Πριν από ογδόντα χρόνια, κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια ομάδα ρώσων προσκόπων πραγματοποίησε επίσκεψη στο Spaso House, την επίσημη κατοικία των πρέσβεων των ΗΠΑ στη Μόσχα, και δώρισε στον τότε ανώτατο αντιπρόσωπο της Ουάσινγκτον στη Ρωσία μια χειροποίητη Μεγάλη Σφραγίδα των ΗΠΑ. Το δώρο συμβόλιζε τη στρατιωτική συνεργασία μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Αμερικής, και ο πρέσβης Αβερελ Χάριμαν κρέμασε τον σκαλιστό θυρεό στην πρεσβευτική κατοικία, όπου παρέμεινε έως το 1952.

Ωστόσο ο αμερικανός διπλωμάτης αγνοούσε, όπως και τα μέλη της ομάδας ασφαλείας της πρεσβείας, ότι η Σφραγίδα ήταν εξοπλισμένη με μια μυστική συσκευή ακρόασης, γνωστή ως «The Thing» («Το Πράγμα»), όπως τη βάφτισαν έπειτα από χρόνια οι τεχνικοί ασφαλείας των ΗΠΑ. Χάρη σε αυτή τη συσκευή οι Σοβιετικοί κατασκόπευαν τους Αμερικανούς μέσα στην ίδια την πρεσβεία τους επί μία επταετία.

«Χρησιμοποιώντας ένα φαινομενικά αθώο τεχνούργημα για να διεισδύσουν στον εχθρό και να αποκτήσουν στρατηγικό πλεονέκτημα, οι Σοβιετικοί είχαν υλοποιήσει το πιο ευφυές τέχνασμα από την εποχή του Δούρειου Ιππου του Οδυσσέα», σχολιάζει ο Ματ Γουίλσον του BBC.

Πώς, όμως, λειτουργούσε «Το Πράγμα»; Ο Τζον Λιτλ, ένας 79χρονος σήμερα βρετανός ειδικός στην αντιπαρακολούθηση, έχοντας ενθουσιαστεί από το κατασκοπευτικό χειροτέχνημα των σοβιετικών, βάλθηκε να φτιάξει ένα δικό του λειτουργικό αντίγραφο. Τελικά τα  κατάφερε, έστω και πενήντα χρόνια αργότερα. Καθ’ όλο αυτό το διάστημα, βέβαια, έκανε «εξαιρετική» δουλειά, τόσο που γυρίστηκε ένα ολόκληρο ντοκιμαντέρ για αυτήν.

Η πρεμιέρα του «The Thing» έγινε τον περασμένο Μάιο στο Εθνικό Μουσείο Πληροφορικής της Βρετανίας, στο Μίλτον Κινζ του Μπάκιγχαμσαϊρ, σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία, ενώ η ταινία πρόκειται να προβληθεί ξανά στον ίδιο χώρο τον Σεπτέμβριο.

Μιλώντας στο ΒΒC, ο Τζον Λιτλ περιέγραψε τον μηχανισμό του «The Thing» με μουσικούς όρους, κάνοντας λόγο για σωλήνες παρόμοιους με αυλούς ενός εκκλησιαστικού οργάνου και για μια μεμβράνη «σαν το δέρμα τυμπάνου που πάλλεται από την ανθρώπινη φωνή». Ολα αυτά ήταν ενσωματωμένα σε ένα μικροσκοπικό αντικείμενο παρόμοιο με καρφίτσα καπέλου, το οποίο είχε το πλεονέκτημα να μην εντοπίζεται με τα μέσα που ήταν διαθέσιμα τότε, καθώς «δεν είχε ηλεκτρονικά εξαρτήματα, δεν είχε μπαταρία και δεν θερμαινόταν».

Φυσικά, η κατασκευή ενός τέτοιου, σχεδόν μικροσκοπικής κλίμακας μηχανισμού έπρεπε να είναι εξαιρετικά ακριβής, «κάτι μεταξύ ελβετικού ρολογιού και μικρομέτρου», όπως εξήγησε ο βρετανός ειδικός. Σύμφωνα με τον αμερικανό ιστορικό Κιθ Μέλτον, ο οποίος ειδικεύεται στις υπηρεσίες πληροφοριών και στην κατασκοπευτική τεχνολογία, «το “The Thing” εξύψωσε την επιστήμη της καταγραφής ήχου σε ένα επίπεδο που προηγουμένως θεωρείτο αδύνατο».

Εντός της αμερικανικής πρεσβείας το «The Thing» ενεργοποιούνταν μέσω ενός τηλεχειριζόμενου πομποδέκτη που είχε εγκατασταθεί σε παραπλήσιο κτίριο. Οποτε ενεργοποιούνταν ο πομποδέκτης έστελνε ένα σήμα υψηλής συχνότητας που αντανακλούσε όλες τις δονήσεις που προέρχονταν από την κεραία του κοριού. Μόνο όταν ένας βρετανός στρατιωτικός ασυρματιστής που εργαζόταν στη Μόσχα το 1951 συντονίστηκε κατά λάθος στο ακριβές μήκος κύματος που χρησιμοποιούσε το «The Thing» και άκουσε συνομιλίες από ένα μακρινό δωμάτιο, έγινε δυνατός ο εντοπισμός του.

