Γιορτάστηκε χθες 24 Ιουλίου, με τον καθιερωμένο τρόπο, η Μεταπολίτευση, για την ακρίβεια, το ιδρυτικό γεγονός της: η κατάρρευση της δικτατορίας και ο σχηματισμός της Κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή μέσα στα συμφραζόμενα του πραξικοπήματος και της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο.

Ο καθιερωμένος τρόπος εορτασμού, διαθέτει μια εγγενή αισιοδοξία καθώς πρόκειται για τη «γιορτή της Δημοκρατίας». Κάθε χρόνο γίνονται βέβαια και αναστοχαστικές προσεγγίσεις, αναπόφευκτες όταν η πανδημία συνεχίζεται και ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι απλώς η πιο εμφανής όψη ενός νέου παγκόσμιου τοπίου που περιλαμβάνει πλήθος ανατροπών και κινδύνων: από την ενεργειακή κρίση μέχρι την πυρηνική απειλή και από τον πληθωρισμό μέχρι την επισιτιστική κρίση.

Παρόλα αυτά η Μεταπολίτευση όχι ως ιδρυτικό γεγονός αλλά ως κατάσταση, για την ακρίβεια ως διαρκώς επεκτεινόμενη περίοδος που φτάνει σε δυο χρόνια τον μισό αιώνα, τέθηκε υπό πραγματική επανεξέταση μόνο τα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Εννοώ τα χρόνια της έκρηξης και των επιπτώσεων και όχι τα χρόνια της επώασης της κρίσης που αρχίζουν ήδη από το 1974 και φτάνουν μέχρι τις εκλογές του 2009.

Είναι συνεπώς ευτυχής ή πάντως ενδιαφέρουσα συγκυρία το γεγονός ότι το βιβλίο «Εκδοχές Πολέμου 2009-2022» που έχει ως κορμό την αφήγησή μου (με τη μορφή μακράς συνέντευξης στον Γ. Κουβαρά) για το προσκήνιο και το παρασκήνιο της οικονομικής κρίσης και όσα ακολούθησαν, κυκλοφόρησε μέσα στον Ιούλιο και παρουσιάζεται αύριο, τις ημέρες δηλαδή του εορτασμού της επετείου της Μεταπολίτευσης.

Η οικονομική κρίση έφερε όχι μόνο την οικονομία αλλά και την κοινωνία των πολιτών και το πολιτικό σύστημα, τη χώρα συνολικά αντιμέτωπη με τον εαυτό της, όπως αυτός είχε διαμορφωθεί από το 1974 έως το 2010. Αντιμέτωπη με όλα τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά, τις παθογένειες, τις νοοτροπίες, τις συνήθειες, τις ευκολίες και τις διευθετήσεις της Μεταπολίτευσης. Το συσσωρευμένο και ανεξέλεγκτο δημόσιο χρέος, το υπερβολικό δημοσιονομικό και πρωτογενές έλλειμμα, το τεράστιο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως έλλειμμα παραγωγής, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας ήταν μια εκρηκτική σύνθεση που υπερέβαινε κατά πολύ τα δημοσιονομικά, χρηματοοικονομικά και μακροοικονομικά μεγέθη. Επρόκειτο για τον συνδυασμό ενός εθνικού ιστορικού και κοινωνικού χρέους, ενός πολιτικού, αξιακού και θεσμικού ελλείμματος και μιας οριζόντιας έλλειψης επίγνωσης, ουσιαστικά ενός ελλείμματος ως προς τη συλλογική ικανότητα αντίληψης της σχέσης του τόπου με τον ιστορικό του χρόνο: με τα ακριβή δεδομένα του παρόντος, το βάρος του παρελθόντος και τους κινδύνους του μέλλοντος.

Έχοντας αυτές τις διαστάσεις η οικονομική κρίση συνιστά ουσιαστικά τη σύνοψη της Μεταπολίτευσης. Συνιστά επίσης μια σκληρή αξιολόγησή της, έναν δύσκολο διαχωρισμό ανάμεσα στο πολύτιμο δημοκρατικό, αναπτυξιακό και κοινωνικό κεκτημένο της που την καθιστά την επιτυχέστερη και ευτυχέστερη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας και τα βαθύτερα προβλήματά της που επέβαλαν την επώδυνη διόρθωση και ανακατανομή της περιόδου των μνημονίων. Μια ανακατανομή που, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες κρίσεις, γέννησε νέες ανισότητες προσπαθώντας να διορθώσει παλιές καθώς το θεμελιώδες ζητούμενο ήταν να αποφευχθεί η ασύντακτη χρεοκοπία, η έξοδος από την Ευρωζώνη και την ΕΕ, και η κατάρρευση του θεσμικού οικοδομήματος της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και ενός έστω προβληματικού κοινωνικού κράτους.

