλές ενδιαφέρουσες πόλεις σε όλον τον κόσμο, όπως το Νέο Δελχί, το Μαρακές, το Κανκούν, τη Λίμα, το Μπαλί, την Κοπεγχάγη. Σε κάθε συνάντηση τέθηκαν φιλόδοξοι  στόχοι και σε κάθε επόμενη ακόμα πιο φιλόδοξοι, που, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, έχουν παραμείνει φιλόδοξοι. Μια ιδιαίτερα προβεβλημένη συνάντηση έγινε στο Παρίσι το 2015. Είχε ως αποτέλεσμα να τεθεί ως στόχος ο  περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη στο μέγιστο του 1,5 βαθμού Κελσίου μέχρι το 2050.

Καμία, ίσως, από τις διεθνείς συναντήσεις δεν θα μπορούσε να οδηγήσει σε δεσμευτικές αποφάσεις, εκτός από τα συμβούλια υπουργών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα οποία μπορούν να υιοθετούν νόμους που δεσμεύουν τα κράτη-μέλη. Τα κράτη αυτά βρίσκονται μεν στον πυρήνα των βιομηχανοποιημένων χωρών, αλλά συνιστούν μόνο ένα μικρό μέρος επί του συνόλου των υπεύθυνων για τις εκπομπές αερίων, αφού παράγουν μόνο το 9% των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων, προσέχουν ώστε οι εκπομπές να μην αυξηθούν και παρέχουν στις αναπτυσσόμενες χώρες τη μεγαλύτερη διεθνώς χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση των απειλών της κλιματικής αλλαγής.

H πρόσφατη COP27, στην Αίγυπτο, όπου συμμετείχε και ο πρωθυπουργός του Τουβαλού, έλαβε μια ιστορική απόφαση: να υιοθετήσει και να θέσει σε εφαρμογή ένα Ταμείο Απωλειών και Βλαβών, ειδικά για κράτη που είναι πιο ευάλωτα στην κλιματική κρίση. Πολλές, ωστόσο, λεπτομέρειες, οι πιο σημαντικές, μένουν να αποφασιστούν: ποια κράτη θα πληρώσουν και ποια θα ωφεληθούν; 

Η προσαρμογή των ευάλωτων κρατών στην κλιματική κρίση θα απαιτήσει διάφορα μέτρα, από την κατασκευή τοιχίων στη θάλασσα έως τη δημιουργία  καλλιεργειών ανθεκτικών στην ξηρασία. Το αρχικό κόστος υπολογίζεται σε 160 έως 340 δισ. δολάρια ετησίως μέχρι το 2030. Αυτό το ποσό μπορεί να αυξηθεί έως και 565 δισ. δολάρια το 2050, εφόσον επιταχυνθεί η κλιματική αλλαγή, όπως τονίζει πρόσφατη έκθεση του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (2022).

Οι βιομηχανικές χώρες, που παράγουν το μεγαλύτερο ποσό υδρογονανθράκων, δεν είναι ακόμα έτοιμες να μειώσουν τη βιομηχανική παραγωγή τους και να δεχτούν κάποια μείωση του πλούτου τους. Ορισμένες χώρες που θα θιγούν μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα δεν βλέπουν πέρα από τη μύτη τους, ενώ κάποιες άλλες, που υφίστανται ήδη σήμερα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, δεν έχουν τη δύναμη να αντιδράσουν.

22 εκατ. άνθρωποι, από τη Νότια Αιθιοπία μέχρι την Κένυα και τη Σομαλία, κινδυνεύουν από πείνα λόγω της ξηρασίας, εκατομμύρια παιδιά αντιμετωπίζουν σοβαρό υποσιτισμό και χιλιάδες πεθαίνουν (πηγή: Africanews.com). Σε κάποιες χώρες της Αφρικής η ξηρασία οδηγεί ολόκληρους πληθυσμούς σε εξαφάνιση. Η Μαδαγασκάρη, το λεγόμενο «Πράσινο Νησί», έχει μετατραπεί σε έρημο και οικογένειες πουλούν τα παιδιά τους για να τα βγάλουν πέρα. Η ξηρασία στην Ευρώπη υπήρξε η χειρότερη των τελευταίων 500 χρόνων.

