Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να «κοιτάξει» κανείς τον κόσμο. Οι νομικοί μαθαίνουν να τον βλέπουν αυστηρά δομημένο, με κανόνες, συμπλέγματα νόμων, εργαλεία πειθούς, δικόγραφα και ετυμηγορίες. Με τη ζυγαριά της Δικαιοσύνης και τη σπάθη της τιμώρησης. Κάποιοι καταφέρνουν να «λοξοκοιτάξουν» και σε λαβυρινθώδεις πλοκές, λυρικούς συνειρμούς, όνειρα αληθοφανή: δικαστές και δικηγόροι έχουν αναπτύξει ισχυρότατους δεσμούς με τη λογοτεχνία.

Δεν είναι ίδιον των καιρών: ο Γεώργιος Τερτσέτης –που έμεινε στην Ιστορία, καθώς στη θρυλική δίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη αρνήθηκε να συναινέσει στην καταδίκη του– ήταν λογοτέχνης, και δη ποιητής, προσωπικός φίλος του Διονύσιου Σολωμού. Και ο Αλέξης Πανσέληνος έκανε στην άκρη ναυλοσύμφωνα και νηολογήσεις της επαγγελματικής δικηγορικής ρουτίνας του για να γράψει τον «Κουτσό Αγγελο» και τη «Μεγάλη Πομπή».

Το στοιχείο που εντυπωσιάζει στις ημέρες μας είναι ο σαφώς μεγαλύτερος αριθμός των νομικών που δεν διστάζουν να επιδείξουν λογοτεχνικές αρετές, να συνταιριάξουν φαινομενικά ασύμβατες πραγματικότητες, να «απευθυνθούν» δημόσια και με άλλη ταυτότητα.

Οι απόψεις, βεβαίως, ποικίλλουν.

«Μόνο μετά την έξοδο από το δικαστικό σώμα», τονίζει μιλώντας στο Protagon o επίτιμος αντεισαγγελέας Αρείου Πάγου Παναγιώτης Παναγιωτόπουλος, ο οποίος εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή «Αλλοτινά Ονειρα» (Οι Εκδόσεις των Φίλων). «Ο πολίτης θέλει να έχει απέναντί του απρόσωπο δικαστή, εισαγγελέα. Το απρόσωπο εμπεριέχει την έννοια της αμεροληψίας. Το ξέρετε ότι είναι πολλοί οι αλλόθρησκοι κατηγορούμενοι που δυσανασχετούν κοιτάζοντας πάνω από την έδρα την εικόνα του Χριστού; Υπεισέρχονται πολύ προσωπικά ζητήματα στη σχέση που επιθυμούν να έχουν με τον Νόμο. Από την άλλη πλευρά, δεχόμαστε σκληρή κριτική από συναδέλφους και δημόσια πρόσωπα γενικότερα, για ό,τι δημοσιεύουμε, ακόμη και επιστημονικά άρθρα να είναι, πόσο μάλλον αποκυήματα φαντασίας».

Και προσθέτει: «Τα κρατούσα στο συρτάρι όλα αυτά τα χρόνια, από το 1980 γράφω ποιήματα. Πέταξα πολλά μέσα στις δεκαετίες αυτές, κράτησα ορισμένα, έγραψα και κάποια άλλα… Πρόκειται ουσιαστικά για 66 ποιήματα, σε 128 σελίδες».

Ο «Κύκλος» και το «Μπορντώ»

Πάνε πλέον εννιά χρόνια από την ίδρυση του Κύκλου Ελλήνων Λογοτεχνών Δικαστών, με τη φιλοδοξία να υπάρξει πιο αισθητό στίγμα των λειτουργών με ανησυχίες λογοτεχνικές. Ο Κύκλος αυτοπροσδιορίζεται μάλιστα ως ο μοναδικός του είδους σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έχει αναδείξει ως επίτιμα μέλη λογοτέχνες όπως ο Βασίλης Βασιλικός και ο Τίτος Πατρίκιος.

Η Σοφία Λιγνού, νυν πρόεδρος του τριμελούς συμβουλίου διοίκησης του Εφετείου Αθηνών, και ο Δημήτρης Ορφανίδης είναι ίσως οι πλέον γνωστοί από τα μέλη του ΔΣ του – ο κ. Ορφανίδης ποιητής και δοκιμιογράφος, λάτρης του Κωνσταντίνου Καβάφη, η κυρία Λιγνού ποιήτρια που έχει γράψει ερωτικά, λυρικά και σατιρικά ποιήματα, μεταξύ άλλων σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο.

Η κινητικότητα του Κύκλου είναι έντονη. Ξεχωρίζουν μεταξύ άλλων δρώμενα όπως οι λογοτεχνικοί διαγωνισμοί για νέους κρατούμενους στις φυλακές Αυλώνα, οι εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, και λίαν προσφάτως το μουσικό οδοιπορικό προς την Ανάσταση (σε ποίηση της Σοφίας Λιγνού) στον Ναό Αγίων Αναργύρων, στου Ψυρρή.

