Ο δυτικός φιλελευθερισμός βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Παρά τη φθορά λαϊκιστών όπως ο Τραμπ, τα κεντροαριστερά κόμματα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη χάνουν συνεχώς έδαφος, αδυνατώντας να εμπνεύσουν ή να πείσουν. Εσωτερικές διαιρέσεις, έλλειψη σαφούς οράματος και μια αυξανόμενη μισαλλοδοξία έχουν οδηγήσει σε αποξένωση πολλούς πολίτες, ιδιαίτερα τους νέους. Η ανάγκη για μια ουσιαστική ανανέωση του φιλελευθερισμού δεν ήταν ποτέ πιο επιτακτική.

«Οι “νόμοι της πολιτικής” μοιάζει να έχουν καταρρεύσει», γράφει ο Ντέιβιντ Λους στους Financial Times. «Η δημοτικότητα του Ντόναλντ Τραμπ βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό για δεύτερη θητεία, αλλά το Δημοκρατικό Κόμμα σημειώνει ακόμη χειρότερες επιδόσεις. Οι αριθμοί του θα έπρεπε να εκτοξεύονται, ωστόσο, μόνο το ένα τρίτο των Αμερικανών το εγκρίνει. Το ίδιο ισχύει και για τα κεντροαριστερά κόμματα στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο». Η μόνη εξαίρεση είναι ο Καναδάς, όπου το Φιλελεύθερο Κόμμα, του Μαρκ Κάρνεϊ υπερασπίζεται με συνέπεια την εθνική κυριαρχία, ενώ η αντιπολίτευση κατηγορείται για υπερβολική οικειότητα με τον Τραμπ. Ο Καναδάς, ωστόσο, απλώς επιβεβαιώνει τον κανόνα: ο δυτικός φιλελευθερισμός συνεχίζει να χάνει έδαφος.

Εκεί όπου τα φιλελεύθερα ή δημοκρατικά κόμματα βρίσκονται στην εξουσία, οι γνωστοί πολιτικοί κανόνες ισχύουν ακόμη. Εναν χρόνο μετά την άνοδό του, το Εργατικό Κόμμα του Κιρ Στάρμερ δεν ξεπερνά το 25% στις δημοσκοπήσεις. Την ίδια στιγμή, το λαϊκιστικό Κόμμα Μεταρρύθμισης του Νάιτζελ Φάρατζ προσελκύει σχεδόν το ένα τρίτο των ψηφοφόρων. Στη Γερμανία, λιγότερο από τρεις μήνες αφότου σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση, τα δύο μεγάλα κόμματα βρίσκονται ισόπαλα με το ακροδεξιό AfD, παρά ή ίσως εξαιτίας του γεγονότος ότι η γερμανική υπηρεσία πληροφοριών το χαρακτήρισε επισήμως ακροδεξιό εξτρεμιστικό κόμμα.

Στη Γαλλία, ο Εθνικός Συναγερμός της Μαρίν Λεπέν κυριαρχεί στις δημοσκοπήσεις, παρά τον αποκλεισμό της ίδιας από τις επόμενες προεδρικές εκλογές. Στην Ιταλία, η ακροδεξιά πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι απολαμβάνει την υψηλότερη αποδοχή στην Ευρώπη. Ακόμα και ο Τραμπ, παρότι βυθίζεται στο πολιτικό τέλμα που ο ίδιος δημιούργησε, συνεχίζει να επιπλέει: πρόσφατη έρευνα της Gallup τον φέρνει στο 37%, αρκετά μπροστά από τους Δημοκρατικούς.

Οταν η Αριστερά βρίσκεται στην εξουσία, οι λαϊκιστές κερδίζουν έδαφος, σημειώνουν οι FT. Οταν κυβερνά η Δεξιά, η Αριστερά σπανίως επωφελείται. Ενδεικτικά παραδείγματα: το Ισραήλ του Νετανιάχου και η Ινδία του Μόντι. Το ότι οι αιτίες της κρίσης του φιλελευθερισμού είναι πολλές, καθιστά ακόμη δυσκολότερη την αντιμετώπισή της. Η πολυπλοκότητα γεννά διχασμούς.

Οταν η Τέιλορ Σουίφτ θα έχει πλέον αποσυρθεί, οι Δημοκρατικοί ίσως ακόμη διαφωνούν για το αν ο Τζο Μπάιντεν ήταν πολύ ηλικιωμένος για να είναι ξανά υποψήφιος, ή απλώς πολύ εγωιστής που δεν αποσύρθηκε νωρίτερα, συνεχίζουν οι FT. Παράλληλα, πιθανόν να συνεχίζεται και η εσωτερική διαμάχη για το αν η Αριστερά είναι «υπερβολικά woke» ή «όχι αρκετά woke». Μπορεί η κυβέρνηση να κάνει περισσότερα για τις εργατικές τάξεις; Βελτιώνει ή επιβαρύνει η μετανάστευση την καθημερινότητα των χαμηλόμισθων; Πρέπει να υπάρξει φόρος στον πλούτο; Διαπράττει εγκλήματα πολέμου το Ισραήλ;

Ερωτήματα όπως αυτά, διχάζουν σταθερά την Αριστερά. Πέρα από τις εσωτερικές τριβές, ο σύγχρονος φιλελευθερισμός υποφέρει από δύο βασικά ελαττώματα που απειλούν την αναγέννησή του.

