Ο σαρκασμός, η ειρωνεία και η παρωδία υπήρξαν διαχρονικά ισχυρά εργαλεία πολιτικής έκφρασης, αλλά η εποχή του Ντόναλντ Τραμπ –και ιδίως η επιστροφή του στην εξουσία– έχει φέρει τους σύγχρονους σατιρικούς καλλιτέχνες σε αδιέξοδο. Ο Τραμπ αποτελεί ιδανικό στόχο: είναι φαντασμαγορικός, απρόβλεπτος και συχνά αυτοαναιρούμενος. Ωστόσο η πραγματικότητα που δημιουργεί, με τα συνεχή σοκ και τις  υπερβολές, συχνά υπερβαίνει ακόμη και την πιο εξωφρενική φαντασία των σατιρικών δημιουργών. Το ερώτημα, πλέον, όπως γράφει ο Economist, δεν είναι πώς να τον σατιρίσεις, αλλά πώς να τον υπερβείς.

Ενα παράδειγμα είναι ο τίτλος που δημοσίευσε το Onion, μια φιλελεύθερη σατιρική εφημερίδα, μετά τις τελευταίες αμερικανικές εκλογές: «Ο Τραμπ τηλεφώνησε στη Χάρις για να τη συγχαρεί για τη δική του νίκη». Το αστείο είναι λιτό και έξυπνο· μόλις οκτώ λέξεις, με μία από αυτές να ανατρέπει δραματικά τις υπόλοιπες. Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν θα είχε εκπλαγεί αν κάτι τέτοιο πράγματι συνέβαινε. Οταν η πραγματικότητα είναι εξίσου αλλόκοτη με τη σάτιρα, τότε η τελευταία χάνει τη δύναμή της, παρατηρεί ο Economist.

Ο Σκοτ Ντίκερς, ιδρυτής του Onion, λέει ότι αστεία που δημοσίευσε το 2017 τώρα μοιάζουν με πραγματικά δελτία ειδήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο «Παγκόσμιος Χάρτης του Ντόναλντ Τραμπ», στον οποίο ο Καναδάς παρουσιάζεται ως «η επόμενη πολιτεία των ΗΠΑ». Σε μια άλλη, φανταστική ομιλία προς το Εθνικό Ιδρυμα Επιστημών, ο Τραμπ εμφανιζόταν να δηλώνει: «Θα σκληρύνουμε τη στάση μας απέναντι στην επιστήμη», και «Μερικοί σπασίκλες ίσως απολυθούν. Σιγά το σπουδαίο…».

Η σάτιρα, σύμφωνα με τον αμερικανό συγγραφέα Φίλιπ Ροθ, είναι «η ηθική αγανάκτηση μετασχηματισμένη σε κωμική τέχνη». Ωστόσο, το βασικό της όπλο είναι να ντροπιάσει το αντικείμενό της. Οταν όμως ο στόχος είναι αδιαπέραστος από ντροπή, η σάτιρα δυσκολεύεται να λειτουργήσει. Ο Ιαν Χίσλοπ, διευθυντής του βρετανικού περιοδικού Private Eye, λέει στον Economist ότι «η προσωπική ματαιοδοξία του Τραμπ είναι αδιαπέραστη». «Η έννοια της αλήθειας δεν τον ενδιαφέρει καν», συμπληρώνει.

Αυτό δημιουργεί ένα ακόμα πρόβλημα: οι παραδοσιακές τεχνικές των σατιρικών δημιουργών, όπως η επισήμανση υποκρισιών και αντιφάσεων, δεν λειτουργούν στην περίπτωσή του. Οπως εξηγεί στον Economist ο Λουκ Γκόρντον Φιλντ, εκδότης του καναδικού σατιρικού ιστότοπου The Beaverton, «μπορούμε ακόμη να τον σατιρίζουμε, αλλά είναι σαν να λέμε ότι ο ουρανός είναι μπλε ή ότι το νερό είναι υγρό».

Ενα απροσδόκητο φαινόμενο της δεύτερης θητείας του Τραμπ, σημειώνει ο Economist, είναι ότι οι σατιρικοί δημιουργοί και καλλιτέχνες που τα καταφέρνουν καλύτερα δεν είναι οι φιλελεύθεροι επικριτές του, αλλά συχνά οι συντηρητικοί που τον συμπαθούν μεν, όμως αναγνωρίζουν τις υπερβολές του.