Δεν διαθέτουν, όμως, μόνο τα ποινικά και τα πολιτικά δικαστήρια λογοτέχνες, έχει τα δικά της «ονόματα» και η διοικητική Δικαιοσύνη. Η σύμβουλος επικρατείας Φραντζέσκα Γιαννακού είναι ένα από αυτά, έχοντας εκδώσει –με το ψευδώνυμο Γεωργία Α. Ιωάννου– την ποιητική συλλογή «Δοκιμάζοντας την Αλήθεια του Συμπυκνωμένου Χρόνου» (εκδόσεις Φωτογραφίζοντας, 2014). Το πρώτο της μυθιστόρημα ήταν η «Τρούφα» (εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2018), το οποίο, μάλιστα, παρουσιάστηκε σε θεατρικό αναλόγιο στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη, στους κόλπους του Φεστιβάλ «Η Δυναμική του Ελληνικού Λόγου στο Θέατρο». Τελευταίο της βιβλίο είναι το «Μπορντώ στην Κυψέλη» (εκδόσεις Αρμός).

«Ο ερημίτης του Ραχμαντάν»

Ο εφέτης διοικητικών δικαστηρίων και πρώην πρόεδρος του Διοικητικού Πρωτοδικείου Πειραιά, Δήμος Χρυσός, εξέδωσε το 2024 την πρώτη του συλλογή διηγημάτων υπό τον τίτλο «Ο Ερημίτης του Ραχμαντάν και Αλλες Ιστορίες» (εκδ. Ιωλκός). Ο κ. Χρυσός ομολογεί ότι γράφει από μικρό παιδί, πρώτα ποιήματα, αργότερα πεζά. «Κάποια στιγμή, η αναβλητικότητα που συνήθως κατατρύχει τα κρυφά μας όνειρα έλαβε τέλος – εξαιτίας και ορισμένων προσωπικών συνθηκών», λέει χαρακτηριστικά.

«Ετσι, αποφάσισα να αφήσω τις καταγεγραμμένες ιδέες μου να συναντήσουν τον έξω κόσμο, κάτι που και οι ίδιες το λαχταρούσαν, αφού από τη στιγμή της γέννησης ενός λογοτεχνικού –ή ευρύτερα καλλιτεχνικού– έργου, η ολοκλήρωσή του ταυτίζεται με τη συνάντηση με τους αποδέκτες του. Ακόμη κι ένα αριστούργημα, αν δεν βγει από το συρτάρι του δεν έχει εκπληρώσει τον σκοπό του».

Είναι προφανές ότι το πέρασμα από το λογοτεχνικό μονοπάτι απελευθερώνει τον δικαστή, τον οδηγεί σε κόσμους δημιουργίας και επικοινωνίας: «Μια δημιουργία που μου επιτρέπει να πλάσω κόσμους με απόλυτη ελευθερία, που είναι αδύνατη στην υπόλοιπη ζωή μας. Μια επικοινωνία που τη λαχταρώ διότι, άλλωστε, αυτό που κάνω με τις ιστορίες μου είναι να θέτω ζητήματα και ερωτήματα, αποφεύγοντας να υπαγορεύω απαντήσεις, αφήνοντας την ελευθερία (αλλά και την ευθύνη) στον αναγνώστη να βρει τις δικές του απαντήσεις, οι οποίες, πάλι, πολλές φορές επιστρέφουν σε μένα μέσω της επαφής μου με τους αναγνώστες».

«Με ρωτάνε συχνά πού βρίσκω τον χρόνο να γράφω» προσθέτει ο κ. Χρυσός. «Θεωρώ ότι δεν είναι θέμα χρόνου, αλλά διανοητικής καθαρότητας. Η δυσκολία έγκειται στο να απεμπλακείς από τις έγνοιες της καθημερινότητας για να μπορέσεις να περιπλανηθείς στον κόσμο της λογοτεχνίας. Επιστρέφοντας, βέβαια, μέσω αυτής στην καθημερινότητα, εμπλουτισμένος με τα δώρα της φαντασίας, της ελπίδας, του ονείρου, των ιδεών, της καινοτομίας. Θεωρώ ότι η λογοτεχνία δεν είναι απόδραση ή καταφύγιο, αλλά ένας πιο δημιουργικός τρόπος ζωής, όπου το μυαλό σκέφτεται έξω από τα καθιερωμένα καλούπια και βρίσκει τη δύναμη να αντιμετωπίζει τη ζωή πιο δυναμικά, με φρέσκια ματιά».

Θεωρώντας τη λογοτεχνία ως πολύτιμο εργαλείο ελεύθερης σκέψης και εν τέλει δημοκρατίας, ο κ. Χρυσός ανέλαβε πρόσφατα δραστηριότητα στο PEN Greece, παράρτημα της αντίστοιχης διεθνούς οργάνωσης PEN International (από το 1921), με στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης στο ζήτημα της ελευθερίας του λόγου.