Το πρώτο ελάττωμα είναι η έλλειψη πεποίθησης. Είναι σωστό να επισημαίνει κανείς τους κινδύνους που αντιπροσωπεύουν οι Τραμπ, Φάρατζ και Λεπέν. Θα ήταν αμέλεια να μην το κάνει. Ομως αυτό από μόνο του δεν φτάνει, σημειώνουν οι FT. Κανείς δεν κέρδισε ποτέ διαγωνισμό ομορφιάς λέγοντας: «Μπορεί να μην είμαι όμορφος, αλλά κοιτάξτε τον άσχημο δίπλα μου». Τα συνθήματα του τύπου «Είμαστε δυνατοί μαζί» ή «Οταν αγωνιζόμαστε, νικάμε» δεν μπορούν να κρύψουν την αβεβαιότητα και την έλλειψη σαφούς οράματος.

Οπως έλεγε ο Μπιλ Κλίντον, «ο ισχυρός που έχει άδικο κερδίζει σχεδόν πάντα τον αδύναμο που έχει δίκιο». Οι ομάδες επικοινωνίας με έρευνας της κοινής γνώμης δεν μπορούν να επιλύσουν αυτό το πρόβλημα.

Το δεύτερο ελάττωμα είναι η μισαλλοδοξία. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι αμερικανοί φιλελεύθεροι έδειξαν το χειρότερο πρόσωπό τους. Το γεγονός ότι οι αντιεμβολιαστές συντηρητικοί ήταν πιο ακραίοι δεν προσφέρει καμία δικαιολογία. Τη μια μέρα, ο δρ Αντονι Φάουτσι δήλωνε ότι οι μάσκες δεν είναι απαραίτητες. Την επομένη, η Ροσέλ Ουαλένσκι, του CDC, έλεγε ότι τα δίχρονα παιδιά πρέπει να φοράνε μάσκες διαρκώς.

Οσοι διατύπωναν την υπόθεση ότι ο ιός ίσως προήλθε από εργαστήριο στη Γουχάν χαρακτηρίζονταν  ρατσιστές ή και χειρότερα. Τον Δεκέμβριο του 2020, όταν έγιναν διαθέσιμα τα εμβόλια, η Ενωση Εκπαιδευτικών του Σικάγου έγραψε στο Twitter: «Η πίεση για το άνοιγμα των σχολείων είναι ριζωμένη στον σεξισμό, τον ρατσισμό και το μισογυνισμό».

Τότε, γράφουν οι FT, όλοι συμφωνούσαν ότι η Σουηδία ήταν ανεύθυνη επειδή υιοθέτησε τη στρατηγική της ανοσίας της αγέλης. Το γεγονός ότι σήμερα έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στην Ευρώπη, αποσιωπάται.

Η πανδημία δεν είναι μακρινό παρελθόν. Οποια έρευνα αγνοεί την εμπειρία των νέων κατά την πανδημία, αποτυγχάνει να εξηγήσει τη δεξιά στροφή τους. Η ανάκαμψη πρέπει να ξεκινήσει με ειλικρινή αυτοκριτική. Το βιβλίο In Covid’s Wake: How Our Politics Failed Us (Μετά τον Covid: Πώς μας απογοήτευσαν οι πολιτικές μας), από δύο καθηγητές του Πρίνστον, θα έπρεπε να είναι υποχρεωτικό ανάγνωσμα για όλους. Το γεγονός ότι τα περισσότερα ΜΜΕ δεν το έχουν καν αναφέρει, είναι αποκαλυπτικό.

«Οπως η κοινωνική αποστασιοποίηση υπέσκαψε τις ελευθερίες, έτσι και η ελευθερία λόγου δέχθηκε πλήγμα. Οι φιλελεύθεροι φώναζαν «ακολουθήστε την επιστήμη», μπερδεύοντας την επιστήμη με την πίστη. Η επιστήμη βασίζεται στην αμφισβήτηση, στον πειραματισμό και στο λάθος. Το ίδιο πρέπει να ισχύει για τον πολιτικό διάλογο στα πανεπιστήμια, στα μέσα, στα think tanks και γενικά στη δημόσια σφαίρα», επισημαίνουν οι Financial Times.

Σε πολλούς νέους, ιδίως άνδρες, η σημερινή φιλελεύθερη ελίτ μοιάζει περισσότερο με κατεστημένο. Οι μορφωμένες ελίτ επιβάλλουν «δόγματα» για το τι επιτρέπεται να λέμε και να κάνουμε. Η παρομοίωση με τον βικτωριανισμό δεν είναι τυχαία: οι Βικτωριανοί ρύθμιζαν τους κανόνες και απεχθάνονταν τις «μάζες». Οι θρησκείες που ακμάζουν αναζητούν πιστούς· όσες φθίνουν κυνηγούν αιρετικούς. Ο δυτικός φιλελευθερισμός σήμερα μοιάζει επικίνδυνα με το δεύτερο.

Το καλό νέο, καταλήγουν οι FT, είναι ότι ο φιλελευθερισμός έχει ανακάμψει στο παρελθόν, ακόμα και όταν είχε χάσει την πίστη στον εαυτό του. Το κακό είναι ότι τότε χρειάστηκε να προηγηθεί ένας παγκόσμιος πόλεμος και μια γενοκτονία για να γίνει αντιληπτή η αναγκαιότητά του. Η ελπίδα ότι η ανθρωπότητα μαθαίνει από τα λάθη της, δεν είναι μια αλάθητη στρατηγική. Η θετική, ουσιαστική υπεράσπιση της φιλελεύθερης δημοκρατίας ακόμη αναζητείται.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News