Το δημογραφικό αναγνωρίζεται πλέον από την ελληνική κοινωνία ως μια βασική πρόκληση για τη χώρα, όπως προέκυψε και από την ειδική έρευνα για την υπογεννητικότητα της Metron Analysis που παρουσιάστηκε την Τετάρτη 22 Μαΐου στο Μουσείο της Ακρόπολης.

Η χώρα μας έχει, εξάλλου, μία από τις χειρότερες επιδόσεις στην ΕΕ, με τον δείκτη γονιμότητας να πέφτει στο μόλις 1,38, προδιαγράφοντας τη ραγδαία μείωση του πληθυσμού τα αμέσως επόμενα χρόνια. Αυτό το δεδομένο αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την Ελλάδα, με πολυδιάστατες αιτίες και επιπτώσεις. Γι’ αυτό και είχε σημασία η προσπάθεια να αναζητηθούν, ίσως για πρώτη φορά σε τέτοιο βάθος, οι λόγοι για τους οποίους οι Ελληνες δεν κάνουμε παιδιά, ώστε να αποκτήσουμε με αξιόπιστα ερευνητικά δεδομένα μια βάση αντιμετώπισης των γενεσιουργών παραγόντων του ζητήματος.

Τα στοιχεία της έρευνας, λοιπόν, καταδεικνύουν ότι η δημιουργία οικογένειας και η γέννηση ενός παιδιού αποτελούν την τελευταία προτεραιότητα ζωής για τους ανθρώπους ηλικίας 18-50 ετών.

Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι στην ποιοτική έρευνα που έγινε διαπιστώθηκε ότι η πρώτη, κοινή και σχεδόν αποκλειστική προτεραιότητα των ζευγαριών είναι τα ταξίδια, και ακολουθούν τα προσωπικά χόμπι.

Πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες δήλωσαν ότι δεν σχεδιάζουν και δεν θεωρούν πιθανό να κάνουν ένα παιδί. Παρά το ότι η πρώτη αυθόρμητη απάντηση για τους λόγους σχετίζεται με οικονομικές παραμέτρους, λίγο ερευνητικό «σκάψιμο» κάτω από την επιφάνειά έδειξε ότι η πλειοψηφία δεν θέλει να αλλάξει το τρόπο ζωής της ή να θυσιάσει κάτι από το lifestyle, την καριέρα και τη συνολική πορεία ζωής, να κάνει οποιαδήποτε έκπτωση για την ανάληψη ενός μητρικού ή πατρικού ρόλου.

Το παιδί αντιμετωπίζεται ως δυσβάστακτο βάρος που ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας δεν θέλει να σηκώσει. Αυτή η αντίληψη μάλιστα καταγράφηκε πιο έντονα στην Αθήνα σε σχέση με την περιφέρεια.

Το δείγμα της έρευνας ανήκει σε δύο γενιές που αντιμετωπίστηκαν από τους γονείς τους ως enfants rois, παιδιά βασιλιάδες, όπως έχει καθιερωθεί ο όρος διεθνώς. Υπήρξαν δηλαδή το απόλυτο κέντρο της οικογενειακής ζωής, το οποίο στο πέρασμα των δεκαετιών μετατοπίστηκε από τους γονείς στα παιδιά. Σήμερα, τα παιδιά βασιλιάδες του χθες δεν είναι έτοιμα να παραδώσουν τα σκήπτρα τους στην επόμενη γενιά.

Ταυτόχρονα όμως έχουν και την αγωνία ότι δεν είναι σε θέση να διασφαλίζουν για τα παιδιά τους μια βασιλική ζωή, κρίνοντας από τις δικές τους απαιτήσεις ή τις παροχές που απήλαυσαν τα ίδια και ιδανικά θα ήθελαν να διασφαλίσουν στα παιδιά τους. Με δεδομένο το αυξημένο κόστος συντήρησης του σύγχρονου lifestyle, οι θυσίες που απαιτείται να κάνουν οι γονείς μοιάζουν απαγορευτικές.

