Ο πύραυλος στο έδαφος της Πολωνίας το βράδυ της Τρίτης προκάλεσε παγκόσμια ανησυχία. Τελικά, ο τρίτος παγκόσμιος δεν άρχισε στις 15 Νοεμβρίου του 2022 καθώς επρόκειτο για αντιαεροπορικό S-300 της Ουκρανίας. Μέσα σε λίγες ώρες ωστόσο τα μεγαλύτερα Μέσα Ενημέρωσης του πλανήτη παρουσίασαν αναλύσεις για το τι ακριβώς προβλέπουν τα άρθρα 4 και 5 της ιδρυτικής Συνθήκης του ΝΑΤΟ για τις περιπτώσεις επίθεσης σε κράτος – μέλος της συμμαχίας.

Την ίδια ημέρα, την Τρίτη 15 Νοεμβρίου, ο τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν απείλησε ξανά την Ελλάδα ότι «μπορεί να έρθουμε μια νύχτα ξαφνικά». Οι δηλώσεις έγιναν στο πλαίσιο της συνόδου G20 στο Μπαλί της Ινδονησίας, στον ίδιο χώρο όπου βρίσκονταν ηγέτες από κεντρικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ. Και αφορούσαν χώρα-μέλος της συμμαχίας.

Εύλογα λοιπόν επανέρχεται το ερώτημα αν θα ισχύσουν τα άρθρα 4 και 5 του ΝΑΤΟ, που ξεσκόνιζαν αναλυτές σε όλο τον κόσμο την Τρίτη, σε περίπτωση που ο Ερντογάν υλοποιήσει τις απειλές του εναντίον της Ελλάδας.

Ας αρχίσουμε από το περιεχόμενο των άρθρων του ΝΑΤΟ. Οπως ανέφερε η Washington Post με αφορμή τον πύραυλο στην Πολωνία, το άρθρο 4 της ιδρυτικής συνθήκης του ΝΑΤΟ «επιτρέπει στα μέλη να φέρουν οποιοδήποτε θέμα ανησυχίας, ειδικά εφόσον σχετίζεται με την ασφάλεια, για συζήτηση στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο, το πολιτικό όργανο λήψης αποφάσεων της συμμαχίας ώστε να συζητήσουν τα επόμενα βήματα».

Τι είναι το άρθρο 4, πότε ενεργοποιείται

Το άρθρο 4 της ιδρυτικής Συνθήκης του ΝΑΤΟ που υπογράφηκε τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του B’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1949, προβλέπει ότι «τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούν να διαβουλεύονται από κοινού όποτε κατά τη γνώμη οποιουδήποτε εξ αυτών απειλείται η εδαφική ακεραιότα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε μέλους».

Καθιερώνει ως εκ τούτου έναν μηχανισμό διαβούλευσης «για την ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών και τη συζήτηση ζητημάτων πριν από την επίτευξη συμφωνίας και την ανάληψη δράσης», όπως αναφέρει σχετική ερμηνεία στον ιστότοπο του ΝΑΤΟ. Το άρθρο 4 έχει ενεργοποιηθεί επτά φορές από τότε που ιδρύθηκε η συμμαχία. Η πιο πρόσφατη επίκληση του άρθρου έγινε από τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Πολωνία, τη Βουλγαρία, την Τσεχία, την Εσθονία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία για την πραγματοποίηση συναντήσεων μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Τα κράτη μέλη δεν είναι υποχρεωμένα να αναλάβουν δράση εάν γίνει επίκληση του άρθρου 4. Από την άλλη πλευρά οι συζητήσεις θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μια τέτοια απόφαση. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Τουρκία επικαλέστηκε το άρθρο 4 το 2015 αφότου 30 τουλάχιστον άνθρωποι σκοτώθηκαν σε βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας κοντά στα σύνορά της με τη Συρία. Το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο συνεδρίασε μεν αλλά δεν ανέλαβε δράση. Περιορίστηκε σε δήλωση που ανέφερε ότι τα μέλη του «καταδικάζουν σθεναρά τις τρομοκρατικές επιθέσεις κατά της Τουρκίας».

