Η δίκη για την τραγωδία στο Μάτι δεν είναι, από τεχνικής πλευράς, μια εύκολη ιστορία. Είκοσι ένας (21) κατηγορούμενοι, περισσότεροι από 200 μάρτυρες, δεκάδες δικηγόροι, αλλά και συγγενείς θυμάτων, εγκαυματίες, δημοσιογράφοι που τρέφουν εύλογο ενδιαφέρον για την ακροαματική διαδικασία. Οσοι έχουν τη δυνατότητα να αισθανθούν τη φόρτιση της υπόθεσης, μπορούν και να υποθέσουν ότι πρόκειται για  μια δίκη που θα έχει σχεδόν πάντα ακροατήριο, στο όνομα του πατέρα, της μάνας, του αδελφού, του συζύγου ή του παιδιού που χάθηκε. Οι συνεδριάσεις υπολογίζεται να  κρατήσουν χρόνια ολόκληρα, υπό τον κίνδυνο της παραγραφής, υπαρκτό το 2026.

Οι ιθύνοντες ασφαλώς και γνώριζαν εξαρχής τις απαιτήσεις της. Οπως γνώριζαν από την πρώτη στιγμή και ότι τα πράγματα θα στράβωναν…

Ποιος φταίει;

Τυπικά, η διοίκηση του Πρωτοδικείου Αθηνών είναι αυτή που αποφασίζει για το σημείο διεξαγωγής μιας υπόθεσης ποινικής σε πρώτο βαθμό. Η Δικαιοσύνη είναι λειτουργικά ανεξάρτητη. Μπορεί όμως να αποφασίσει για μια υπόθεση σαν το Μάτι, όταν είναι πασίδηλο ότι δεν μπορεί να τη φιλοξενήσει εντός των «συνόρων» του;

Καθώς απαιτείται υπουργική απόφαση για να βγει μια δίκη εκτός Ευελπίδων, ο νέος –από την 1η Οκτωβρίου– πρόεδρος στο Τριμελές Συμβούλιο Διεύθυνσης του Πρωτοδικείου Χριστόφορος Λινός, διατύπωσε στις 5 του μήνα πρόταση προς τον υπουργό Δικαιοσύνης Κώστα Τσιάρα, με την οποία ζητούσε την παραχώρηση της ευρύχωρης αίθουσας Τελετών, ή πολλαπλών χρήσεων όπως αποκαλείται, του Εφετείου Αθηνών. Η κάπως μεγάλη αίθουσα που υπάρχει στα δικαστήρια της Ευελπίδων, χωρητικότητας περίπου 100 ατόμων –σε κατάσταση κακή, με σπασμένα καθίσματα– είχε ήδη αποκλειστεί με συνοπτικές διαδικασίες.

Το αίτημα Λινού για την αίθουσα στο Εφετείο δεν βρήκε πρόσφορο έδαφος, η απάντηση ήταν αρνητική. Η διοίκηση, στο πρόσωπο του επίσης νέου επικεφαλής Δημήτρη Οικονόμου, εμφανίστηκε επιφυλακτική. Η δίκη-μαμούθ της Χρυσής Αυγής σε δεύτερο βαθμό είχε μόλις ξεκινήσει και δεν ήταν ακόμη γνωστός ο ρυθμός της. Μα, είναι δυνατόν ένα μεγάλο δικαστήριο να μη γνωρίζει τα του οίκου του; «Οι δικαστές που συμμετέχουν στη σύνθεση του συγκεκριμένου δικαστηρίου κληρώνονται και σε άλλες δίκες, έχουν παράλληλες υποχρεώσεις, ως εκ τούτου δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν αυστηρά και εξαρχής οι δικάσιμοι», σημειώνουν παράγοντες του Εφετείου.

Ηταν όμως ήδη πολύ αργά. Η έκβαση της υπόθεσης είχε εν πολλοίς κριθεί από το καλοκαίρι, καθώς τότε εστάλησαν οι κλήσεις –γνωστοποιώντας το σημείο διεξαγωγής της πρώτης δικασίμου στην Ευελπίδων– στους κατηγορουμένους, τους μάρτυρες, τους παράγοντες της δίκης. Ακόμη κι αν η αίθουσα στο Εφετείο ήταν διαθέσιμη τον Οκτώβριο, θα έπρεπε να κλητευθούν εκ νέου όλα τα πρόσωπα της δίκης για το Μάτι, χωρίς λάθη, χωρίς καθυστερήσεις, σε μια διαδικασία ακριβείας.

