Η μακροβιότερη μονάρχης στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά και μακροβιότερη βασίλισσα στην παγκόσμια ιστορία, γιορτάζει φέτος το Πλατινένιο Ιωβηλαίο· και στη Βρετανία οι εορτασμοί για την επέτειο των 70 χρόνων της βασίλισσας Ελισάβετ στον θρόνο, η οποία απεικονίζεται από γραμματόσημα, κέρματα και χαρτονομίσματα μέχρι διάσημα έργα τέχνης, κορυφώνονται με ένα τετραήμερο εκδηλώσεων (και αργίας), που αρχίζουν την Πέμπτη 2 Ιουνίου.

Τιμώντας τo Πλατινένιο Ιωβηλαίο της  Ελισάβετ, η οποία στις 21 Απριλίου γιόρτασε επίσης τα 96 γενέθλιά της, ο οίκος  Sotheby’s του Λονδίνου παρουσιάζει την έκθεση «Power & Image: Royal Portraiture & Iconography». Εκτεινόμενη χρονικά από την περίοδο των Τυδώρ (1485-1603) μέχρι σήμερα, η έκθεση αξιοποιεί την τέχνη για να φωτίσει πέντε αιώνες γυναικών στον βρετανικό θρόνο. Και μέσω των πορτρέτων τους, και συνοδευτικών ιστορικών χειρογράφων, αναδεικνύει το δέος, που προκαλούσαν οι επτά βασίλισσες της Βρετανίας, ενώ επίσης αντανακλά την εξέλιξη της βρετανικής  κοινωνίας και της κουλτούρας δια μέσου των αιώνων.

Αυτή η εξέλιξη είναι εμφανής στην αντιπαράθεση των δύο Ελισάβετ, που «συναντιούνται» αυτόν τον μήνα στις αίθουσες του οίκου στην λονδρέζικη Bond Street, γράφει στους Financial Times η Τζάκι Βουλσλέγκερ. Το εμβληματικό «Armada Portrait» της βασίλισσας Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας και της Ιρλανδίας (1533 – 1603), δάνειο από τη συλλογή Woburn Abbey (ένας από τους τρεις πίνακες αγνώστων καλλιτεχνών που υπάρχουν με μικρές διαφορές στην τεχνοτροπία), βρίσκεται στο επίκεντρο της εντυπωσιακής έκθεσης «Power & Image: Royal Portraiture & Iconography», καθώς είναι η πιο διάσημη αναπαράσταση της γυναικείας δύναμης στη δυτική τέχνη.

Το πρόσωπο – μάσκα της «παρθένας βασίλισσας», που στέφθηκε το 1559 και έμεινε στον θρόνο μέχρι τον θάνατό της σε ηλικία 69 ετών, περιβάλλεται από μια καστανόχρωμη περούκα και τον χαρακτηριστικό  δαντελένιο γιακά, μια αλληγορία για τον ήλιο και τις ευεργετικές ακτίνες του. Γαλήνια και αδιαπέραστη, η Ελισάβετ Α’ είναι το ακίνητο σημείο ενός κόσμου που αλλάζει, ωστόσο το  σώμα της -μέσα σε ένα φόρεμα κεντημένο με μαργαριτάρια και άκαμπτο σαν πανοπλία- έχει εξαφανιστεί ανάμεσα σε μια πληθώρα συμβόλων. Στο πορτρέτο μνημονεύεται η ήττα της Ισπανικής Αρμάδας (1588), η οποία διακρίνεται στο βάθος, ενώ η δύναμη της βασίλισσας στο διεθνές πολιτικό στερέωμα συμβολίζεται με το χέρι της πάνω την υδρόγειο και το Αυτοκρατορικό Στέμμα δεξιά της.

Το «Armada Portrait» πλαισιώνεται από την εντυπωσιακή μεταξοτυπία της βασίλισσας Ελισάβετ Β’ από τη σειρά «Reigning Queens» (1985), του Αντι Γουόρχολ, που δείχνει τον τρόπο με τον οποίο ο βασιλιάς της ποπ αρτ  αντιλαμβανόταν τα εμβληματικά πρόσωπα της εποχής μας: το έργο του προβάλλει τον ισχυρό συνδυασμό της μεγάλης αναγνωρισιμότητας με την απουσία, στην πραγματικότητα, κάθε γνώσης για το απεικονιζόμενο άτομο.