Το άρθρο 5 είναι το πιο κρίσιμο

Σύμφωνα με μια παλιά μετάφραση της ιδρυτικής Συνθήκης στα ελληνικά που είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα του ΝΑΤΟ «τα Συμβαλλόμενα Μέρη συμφωνούν ότι, ένοπλος επίθεσις εναντίον ενός ή πλειόνων εξ αυτών εν Ευρώπη ή Βορείω Αμερική θέλει θεωρηθεί επίθεσις εναντίον απάντων». Αυτό σημαίνει ξεκάθαρα πώς η επίθεση εναντίον ενος μέλους του ΝΑΤΟ ισοδυναμεί με επίθεση εναντίον όλων.

Τα μέρη που υιοθετούν τη Συνθήκη συμφωνούν ότι εάν συμβεί μια τέτοια ένοπλη επίθεση, «καθένα από αυτά» θα βοηθήσει το μέλος ή τα μέλη του ΝΑΤΟ που δέχονται επίθεση «αναλαμβάνοντας αμέσως, ατομικά και σε συνεννόηση με τα άλλα μέρη, τις ενέργειες εκείνες που κρίνει αναγκαίες, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ένοπλης βίας για την αποκατάσταση και τη διατήρηση της ασφάλειας της περιοχής του Βορείου Ατλαντικού».

Επίκληση της ρήτρας συλλογικής άμυνας έχει γίνει μόνο μία φορά, μετά τις επιθέσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες την 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Στη συνέχεια, οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ αναπτύχθηκαν στο Αφγανιστάν.

Μεταξύ συμμάχων;

Στο άρθρο 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ δεν γίνεται αναφορά στο ενδεχόμενο επίθεσης μέλους της Συμμαχίας, όπως είναι η Τουρκία, σε άλλο μέλος, όπως η Ελλάδα. Ως εκ τούτου το άρθρο είναι ανοιχτό σε ερμηνείες.

Το θέμα συζητήθηκε μετά την υπογραφή της αμυντικής συμφωνίας Ελλάδας – Γαλλίας τον Σεπτέμβριο του 2021 η οποία είναι αμιγώς διμερής και περιλαμβάνει ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής που ξεπερνάει τις προβλέψεις τόσο του άρθρου 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ όσο και του άρθρου 42.7 της Συνθήκης της Λισσαβώνας (ΕΕ). O Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε στις 30 Σεπτεμβρίου του 2021 ότι «το ΝΑΤΟ ποτέ δεν έχει υπάρξει πολύ ξεκάθαρο» ως προς το εάν «εφαρμόζεται το άρθρο 5 σε περίπτωση επίθεσης από μέλος του ΝΑΤΟ».

Αυτός είναι και ο λόγος που η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν θεώρησε ποτέ το ΝΑΤΟ προνομιακό γήπεδο για την Ελλάδα, εφόσον όπως έχει διαπιστωθεί πολλές φορές, η Τουρκία θεωρείται πολύ σημαντική στο πλαίσιο της συμμαχίας -μεταξύ άλλων γιατί είναι μεγαλύτερη χώρα.

Το άρθρο 42.7 της Συνθήκης της ΕΕ

Η Ελλάδα επικεντρώθηκε τα τελευταία χρόνια στην κινητοποίηση των διαδικασιών της ΕΕ. Στην ΕΕ η Ελλάδα παίζει στο δικό της γήπεδο, εφόσον η Τουρκία δεν είναι μέλος της. Παρότι υπάρχει η προνομιακή σχέση της Γερμανίας με την Τουρκία, που έφτασε σε βαθμό παρεξήγησης λόγω των διαχύσεων Μέρκελ – Ερντογάν, τα πράγματα άρχισαν σταδιακά να αλλάζουν. Μετά την εποχή Μέρκελ, και παρότι τα γερμανικά συμφέροντα στην Τουρκία είναι πάντα σημαντικά, οι διατυπώσεις από την πλευρά της Γερμανίας άρχισαν να κλίνουν σαφώς υπέρ των ελληνικών θέσεων. Ιδιαίτερα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία η οποία αφύπνισε την Ευρώπη απέναντι στον κίνδυνο του αναθεωρητισμού που εκφράζει και ο Ερντογάν.