Θα μπορούσε άραγε η χωλή ελληνική Δικαιοσύνη να επιδοθεί σε τέτοιο αγώνα δρόμου; Τυχόν ατόπημα θα οδηγούσε στην ακύρωση της διαδικασίας, ισχυρίζ0νται γνωρίζοντες. Τι είναι τελικά χειρότερο; Μια Πολιτεία που δεν μπορεί να δικάσει ή μια Πολιτεία που δικάζει άθλια, που ασχημονεί ως προς τη συνθήκη του ακροατηρίου;

Η πρώτη συνεδρίαση του δικαστηρίου για το Μάτι έμεινε στην Ευελπίδων, για να διασύρει το δικαστικό σύστημα, με την οργή του κόσμου να διαχέεται σε ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό. Η λιλιπούτεια αίθουσα του κτιρίου 9, με κάποιους από τους συνηγόρους να κρέμονται από τα παράθυρα, έκανε την ηχώ της λέξης «ντροπή» να φθάσει πολύ μακριά.

Τότε «το υπουργείο Δικαιοσύνης αναζήτησε λύση σε συνεννόηση με τις αρμόδιες δικαστικές αρχές», κατά δήλωση του ίδιου του κ. Τσιάρα. Και η λύση βρέθηκε ως εκ θαύματος σε σύσκεψη στη Μεσογείων, στον θώκο του υπουργού, με τους ιθύνοντες: η δίκη θα διεξαχθεί μόνο για την προσεχή φορά στην Ευελπίδων, στο κτίριο 13, στην αίθουσα 3 (σε διαφορετική αίθουσα δηλαδή) και εν συνεχεία θα μεταφερθεί στην αίθουσα Τελετών του Εφετείου, εναλλάξ με τη δίκη της Χρυσής Αυγής. Αρχικώς με δώδεκα δικασίμους (για το Μάτι), και χωρίς να αποκλείεται αργότερα η αύξησή τους, πάντα προς αποφυγή του κινδύνου παραγραφής.

Τα ερωτήματα

«Η ευθύνη για το πού γίνεται μια δίκη είναι ευθύνη που βαρύνει τη διοίκηση των δικαστηρίων. Σε μένα, η συγκεκριμένη υπόθεση για την αίθουσα ήρθε στις αρχές Οκτωβρίου, ακριβώς μετά από μια δική μας αναζήτηση για το πώς και ποτέ προσδιορίζεται η μεγάλη δίκη (…)», είπε χαρακτηριστικά ο Κώστας Τσιάρας.

Τα ερωτήματα που γεννώνται είναι προφανή: έπρεπε να φθάσει Οκτώβριος για να αναζητηθεί λύση; Δεν είχε επαφή η προηγούμενη διοίκηση του Πρωτοδικείου (επικεφαλής ήταν η εφέτης Σοφία Φούρλαρη) με το υπουργείο Δικαιοσύνης; Γιατί δεν βρέθηκε διέξοδος από το καλοκαίρι; Είναι δυνατόν να υπάρξει αμέλεια για τη δίκη μιας υπόθεσης που έχει βιωθεί ως συλλογικό κοινωνικό τραύμα;

Γιατί δεν έκανε το υπουργείο εγκαίρως «τη δική του αναζήτηση» για μια υπόθεση αυτού του βεληνεκούς; Το Πρωτοδικείο δεν μπορεί να προβεί σε μισθώσεις χώρων, δεν μπορεί να αναζητήσει αίθουσες ή εγκαταστάσεις που ανήκουν σε υπουργεία. Το υπουργείο Δικαιοσύνης μπορεί. Πώς εξηγείται η κινητοποίησή του κατόπιν εορτής; Μόνο η κατακραυγή τελικά μπορεί να αφυπνίσει, να ενεργοποιήσει τα χαμηλά ανακλαστικά, να βάλει τα πράγματα στη θέση τους;

Χωροταξία για κλάματα

Η δίκη για την τραγωδία στο Μάτι έφερε στην επιφάνεια τα εγγενή χωροταξικά προβλήματα των δικαστηρίων. Η μοναδική μεγάλη αίθουσα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στο δικαστικό σύστημα είναι η περιώνυμη του Εφετείου Αθηνών. Κάποιοι προσθέτουν και την ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στην πτέρυγα των γυναικείων φυλακών Κορυδαλλού – εκεί όπου αρχικώς διεξαγόταν η δίκη της Χρυσής Αυγής σε πρώτο βαθμό.

Πέραν της αίθουσας Τελετών, ούτε το Εφετείο φημίζεται για τους χώρους διεξαγωγής των δικών. Κάποιοι είναι τόσο χαμηλοτάβανοι, που γεννούν ανέκδοτα από τους δικηγόρους. Στην περιφέρεια, η κατάσταση παρεκτρέπεται πλήρως.