Ετσι, οι γονικές φιλοδοξίες συνθλίβονται συχνά ανάμεσα στην εμπεδωμένη αντίληψη για την παιδική βασιλεία, η οποία από τη θέση του γονιού μοιάζει πλέον καταδυνάστευση, και στην ενδόμυχη άρνηση παραχώρησης των βασιλικών προνομίων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα νέα ζευγάρια, σύμφωνα με την ποιοτική έρευνα, μιλούν με μεγαλύτερο ενθουσιασμό για τον σκύλο τους παρά για την προοπτική να αποκτήσουν ένα παιδί. Οι γιατροί, μάλιστα, σχολιάζουν εμπειρικά πως όταν τα ζευγάρια μπορούν να κάνουν παιδιά δεν θέλουν, και όταν φτάνουν να θέλουν δεν μπορούν.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα στοιχεία της έρευνας καταδεικνύουν ότι είναι σημαντικά τα μέτρα που προανήγγειλε ο Πρωθυπουργός και η αρμόδια υπουργός Σοφία Ζαχαράκη, η οποία τους τελευταίους μήνες προετοιμάζει μια νέα εθνική στρατηγική. Διότι πράγματι οι νέες οικογένειες χρειάζονται ένα πιο υποστηρικτικό περιβάλλον για να αισθανθούν ασφάλεια και να αποφασίσουν να προχωρήσουν τη ζωή τους με ένα παιδί.

Χρειάζονται επίσης νέες στεγαστικές πολιτικές και μέτρα που θα αντιμετωπίζουν τις σύγχρονες ανάγκες. Θα συμβάλουν στην εξισορρόπηση της  προσωπικής-επαγγελματικής πορείας και της ζωής με το παιδί, με σταθερές δομές υποστήριξης των παιδιών και της οικογένειας, που θα διασφαλίζουν την ποιότητα ζωής των γονέων.

Ομως χρειάζεται και κάτι πιο βαθύ και πολύ πιο σύνθετο από μια νομοθετική παρέμβαση. Χρειάζεται να διαμορφώσουμε ένα νέο αξιακό σύστημα, όπου η συλλογικότητα θα υπερβαίνει την ατομικότητα. Οπου η προσωπική ευζωία δεν θα είναι το απόλυτο, μοναδικό και υπέρτατο αγαθό, αλλά θα μπορεί να συμβαδίζει με την κοινωνική εξέλιξη.

Για να το πω απλά: χρειαζόμαστε νέες αξίες που να υπερβαίνουν τη βολή και το lifestyle μας. Θα είναι λιγότερο αυτοαναφορικές. Χρειαζόμαστε νέα κοινωνικά πρότυπα και ένα νέο παράδειγμα συλλογικής προσπάθειας, που θα νοηματοδοτεί τον προσωπικό μας αγώνα με την έννοια του αθροίσματος.

Θα επανακαθορίζει και θα αναδεικνύει το «κοινωνικό purpose», δηλαδή τον στόχο, τον σκοπό και το κίνητρο συνδυαστικά. Θα ενσωματώνει τη δημιουργία και θα εμπνέει το «μαζί», καθώς το επιμέρους θα είναι αρμονικά ενταγμένο στο όλον.

Εξάλλου, η έννοια της αυτόβουλης συμπόρευσης με τους άλλους, έχοντας δημιουργική και θετική διάθεση, ακυρώνει τη διαλυτική –για την κοινωνική συνοχή– τοξικότητα, η οποία τροφοδοτείται από τη συλλογική εγωπάθειά μας και διαχέεται επικίνδυνα στην κοινωνία μας.

Χρειαζόμαστε ένα νέο αξιακό πλαίσιο συλλογικής προόδου, που θα υπερβαίνει τον κακομαθημένο εαυτό του enfant roi.

Μόνο μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια νέα συναισθηματική βάση ως επένδυση στην τεκνοποίηση, ώστε να ανατραπούν τα δραματικά δεδομένα και οι τάσεις του δημογραφικού μας προβλήματος. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον θα μπορούν να είναι υψηλότερη προτεραιότητα η δημιουργία μια μορφής οικογένειας και η γέννηση τουλάχιστον ενός παιδιού.

Και αυτό έχει τεράστια σημασία, καθώς μια χώρα που αδειάζει δεν έχει μέλλον. Εκτός αν θεωρήσουμε ότι για να επιβιώσει η Ελλάδα αρκεί να διατηρηθούν άθικτα τα αρχαία μάρμαρα και το σύγχρονο τσιμέντο. Ωστόσο, είναι σαφές ότι το κέλυφος της χώρας χωρίς τους ανθρώπους της απλώς δεν έχει νόημα.

Ο Παναγιώτης Κακολύρης είναι συνιδρυτής του Strategic Governance Lab και COO της SOCIALDOO

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News