Την επόμενη χρονιά αμερικανοί τεχνικοί έλεγξαν την πρεσβευτική κατοικία και μετά από τουλάχιστον τρεις ημέρες έρευνας συνειδητοποίησαν ότι η χειροποίητη Μεγάλη Σφραγίδα που είχαν δωρίσει οι ρώσοι πρόσκοποι στον πρεσβευτή πριν από επτά χρόνια ήταν στην πραγματικότητα ένα «αόρατο αυτί», που άκουγε όλα όσα λέγονταν εντός της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Σοβιετική Ενωση.

Η τέχνη στην υπηρεσία της κατασκοπείας

Ενας από τους ρώσους τεχνικούς που χειρίζονταν το «The Thing», ονόματι Βαντίμ Κοτσάροφ, αναφερόμενος στην επιτυχία του είχε πει ότι «για πολύ καιρό η χώρα μας ήταν σε θέση να λαμβάνει συγκεκριμένες και πολύ σημαντικές πληροφορίες, που μας έδωσαν ορισμένα πλεονεκτήματα στον Ψυχρό Πόλεμο». Εως σήμερα κανένας εκτός των πρώην σοβιετικών –και νυν ρωσικών– μυστικών υπηρεσιών δεν γνωρίζει πόσα άλλα παρόμοια «πράγματα» μπορεί να χρησιμοποιήθηκαν από την ΕΣΣΔ για να κατασκοπεύει τη Δύση εκείνη την εποχή.

Ωστόσο, όπως, γράφει στο άρθρο του ο Ματ Γουίλσον, η επιτυχία του «The Thing» οφειλόταν μόνο εν μέρει στην τεχνική πρωτοτυπία του. «Πέτυχε τον σκοπό του χάρη στις πολιτισμικές αντιλήψεις σχετικά με τα όμορφα αντικείμενα. Εχουμε την τάση να εμπιστευόμαστε τα έργα τέχνης και τα διακοσμητικά αντικείμενα, ως παθητικά σύμβολα κοινωνικής θέσης, γούστου ή πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες μετέτρεψαν σε όπλο αυτή την υπόθεση με τη σκαλιστή, από ξύλο σφενδάμου, Μεγάλη Σφραγίδα τους», εξηγεί ο δημοσιογράφος του BBC.

Οσο για την τέχνη στην υπηρεσία της κατασκοπείας, πέρα από κορυφαίος ζωγράφος, ο Φλαμανδός Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς υπήρξε επίσης κατάσκοπος κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648), ενώ κατά τη διάρκεια του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καλλιτέχνες από διάφορα κράτη επινόησαν δικές τους τεχνικές καμουφλάζ και εξαπάτησης. Επίσης, ο διακεκριμένος βρετανός ιστορικός τέχνης (και επιθεωρητής της Βασιλικής Συλλογής Εργων Τέχνης) Αντονι Μπλαντ ήταν κατάσκοπος των Σοβιετικών καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου και έως τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.

Ομως το «The Thing» δεν σχετίζεται μόνο με την τέχνη/χειροτεχνία, αλλά και με τη μουσική: ο άνθρωπος που το εφηύρε ήταν ο ιδιοφυής Λεβ Σεργκέεβιτς Τέρμεν, γνωστότερος ως Λέον Θέρεμιν, ένας ρώσος εφευρέτης και ταλαντούχος μουσικός, ο οποίος επινόησε και κατασκεύασε (το 1920) το θέρεμιν, το πρώτο ηλεκτρονικό μουσικό όργανο στον κόσμο, το οποίο παίζεται δίχως ο ερμηνευτής να το αγγίζει, καθώς οι νότες ελέγχονται μέσω των κινήσεων του χεριού γύρω από τις κεραίες του οργάνου.

Μετά την ανακάλυψή του, το «The Thing» κρατήθηκε, φυσικά, απόρρητο από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Αλλά τον Μάιο του 1960, στο αποκορύφωμα της κούρσας των πυρηνικών εξοπλισμών, ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος U-2 καταρρίφθηκε πάνω από τη Ρωσία. Τότε, αξιωματούχοι του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ αποκάλυψαν τη ρωσική Μεγάλη Σφραγίδα κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, προκειμένου να αποδείξουν ότι δεν διενεργούσαν μόνο οι ΗΠΑ κατασκοπεία.

Ωστόσο το γεγονός ότι οι Σοβιετικοί είχαν καταφέρει να διεισδύσουν στην αμερικανική πρεσβεία στη Μόσχα ήταν τόσο ντροπιαστικό για τους Αμερικανούς «που χρειάστηκε να καταρριφθεί ένα κατασκοπευτικό αεροσκάφος για να αποκαλυφθεί το “The Thing”», σημείωσε ο Τζον Λιτλ, ο άνθρωπος που κατάφερε να το ανακατασκευάσει.

«Το “The Thing” προκαλεί το ενδιαφέρον των ιστορικών λόγω του πόσο εξελιγμένο τεχνικά ήταν για την εποχή του και του πώς διαμόρφωσε την κατασκοπεία την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Αποκαλύπτει όμως επίσης μια παράξενη και σκοτεινή ιστορία (…) που εκτυλίσσεται έξω από τη λαμπερή μεγαλοπρέπεια λυρικών σκηνών και αιθουσών τέχνης, όπου κορυφαίοι μουσικοί επινοούν συσκευές παρακολούθησης και τα χειροποίητα έργα τέχνης αποτελούν όργανα συλλογής στρατιωτικών πληροφοριών», σχολιάζει από την πλευρά του ο βρετανός δημοσιογράφος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News