Ακατάλληλες αίθουσες, ενίοτε και σε ακατάλληλα δικαστήρια, Ζούμε, άλλωστε, στη χώρα όπου οι λειτουργοί της Δικαιοσύνης δικάζουν με παλτά τον χειμώνα και βεντάλιες το καλοκαίρι. Με κουβάδες  δίπλα τους, όταν βρέχει (δικαστήριο Δράμας).

Ζούμε στη χώρα όπου, όταν έχει καύσωνα, απουσία κλιματιστικών, οι δικαστικοί υπάλληλοι κατεβάζουν ρολά, όπως συνέβη τον Ιούνιο του 2021 (Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών). Ή εκδίδεται ανακοίνωση όταν αγοράζονται τρία κλιματιστικά, για ανθρώπινες δίκες (δικαστικό μέγαρο Καλαμάτας).

Η κοινωνιολογική διάσταση

Πολύπειροι νομικοί προσθέτουν μια παράμετρο κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος στη συζήτηση που αφορά τις δικαστικές αίθουσες: το φαινόμενο των πολυπρόσωπων δικών, που μοιραία έρχεται να επιδεινώσει το χωροταξικό.

«Στο παρελθόν, δεν είχαμε δίκες σαν αυτές της Siemens ή της Johnson & Johnson, με δεκάδες, ή καλύτερα εκατοντάδες παράγοντες, κατηγορούμενους, συνηγόρους, μάρτυρες. Οι υποθέσεις ήταν απλούστερες, δεν διακρίνονταν από τη σκανδαλώδη υφή που μπορεί να γιγαντώσει μια δίκη. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι η πρώτη μεγάλη δίκη του παρελθόντος ήταν αυτή του Ειδικού Δικαστηρίου, με βασικό κατηγορούμενο τον Ανδρέα Παπανδρέου.

»Από την άλλη πλευρά, το σύνηθες ήταν κάθε κατηγορούμενος να έχει έναν συνήγορο. Σήμερα, υπάρχουν κατηγορούμενοι που εμφανίζονται με δυο και τρεις συνηγόρους υπεράσπισης. Η αριθμητική αυτή προφανώς και καθιστά πιο απαιτητική τη φιλοξενία μιας δίκης».

Η μεγάλη εικόνα

Η μεγάλη εικόνα θέλει τη χωροταξία των δικαστηρίων ως την  πλέον αναχρονιστική πτυχή του εγχώριου συστήματος. Δικαστικά μέγαρα σπαρμένα εδώ κι εκεί, ως «προϊόν μικροπολιτικών προσεγγίσεων», μακριά από τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. Πρόσφατη έρευνα του think tank διαΝΕΟσις, με τη συνδρομή δικαστικών όπως οι Μ. Ν. Πικραμένος, Ι. Συμεωνίδης, Β. Π. Ανδρουλάκης, Θ. Νικολαΐδου, Λ. Τσόγκας, Π. Αλικάκος, παρουσιάζει, μεταξύ άλλων, τα εξής στοιχεία:

Στην Ελλάδα. η πολιτική και ποινική Δικαιοσύνη απονέμεται από 63 Πρωτοδικεία και σε ανώτερο επίπεδο από 19 Εφετεία (στη Γερμανία, με πληθυσμό που υπερβαίνει τους 80 εκατ. κατοίκους, λειτουργούν 24 Εφετεία, ενώ στην Ολλανδία, με πληθυσμό 16 εκατ. κατοίκους, μόλις πέντε Εφετεία).

Οι Εισαγγελίες Πρωτοδικών στη χώρα είναι 63 και οι Εισαγγελίες Εφετών 19.

Με το υφιστάμενο τοπικό μοντέλο, σε κάθε πόλη λειτουργεί και μία Εισαγγελία Πρωτοδικών.

Σε ορισμένους νομούς λειτουργούν δύο ή τρεις Εισαγγελίες Πρωτοδικών, σε πόλεις που απέχουν λίγα χιλιόμετρα η μία από την άλλη.

♦ Η διοικητική δικαιοσύνη στην Ελλάδα, εκτός από το Συμβούλιο της Επικρατείας και το Ελεγκτικό Συνέδριο, αριθμεί 39 Τακτικά Διοικητικά Δικαστήρια (εννιά Διοικητικά Εφετεία και 30 Διοικητικά Πρωτοδικεία).