Ο εφέτης τονίζει ότι «Ο Ερημίτης του Ραχμαντάν» είναι το πρώτο του βιβλίο με ιστορίες που έχουν χαρακτηριστεί «γοτθικές» και με «στοιχεία αγωνίας και έκπληξης», υποσχόμενος ότι έρχονται σύντομα τα επόμενα. «Σε όλες τις ιστορίες υφέρπει ένας φιλοσοφικός προβληματισμός γύρω από τα μεγάλα ζητήματα που κάθε άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει, όπως τη στάση μας απέναντι στον θάνατο, τη σχέση μας με τα υλικά αγαθά, την αξία της καλοσύνης και άλλα. Το πνεύμα του βιβλίου, από αυτή την άποψη, είναι οικουμενικό» εκτιμά ο κ. Χρυσός.

«Αρθρο 904^Α»

Υπήρχαν ανέκαθεν σαφείς ενδείξεις ότι ο Παναγιώτης Περάκης δεν θα παρέμενε μόνο δικηγόρος (σ.σ.: οι ιδιότητές του είναι επίσης πρώην πρόεδρος του πανευρωπαϊκού φορέα των δικηγόρων CCBE και νυν επικεφαλής του Justice Watch – Παρατηρητηρίου για τη Δικαιοσύνη). Το 2020, ως αντίδοτο στην πανδημία, διοργάνωσε τον λογοτεχνικό διαγωνισμό για νομικούς LawVid-19, με εκατοντάδες συμμετοχές από δικηγόρους, δικαστές και φοιτητές της Νομικής. Καθώς ασχολείται με το γράψιμο από νεαρή ηλικία, επέτυχε να λάβει έπαινο ως φοιτητής για το διήγημά του «Σατωμπριάν για Δύο», σε λογοτεχνικό διαγωνισμό της εφημερίδας «Τα Νέα».

Στην εκπνοή του 2024 παρουσίασε την πρώτη του ποιητική συλλογή, «ΑΡΘΡΟ 904 Α. Αδικαιολόγητη Πραγματικότητα και Αλλα 27 Ποιήματα» (εκδ. Κέδρος). «Τα θεωρώ αντιπροσωπευτικά τα ποιήματα αυτά ολόκληρης της διαδρομής μου, από την ενηλικίωσή μου μέχρι σήμερα» σημειώνει ο κ. Περάκης, διευκρινίζοντας ότι γράφτηκαν σταδιακά.

Γιατί όμως εκδόθηκαν τώρα; Ποια συγκυρία είναι αυτή που καθιστά σήμερα επώνυμη τη συγγραφική ανησυχία; «Καλή ερώτηση» απαντά. «Νομίζω ότι όσο ωριμάζει κανείς, τόσο εντείνεται η διάθεση να παρουσιαστεί όπως ακριβώς είναι. Γιγαντώνεται το ενδιαφέρον για το “είναι”, συρρικνώνεται η ανάγκη για το “φαίνεσθαι”. Αυτό που απασχολεί κατά κύριο λόγο είναι η ουσία των πραγμάτων. Μεγάλη ιστορία η δημόσια έκθεση, απαιτεί συναισθηματική ωριμότητα».

Ο κ. Περάκης εξηγεί ότι οι κριτικές που έχει λάβει είναι ενθαρρυντικές, τόσο ώστε να σκέφτεται και μια επόμενη έκδοση. Οχι μόνο των ποιημάτων που κράτησε στο γραφείο του, αλλά και ενός θεατρικού έργου – προς το παρόν μισοτελειωμένου.

Δεν δικαιούται να νιώθει μόνος ο κ. Περάκης. Νομικοί με «δυνατά» μεταπτυχιακά στο εξωτερικό εκδίδουν έργα που κατακτούν κριτικούς και αναγνώστες. Ο Θωμάς Σκάσσης, ο Γιώργος Συμπάρδης, ο Βασίλης Κουνέλης, ο Βασίλης Γκουρογιάννης και άλλοι πολλοί (δεν είναι εύκολο να εξαντληθεί ο κατάλογος σε ένα και μόνο κείμενο) καταθέτουν συστηματικά δείγμα λογοτεχνικής γραφής – κάποιους τους απορροφά καθοριστικά, νικώντας τη νομική επιστήμη, τη μαχόμενη δικηγορία.

Στους καιρούς μας, άλλωστε, το άνοιγμα της κοινωνίας, αλλά και η ευρύτατη αποδοχή του λογοτεχνικού προφίλ, φαίνεται ότι επισφραγίζει, αν δεν δίνει και ώθηση στην προσωπική επιθυμία. Τόσο στους δικαστές όσο και στους δικηγόρους. Εχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι εποχές των ασφυκτικών στερεοτύπων, εκείνες όπου γνωστός αρεοπαγίτης με ιδιότητα επιθεωρητή είχε φροντίσει να «κάψει» λειτουργό κατά την αξιολόγησή του, γράφοντας στον προσωπικό του φάκελο (το έχει αποκαλύψει ο Μιχ. Σπηλιωτακάρας, επίτιμος σύμβουλος Ελεγκτικού Συνεδρίου): «Καλός, αλλά ασχολείται και με τη λογοτεχνία».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News