Το λιώσιμο των πάγων της Ανταρκτικής εξαιτίας της ανόδου της θερμοκρασίας οδηγεί σε άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία επηρεάζει σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο: Κίνα, Μπαγκλαντές, Ινδία, Αίγυπτος, ΗΠΑ, Βραζιλία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, καθώς και τα νησιά του  Ειρηνικού Ωκεανού. Από το φαινόμενο δεν γλιτώνει ούτε η Μεσόγειος. Μελέτη που δημοσιεύθηκε στην Journal of Geophysical Research Oceans δείχνει ότι το επίπεδο της θάλασσας στη Μεσόγειο ανέβηκε με πολύ γρηγορότερους ρυθμούς τα τελευταία 20 χρόνια, περίπου κατά 7 εκ. μεταξύ 2000-2018, σε σύγκριση με ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Οι περιοχές της Μεσογείου που θα επηρεαστούν περισσότερο είναι η Αδριατική (άρα και το Ιόνιο), το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος.

Η διάβρωση εδαφών και οι κατολισθήσεις επηρεάζουν τη Νότια Ασία, τις χώρες του Μαγκρέμπ, αλλά και κάποιες ευρωπαϊκές, όπως τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ήδη πολλές ακριβές παράκτιες ιδιοκτησίες απαξιώνονται και εγκαταλείπονται. Χιλιάδες χιλιόμετρα αμμωδών ακτών θα εξαφανιστούν, ακόμα και στην Ελλάδα. Κάθε 2,5 εκατοστά ανόδου του επιπέδου της θάλασσας έχει ως αποτέλεσμα να χάνονται περίπου 2,5 μέτρα ακτής.

Τυφώνες και κυκλώνες πλήττουν διάφορες περιοχές, κυρίως στην Ασία, στην Καραϊβική, στην Αυστραλία και στις ΗΠΑ, με διαφορετικές εντάσεις και, πολύ συχνά, με καταστροφικές συνέπειες. Ορισμένες περιοχές αντιμετωπίζουν υπερβολικό ψύχος, χιονοπτώσεις εκεί που τις βλέπαμε σπάνια, όπως στην Καλιφόρνια, σε «λάθος» εποχές του έτους και σε εντάσεις πρωτόγνωρες. Αλλού παρατηρείται πρωτόγνωρα υπερβολική ζέστη ή σταδιακή άνοδος της θερμοκρασίας που μπορεί προς το παρόν να μην την παίρνουμε στα σοβαρά, ίσως και να είμαστε ικανοποιημένοι, αλλά μεσο-μακροπρόθεσμα θα πρέπει να μας ανησυχεί.

Σύμφωνα με τη μετεωρολογική υπηρεσία της Βρετανίας, οι πυρκαγιές που μαίνονταν επί μήνες στην Αυστραλία προκάλεσαν μία από τις μεγαλύτερες ετήσιες αυξήσεις συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα από τότε που διατηρούνται αρχεία, δηλαδή εδώ και 60 χρόνια.

Ο στόχος που τέθηκε στη συνάντηση του Παρισιού –η άνοδος της θερμοκρασίας να μην ξεπεράσει έως το 2050 τον 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή– δεν μοιάζει να είναι εφικτός. Μελέτες δείχνουν ότι με τον ρυθμό που χρησιμοποιούμε σήμερα τα ορυκτά καύσιμα, ο επιθυμητός στόχος θα ξεπεραστεί πολύ νωρίτερα. Για την ακρίβεια, απομένουν μόνο επτά-οκτώ χρόνια –δηλαδή μέχρι το 2030.

Ενας βασικός υπεύθυνος για τις εκπομπές είναι τα αυτοκίνητα. Υπάρχουν σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο 1,5 δισ. αυτοκίνητα και υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 θα είναι 3 δισ. Υποτίθεται πως μέχρι το 2035 θα απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση η πώληση μη ηλεκτρικών καινούργιων αυτοκίνητων, χωρίς βέβαια να απαγορευτεί η κυκλοφορία των συμβατικών. Ηδη, στην πρόταση αυτή αντιδρούν, μεταξύ άλλων, η Ιταλία και η Πορτογαλία –και μάλλον βρίσκουν σύμμαχο τη Γερμανία–, οι οποίες θέλουν να μετατεθεί η ημερομηνία στο 2040. Συνήθως, η ζωή ενός αυτοκινήτου είναι περίπου 15 χρόνια. Αρα,στην καλύτερη περίπτωση, περίπου το 2050 θα κυκλοφορούν μόνο καθαρά αυτοκίνητα, τουλάχιστον στις χώρες που οι κάτοικοί τους θα έχουν την οικονομική ικανότητα να τα αγοράσουν.