Από την άλλη πλευρά λάμπει φωτεινό ένα ολόγραμμα της βασίλισσας, που παρουσιάζεται  με λευκή ερμίνα και τα μάτια κλειστά. Το «Lightness of Being» του Κρις Λιβάιν, (2004/22), ίσως το πιο γνωστό έργο του εικαστικού, φιλοδοξεί να εκφράσει οικειότητα σε μια απρόσμενη στιγμή, ωστόσο, στην πραγματικότητα, λειτουργεί ως έμβλημα φωτός και ακινησίας, καθώς η πολύτιμη τιάρα λάμπει σαν φωτοστέφανο πάνω στα λευκά μαλλιά της Ελισάβετ.

Στο μνημειώδες πορτρέτο του βασιλικού ζεύγους (2011), εξάλλου, ο Τόμας Στρουτ τοποθέτησε τον πρίγκιπα Φίλιππο ελαφρώς στη σκιά και τη βασίλισσα, έξοχα φωτισμένη, μέσα στο σκοτεινό μπαρόκ Green Drawing Room του Ουίνδσορ: βασιλική αύρα σκηνοθετημένη με επίσημη γεωμετρία και αποστασιοποιημένα εφέ, τυπικά στοιχεία του γερμανού φωτογράφου, που είναι γνωστός κυρίως για την αυστηρή απεικόνιση κτιρίων και ανώνυμου πλήθους στους δρόμους.

Η αλήθεια είναι ότι κανείς άλλος μονάρχης στην ιστορία δεν έχει απεικονιστεί τόσο πολύ όσο η βασίλισσα Ελισάβετ. Στη διάρκεια της δικής της ζωής, άλλωστε, έχουν γίνει περισσότερες αλλαγές στη δημιουργία και τη διάδοση εικόνων -τεχνολογικά και κοινωνικά, από την τηλεόραση μέχρι το Instagram- από ποτέ. Ειδικά η βασιλική προσωπογραφία απαιτεί μεν συμβάσεις, αλλά πρέπει να είναι εφευρετική και προσαρμόσιμη: τα πράγματα πρέπει να αλλάζουν παραμένοντας ίδια.

Σε κάθε περίπτωση η διαχείριση της εικόνας είναι υπόθεση της μοναρχίας από τότε που ξεκίνησε η μοναρχία. Τόσο ο Στρουτ όσο και ο Λιβάιν δεν είναι πορτρετίστες αλλά τα δικά τους ξεχωριστά πορτρέτα της βασίλισσας, που έγιναν κατά παραγγελία τις δύο τελευταίες δεκαετίες, αποκαλύπτουν τις γνώσεις που έχει το παλάτι για τα μέσα ενημέρωσης. Οσο για το «ασεβές» έργο του Γουόρχολ, μπορεί να μην παραγγέλθηκε αλλά αναζωογόνησε ολόκληρο το είδος της βασιλικής προσωπογραφίας, γράφει στους FT η Τζάκι Βουλσλέγκερ.

Τιμώντας, επίσης, το Πλατινένιο Ιωβηλαίο η Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων του Λονδίνου εξέδωσε τον νέο της τόμο «Elizabeth II: Princess, Queen, Icon» με τα 65 πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά πορτρέτα της βασίλισσας Ελισάβετ, που επιλέχθηκαν  από τα τουλάχιστον χίλια έργα, πίνακες και φωτογραφίες της, τα οποία ανήκουν στη συλλογή της πινακοθήκης. Να σημειωθεί ότι η Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων του Λονδίνου διαθέτει μερικά από τα πιο πολύτιμα και διάσημα πορτρέτα της Ελισάβετ, η οποία απαθανατίστηκε σε σημαντικές ιστορικές στιγμές της βασιλείας της αλλά και στην καθημερινότητα από την παιδική της ηλικία μέχρι σήμερα.

Ενα από τα πορτρέτα του τόμου, το συγκλονιστικό «Queen Elizabeth II» (1999) του αρχιτέκτονα και διάσημου φωτογράφου Χιρόσι Σουγκιμότο θυμίζει μεν φωτογραφία ενός ζωντανού ανθρώπου στην πραγματικότητα όμως είναι το πορτρέτο ενός κέρινου ομοιώματος του μουσείου Μαντάμ Τισό στο Λονδίνο, που διαμορφώθηκε από άλλες φωτογραφίες.