Ο ιστότοπος The Babylon Bee, συντηρητικού προσανατολισμού, ιδρύθηκε το 2016 και έχει εξελιχθεί σε μία από τις πιο δημοφιλείς φωνές χιουμοριστικής κριτικής στη Δεξιά. Το περιεχόμενο του βασίζεται σε μια χριστιανική κοσμοθεωρία, αλλά δεν διστάζει να χλευάσει τις υπερβολές και τις αδυναμίες του Τραμπ. Για παράδειγμα, όταν ο Τραμπ δημοσίευσε μια εικόνα φτιαγμένη από την Τεχνητή Νοημοσύνη, που τον απεικόνιζε ως Πάπα, το Bee χλεύασε τη μεγαλομανία του με τίτλους όπως «Ο Τραμπ σχεδιάζει να ζωγραφίσει το πρόσωπό του στην Καπέλα Σιξτίνα» και «Καταργούνται όλοι οι άγιοι που μαρτύρησαν, διότι ήταν αδύναμοι. Λυπηρό!».

Σε πολιτικό επίπεδο, το Bee τον υποστηρίζει, αλλά δεν παραβλέπει την παρορμητικότητά του. Με τίτλους όπως «Ο Τραμπ επιλέγει χώρες για δασμούς τραβώντας ονόματα από καπέλο» ή «Οι αμερικανοί φοιτητές αναρωτιούνται από ποιον θα αντιγράφουν τώρα που ο Τραμπ έδιωξε τους κινέζους φοιτητές», επιτυγχάνεται μια σάτιρα που συνδυάζει την πολιτική κριτική με το πολιτισμικό σχόλιο.

Το Bee δεν περιορίζεται μόνο στον Τραμπ. Χλευάζει με την ίδια ένταση και την Αριστερά. Παρωδεί τον φιλελεύθερο ελιτισμό, τη γραφειοκρατία, ακόμη και την έλλειψη ρεαλισμού του σοσιαλιστικού ρομαντισμού.

Η σάτιρα στρέφεται και ενάντια στις εντάσεις εντός του ίδιου του κινήματος MAGA, σύμφωνα με τον Economist. Πολλοί ψηφοφόροι του Τραμπ εξοργίζονται με την αποτυχία του να δημοσιοποιήσει τη λίστα των «πελατών» του Τζέφρι πσταϊν. Το Bee παρωδεί την αδράνεια της υπουργού Δικαιοσύνης του Τραμπ με χιούμορ: «Η σκυλίτσα της έφαγε τον φάκελο, αλλά και αυτή την έφαγαν μετά μερικοί Αϊτινοί».

Από την άλλη πλευρά, η φιλελεύθερη σάτιρα φαίνεται συχνά εξαντλημένη. Ο Τραμπ είναι διάσημος για περισσότερο καιρό από όσο ζουν οι περισσότεροι Αμερικανοί: τα ταμπλόιντ της Νέας Υόρκης τον χλευάζουν από τη δεκαετία του 1980. Επειδή είναι τόσο οικείος, τα αστεία γι’ αυτόν συχνά φαίνονται μπαγιάτικα (αρκετά πια για τα μαλλιά και τον τόνο του δέρματός του, γράφει ο Economist). Το να χλευάζεις τους υπαλλήλους του και τις πολιτικές του μπορεί να ακούγεται πιο φρέσκο. Η άποψη του Onion για τον υπουργό Υγείας του, ο οποίος περιφρονεί τα εμβόλια, ήταν θλιβερά ξεκαρδιστική: «Ο Ρόμπερτ Κένεντι τζούνιορ ορκίζεται να κάνει τους θανάτους από ιλαρά τόσο συνηθισμένους που δεν θα τους ενοχλούν πια».

Οι συγγραφείς του Onion δείχνουν να πνίγονται από την οργή τους απέναντι στη διοίκηση του Τραμπ και οι αστείες ατάκες τους χάνουν τη φρεσκάδα τους. Ο τίτλος «Διαμάχη στους Ρεπουμπλικάνους: Είναι το νομοσχέδιο του Τραμπ όμορφο ή απλώς ωραίο;» δεν ξεπερνά το επίπεδο του μέτριου αστείου. Αντίθετα, το Bee δίνει σατιρική ζωή ακόμα και σε σοβαρές αποτυχίες: «Ο πανέξυπνος Τραμπ διαρρέει στρατιωτικά σχέδια στο Atlantic, εκεί όπου κανείς δεν θα τα δει».

Η κατανόηση του τι κάνει τους άλλους να γελούν είναι πολύτιμη, σημειώνει ο Economist. Μπορεί να βοηθήσει να αντιληφθεί κανείς τους πολιτικούς του αντιπάλους ως ανθρώπους με σκέψη και λογική, όχι ως καρικατούρες. Οπως το έθεσε ο καθηγητής Οικονομικών Τζάστιν Γούλφερς: «Ο Τραμπ έχει πρόβλημα με τις αντωνυμίες. Νομίζει ότι επιβάλλει δασμούς σε “αυτούς”. Στην πραγματικότητα, τους επιβάλλει σε “εμάς”».

Αυτή η σάτιρα, που πηγάζει από βαθιά γνώση και ευαισθησία, ίσως είναι η μόνη που τελικά θα αντέξει και θα πονέσει πραγματικά.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News