Οσα, όμως, ηλεκτρικά αυτοκίνητα και να κυκλοφορούν, το θέμα είναι πώς θα παράγεται ο ηλεκτρισμός που θα τα κινήσει. Μόνο στην Ισλανδία, σχεδόν το 100% της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται από ανανεώσιμες  πηγές.Εκεί αξίζει, λοιπόν, να κυκλοφορείς με ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Σε άλλες χώρες, όμως, αυτό δεν συμβαίνει. Σήμερα, περίπου τα δύο τρίτα της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων.Θα πρέπει, μέχρι το 2050, το 80% να παράγεται από πηγές χαμηλών ή μηδενικών πηγών εκπομπών άνθρακα.

Ενώ πραγματοποιείται σημαντική πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση σε πολλές χώρες, κυρίως της ΕΕ, σιγά σιγά και στην Ελλάδα, οι γενικότερες προβλέψεις δεν είναι ενθαρρυντικές. Ο ρώσο-ουκρανικός πόλεμος δεν βοηθάει. Αντιθέτως, επιτείνει την ανάγκη μεταρρύθμισης του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος. Πρόσφατα, όμως, ο πρόεδρος Μπαϊντεν ενέκρινε 30ετές σχέδιο για την παραγωγή 200.000 βαρελιών πετρελαίου ημερησίως στην Αλάσκα.

Μέχρι το 2050 η ατμοσφαιρική ρύπανση, υπεύθυνη για την υπερθέρμανση, μάλλον θα συνεχίζεται και θα έχει μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στον πάγο της Ανταρκτικής. Αυτή η ήπειρος θα καθορίσει τη μελλοντική κατάσταση του πλανήτη μας. Κάποιοι επιστήμονες λένε ότι, ακόμα και αν οι θερμοκρασίες υποχωρήσουν στα σημερινά επίπεδα, δεν φαίνεται ότι αρκεί για να αποτρέψει το λιώσιμο των πάγων και την άνοδο του επιπέδου της θάλασσας. Εχουν γίνει διάφοροι υπολογισμοί, κανένας από αυτούς αισιόδοξος. (Πηγές: theguardian.com και nature.com, «The hysteresis of the Antarctic Ice Sheet».)

Η αναστροφή της κλιματικής κατηφόρας φαίνεται ότι εμπίπτει στον κόσμο των θαυμάτων. Θα πρέπει:

♦ Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε όλον τον κόσμο να γίνεται από ανανεώσιμες πηγές και να καταργηθούν τα ορυκτά καύσιμα  (ακόμα και στις χώρες του Κόλπου;)

♦ Η πρακτική και ασφαλής παραγωγή ενέργειας να προέρχεται από την ατομική σύντηξη. Πολύ πρόσφατα, επιστήμονες κατάφεραν να δημιουργήσουν περισσότερη ενέργεια από εκείνη που εισήγαγαν (Πηγή: pbs.org ή the conversation.com). Αυτή η πρόσφατη ανακάλυψη δίνει κάποιες ελπίδες για την επίτευξη του ονείρου στο απώτερο μέλλον.

♦  Να ξαναπαγώσουμε την Αρκτική για τους τρεις πολικούς καλοκαιρινούς μήνες, καλύπτοντας την περιοχή με άσπρα σύννεφα, όπως περιγράφει τη σχετική διαδικασία ο καθηγητής σερ Ντέιβιντ Κινγκ σε εκτενές άρθρο στην «Καθημερινή» της 12/3/2023.

Ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει ένα αρνητικό μέλλον, αλλά το θετικό είναι για την ώρα άγνωστο… ίσως και άπιαστο όνειρο.

Ο Μάριος Καμχής είναι πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρώην πρόεδρος της ΜΟΔ Α.Ε.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News