Μια από τις πιο σημαντικές φωτογραφίες (επάνω) της Ελισάβετ τραβήχτηκε από την Ντόροθι Γουάιλντινγκ το 1952, λίγες εβδομάδες μετά την ενθρόνιση της πριγκίπισσας του παραμυθιού, και αναπαράγεται έκτοτε επί δεκαετίες σε γραμματόσημα και νομίσματα.

Το γκλάμουρ της στέψης, εν τω μεταξύ, αναδιατυπώθηκε σε μια μεταμοντέρνα, ανατρεπτική εκδοχή του Σέσιλ Μπίτον που φωτογράφισε τη βασίλισσα με φόντο ένα ζωγραφισμένο σκηνικό: πίσω της φαίνεται  η θολωτή οροφή του παρεκκλησίου της Παναγίας στο Αββαείο του Ουέστμινστερ παίζοντας με τις ψευδαισθήσεις και τη θεατρικότητα του πρωτοκόλλου.

Για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, γράφει στους FT η Τζάκι Βουλσλέγκερ, η κάμερα έχει νικήσει το πινέλο, κάνοντας την εικόνα της βασίλισσας αγαπητή στο παγκόσμιο κοινό μέσα από τις φωτογραφίες της. Ωστόσο η μακραίωνη σχέση μοναρχίας και ζωγραφικής παραμένει στην καλύτερη περίπτωση διακριτική, ανταποδοτική και αποκαλυπτική.

Η ευκαιρία να είναι μέρος αυτής της ιστορίας παρέσυρε και τον Λούσιαν Φρόιντ σε πολυετείς διαπραγματεύσεις για να ζωγραφίσει τη Βασίλισσα. Το μικροσκοπικό, σκληρό πορτρέτο, που φιλοτέχνησε το 2001 ο εγγονός του πατέρα της ψυχανάλυσης παρουσιάζοντας την Ελισάβετ με τσαλακωμένο δέρμα, σφιχτά χείλη, έντονο βλέμμα και έκφραση σθένους, ευσυνειδησίας και ταυτόχρονα παραίτησης και κούρασης, είναι ο μεγαλύτερος βασιλικός πίνακας των τελευταίων 100 χρόνων. Το βαρύτιμο διάδημα, εξαίσια ζωγραφισμένο, κάνει τα συνηθισμένα γηρατειά εξαιρετικά: ανήσυχο είναι το κεφάλι που φοράει το στέμμα, μας λέει ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της εποχής μας.

Αλλά δεν είναι ο μόνος. Το νέο τρόπαιο του οίκου Sotheby’s είναι ένα δείγμα της μετααποικιακής εποχής φιλοτεχνημένο από τον Ολουβόλε Ομοφέμι, για το τελευταίο τεύχος του περιοδικού Tattler. Ο νιγηριανός καλλιτέχνης βάσισε το πορτρέτο του σε μια φωτογραφία από το ταξίδι της τότε νεαρής βασίλισσας το 1956 στη Νιγηρία· το έβαλε σε κίτρινο φόντο και το συμπλήρωσε με ένα λουλουδάτο φόρεμα με έντονα χρώματα που θυμίζουν Γουόρχολ, και χτένισμα σαν μαύρο φωτοστέφανο.

«Τα μαλλιά αντιπροσωπεύουν τη δύναμη της γυναίκας», έχει πει ο Ομοφέμι. «Χρησιμοποιώ τα μαλλιά ως μεταφορά για την ελευθερία…  για να πω στους μαύρους να αποδεχτούν το ποιοι είναι». Το μαύρο φωτοστέφανο της Ελισαβετ Β’ είναι μια αναφορά στην περούκα της Ελισάβετ Α’, στο «Πορτρέτο της Αρμάδας», μια εικόνα που έγινε πριν από την στροφή του αποικιοκρατικού ενδιαφέροντος των Βρετανών στην Αφρική. Και το μετααποικιακό πορτρέτο του Ομοφέμι επιβεβαιώνει την ελευθερία ενός μαύρου ζωγράφου να απεικονίσει εκ νέου ένα λευκό εμβληματικό πρόσωπο στο έργο του.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News