♦ Η Ελλάδα διαθέτει τα περισσότερα διοικητικά δικαστήρια σε αναλογία πληθυσμού από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (σε χώρες με ανάλογο πληθυσμό, όπως η Αυστρία, η Πορτογαλία και η Σουηδία, λειτουργούν 9, 16 και 12 πρωτοβάθμια διοικητικά δικαστήρια αντίστοιχα.

Η Παγκόσμια Τράπεζα και η έρευνα απόδοσης

Η προοπτική ενός δικαστικού «Καλλικράτη», με συγχωνεύσεις και αναδιατάξεις δικαστικών μονάδων, αλλά και με αξιοποίηση της τεχνολογίας (έτσι ώστε να είναι εφικτές δικαστικές υπηρεσίες, πχ. μέσω τηλεδιασκέψεων, σε περιοχές απομακρυσμένες) φαντάζει ως μέρος της λύσης.  Ως τμήμα μιας ευρύτερης μεταρρύθμισης εκ των ων ουκ άνευ στη Δικαιοσύνη.

Σε κάθε περίπτωση, τα αμέσως επόμενα έτη έως το 2025 παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον λόγω και της κινητικότητας που επιδεικνύει η Παγκόσμια Τράπεζα, διεξάγοντας έρευνα απόδοσης, τρόπον τινά αξιολόγηση των πολιτικών δικαστηρίων (κόστος, αριθμός δικαστών, κίνητρα κτλ.) στη χώρα. Κλιμάκια του διεθνούς ιδρύματος έχουν ήδη επισκεφθεί δικαστήρια, μεταξύ άλλων στην Αθήνα και στην Εύβοια, ενώ επιδίδονται σε συναντήσεις με δεξαμενές σκέψης και θεσμικούς φορείς προκειμένου να σχηματίσουν ολοκληρωμένη άποψη για το δέον γενέσθαι.

Η συγκεκριμένη έρευνα δεν περιλαμβάνει τα διοικητικά δικαστήρια της χώρας, για την αναμόρφωση των οποίων υπάρχει ήδη πόρισμα 500 σελίδων – προς έγκριση από την Ολομέλεια του ΣτΕ.

Πώς θα υποδεχθούν οι δικαστικοί λειτουργοί τις αλλαγές που έρχονται; Θα επαληθευθούν όσοι ισχυρίζονται ότι μυρίζει επανάσταση; Σε off the record συζητήσεις με συνδικαλιστές καθίσταται σαφές ότι οι όποιες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να συνοδεύονται από στατιστικά στοιχεία για να τύχουν θερμής υποδοχής (πόσες υποθέσεις διαχειρίζεται κάθε δικαστήριο, πόσοι δικαστές το στελεχώνουν κτλ.). Η διαδικασία συγκέντρωσης στατιστικών στοιχείων από το υπουργείο Δικαιοσύνης είναι όμως μακρά και κρίνεται ότι θα αποδώσει σε βάθος χρόνου. Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, διαβλέποντας «στοχοποίηση δικαστικών λειτουργών, ενίοτε σε συνδυασμό με παραπληροφόρηση», δεν κάθονται με τα χέρια σταυρωμένα: συλλέγουν και οι ίδιοι παράλληλα όσα μπορεί να τους είναι χρήσιμα σε λίγο καιρό…

Τα νέα μέγαρα και η Ιστορία

Τεχνικά ζητήματα που ακουμπούν την ψυχή της δικαιοσύνης. Δομικές παράμετροι που αγγίζουν την καθημερινότητα των πολιτών. Οι πλέον αισιόδοξοι του υπουργείου Δικαιοσύνης κοιτούν στα δικαστικά μέγαρα που έχουν ήδη δρομολογηθεί. Στο Πρωτοδικείο Αθηνών, σε νέες εγκαταστάσεις πίσω από τον Αρειο Πάγο. Στη διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη και αφορά το νέο δικαστικό μέγαρο στον Πειραιά, αλλά και στις τρέχουσες συμπράξεις του Δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα (χρηματοδότηση – κατασκευή) των νέων μεγάρων σε Βόλο, Λαμία, Εδεσσα, Σέρρες, Κιλκίς, Ηράκλειο και Χανιά. Στην ανακατασκευή και ενεργειακή αναβάθμιση (με κοινοτικούς πόρους) δικαστικών κτιρίων, από τη Θεσσαλονίκη και την Καρδίτσα ως τη Λάρισα και το Ρέθυμνο, καθώς και στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Κοινώς, στρέφουν το βλέμμα στο μέλλον. Το παρόν, παρελθόν κιόλας, είναι σκληρό, πολύ μακριά από τη λέξη «δικαίωση». Το κτίριο 9 ανήκει σε μια Ιστορία που κανείς δεν θα θέλει να θυμάται.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News