Στο υπόβαθρο της οικονομικής κρίσης 2010-2019 βρίσκονταν οι πολιτικές συμπεριφορές, οι εκλογικοί και κοινοβουλευτικοί συσχετισμοί, οι κομματικές πρακτικές, οι κοινωνικές και οικονομικές διευθετήσεις της περιόδου 1974- 2009. Οι ισχυρές επιβιώσεις των φαινομένων αυτών την περίοδο 2010-2019, οδήγησαν στην παράταση της εποχής των μνημονίων και της σκληρής δημοσιονομικής και διαρθρωτικής προσαρμογής, στη δραματική παλινδρόμηση του 2015 και στο τρίτο μνημόνιο. Η οικονομική κρίση της περιόδου 2009-2019 έχει αίτια πρωτίστως πολιτικά και κοινωνικά και για τον λόγο αυτό εξελίχθηκε ως κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης και νομιμοποίησης και ως κρίση κοινωνικής διαστρωμάτωσης και συνοχής, ως κρίση αξιακή.

Η οικονομική κρίση που είναι η σύνοψη της Μεταπολίτευσης συνιστά εκ των πραγμάτων μια τομή στον ιστορικό χρόνο. Θα μπορούσε, με άλλη διατύπωση, να είναι το τέλος της Μεταπολίτευσης και η αφετηρία μιας νέας ιστορικής περιόδου. Άλλωστε οι αλλαγές που επήλθαν με όρους οικονομικούς και κοινωνιολογικούς, αλλά και στο κομματικό σύστημα, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα παρόμοιο πολιτικό και αξιακό αποτέλεσμα.

Παρά ταύτα η Μεταπολίτευση ως κατάσταση με μεγαλύτερες αντοχές από αυτές που φαίνονται δια γυμνού οφθαλμού, η Μεταπολίτευση ως διαρκής ανάμνηση του εαυτού της καθώς αυτή επεκτείνεται στο μέλλον, η Μεταπολίτευση ως εύθραυστος και για τον λόγο αυτό πανίσχυρος καμβάς που συνθέτει κεκτημένα, φόβους, ισορροπίες, ψευδαισθήσεις και προσδοκίες, κατάφερε να διασώσει τον εαυτό της μέσα από ένα κρεσέντο δήθεν ριζοσπαστισμού που σάλπισε την ανατροπή και συντέλεσε τον πλήρη συμβιβασμό την περίοδο 2015-2019. Η επιστροφή στην «κανονικότητα» το ταχύτερο δυνατό έναντι παντός τιμήματος και η πεισματική παραμονή στην «κανονικότητα», ό,τι και να συμβεί, από πανδημία έως παγκόσμιος πόλεμος, είναι ο θρίαμβος της ελαστικότητας της Μεταπολίτευσης, δηλαδή της ικανότητάς της να ενσωματώνει τις εξελίξεις και να αφομοιώνει τις αμφισβητήσεις της.

Αυτή η ικανότητα συνοδεύεται και από μια ειδικής μορφής ιστορική μνήμη, επιλεκτική και εξωραϊστική. Αυτή η μνήμη μετατρέπει τελικά την οικονομική κρίση από τομή σε συνέχεια της Μεταπολίτευσης καθώς αυτή είναι μια παραδοχή που φαίνεται να συγκεντρώνει ευρεία συναίνεση, να μετατρέπεται σε καταστατικό στοιχείο της χώρας που θέλει να ξεχάσει την οικονομική κρίση από τον φόβο της επανάληψής της, αλλά αυτό μπορεί να μειώνει την επίγνωση και τις αντιστάσεις.

Τώρα που η αλληλουχία των κρίσεων είναι διεθνώς προφανής, τώρα που η κρίση είναι πλέον στοιχείο της κανονικότητας, τώρα που η ευρωπαϊκή στρατηγική αμηχανία και η συγκυρία της ενεργειακής κρίσης και του πληθωρισμού μεταθέτει την ευθύνη της διορατικότητας από την ΕΕ και την Ευρωζώνη στα ίδια τα κράτη μέλη, τώρα που έχουμε εισέλθει στο τελευταίο έτος της βουλευτικής περιόδου, τώρα που ο δημόσιος βίος και λόγος κατακλύζεται από τοξικότητα και ωθείται συνεχώς εκτός θέματος, θα δούμε αν η επανασυγκόλληση της συνέχειας της Μεταπολίτευσης μετά την εμπειρία της οικονομικής κρίσης, λειτούργησε θετικά ή αρνητικά. Ας ελπίσουμε το πρώτο και ας προσπαθήσουμε να αποτρέψουμε το δεύτερο.

* Ο Ευ. Βενιζέλος είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, πρώην υπουργός και πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης (2012-2015)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News