Παράλληλα, σε θεσμικό επίπεδο, η συζήτηση για την υποχρέωση κοινής αντίδρασης της ΕΕ παραμένει στο προσκήνιο ιδιαίτερα μετά την απόφαση που πήρε το 2015 ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ να ζητήσει την ενεργοποίηση του άρθρου 42.7 της Συνθήκης της ΕΕ μετά τις αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι. Το συγκεκριμένο άρθρο ορίζει ότι «σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης στην επικράτεια ενός κράτους μέλους, τα υπόλοιπα μέλη οφείλουν συνδρομή και υποστήριξη κατά το σύνολο των δυνατοτήτων τους».

Η «διάκριση» που ενοχλεί τον Ερντογάν

Σε ό,τι αφορά το ΝΑΤΟ, γνωρίζοντας τη γραμμή της ουδετερότητας που έχει εκφράσει πολλές φορές ο γενικός του γραμματέας Γενς Στόλτενμπεργκ, η Ελλάδα καλλιέργησε και ανέπτυξε τη σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το ενδιαφέρον είναι ότι μέχρι πριν από λίγα χρόνια, οι διατυπώσεις από την πλευρά των ΗΠΑ ήταν σχεδόν ταυτόσημες με αυτές του ΝΑΤΟ όταν υπήρχε ένταση στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας, παρότι οι προκλήσεις ήταν πάντοτε από την πλευρά της Αγκυρας. Ομως στις πιο πρόσφατες αναφορές από την πλευρά αξιωματούχων του Λευκού Οίκου, ακόμη και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, υπάρχει μια μικρή αλλά σαφής διάκριση υπέρ των ελληνικών θέσεων —που ποτέ δεν έχει γίνει από τον κ. Στόλτενμπεργκ.

Αυτό το μικρό βήμα είναι τελικά μεγάλο αν το συνδυάσει κανείς με όσα προβλέπονται στη νέα αμυντική συμφωνία με τις ΗΠΑ. Πιστοποιείται από τις αντιδράσεις του Ερντογάν που έχει εκφράσει επανειλημμένα την έντονη ενόχλησή του για τις σχέσεις Ελλάδας – ΗΠΑ και ειδικότερα για την αμερικανική παρουσία στην Αλεξανδρούπολη.

Η έξοδος του Στόλτενμπεργκ

Παρότι η στάση του ΝΑΤΟ δεν αναμένεται να αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη, το πρόσωπο που προκάλεσε την Ελλάδα λόγω του εναγκαλισμού του Ερντογάν, ακόμη και σε κρίσιμες στιγμές, όπως τον Αύγουστο του 2020, σε λίγους μήνες θα βρεθεί εκτός κάδρου. Ο Γενς Στόλτενμπεργκ έχει συνδεθεί με τα πρωτοφανή εγκώμια και τις ευχαριστίες στον Ερντογάν.  Ο νορβηγός πρώην πρωθυπουργός που είναι γ.γ. του ΝΑΤΟ από το 2014 βρίσκεται σε πορεία αποχώρησης. Την άνοιξη του 2023 θα γίνει η επιλογή του νέου γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ ο οποίος αναμένεται να αναλάβει και επισήμως καθήκοντα κατά τη Σύνοδο Κορυφής της συμμαχίας που θα γίνει στις 11 και 12 Ιουλίου του 2023 στο Βίλνιους της Λιθουανίας.

Τα πρόσωπα παίζουν ρόλο και η Ελλάδα σαφώς περιμένει καλύτερη διαχείριση από τον διάδοχο του Στόλτενμπεργκ. Ωστόσο η Αθήνα δεν μπορεί να «περιμένει» μόνο μια ευνοϊκή ερμηνεία του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ που θα μπορούσε να το ενεργοποιήσει σε βάρος της Τουρκίας. Και αυτός είναι ο λόγος που θέτει το θέμα στο πλαίσιο της ΕΕ και ενισχύει τις συμμαχίες της με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News