Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο στρατός της Ταϊβάν συνειδητοποίησε ότι είχε πρόβλημα. Ολο και περισσότεροι στρατεύσιμοι δεν έβλεπαν μακριά και χρειάζονταν γυαλιά: «Ανησυχούσαν ότι αν συνέβαινε το χειρότερο [δηλαδή, μια επίθεση από την Κίνα] τα στρατεύματά τους θα πολεμούσαν από μειονεκτική θέση», λέει στον Economist ο δρ Ιαν Μόργκαν, ο οποίος ειδικεύεται στη Μυωπία στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας, στην Καμπέρα.

Μια μελέτη του 1983 σε όλο το νησί επιβεβαίωσε ότι οι απόφοιτοι των σχολείων της Ταϊβάν, σε ποσοστό περίπου 70%, χρειάζονταν γυαλιά ή φακούς επαφής για να βλέπουν σωστά. Σήμερα, ο αριθμός αυτός είναι πάνω από 80%. Αλλά ευτυχώς για τους στρατηγούς της χώρας, οι στρατιωτικές ανισότητες έχουν εξαφανιστεί, καθώς τις τελευταίες δεκαετίες τα ποσοστά μυωπίας έχουν εκτοξευθεί σε όλη την Ανατολική Ασία.

Τη δεκαετία του 1960, σύμφωνα με το ρεπορτάζ του βρετανικού περιοδικού, περίπου το 20%-30% των Κινέζων που εγκατέλειπαν το σχολείο, δεν έβλεπαν μακριά. Στις μέρες μας είναι εξίσου μυωπικοί με τα «ξαδέρφια» τους στην Ταϊβάν, με τα ποσοστά σε ορισμένες περιοχές της Κίνας να ξεπερνούν το 80%.

Σε άλλα μέρη της ασιατικής ηπείρου τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Μια μελέτη με άρρενες μαθητές, που εγκατέλειψαν το γυμνάσιο στη Σεούλ, διαπίστωσε ότι το 97% ήταν μύωπες. Το Χονγκ Κονγκ και η Σιγκαπούρη δεν πάνε πίσω. Και παρόλο που το πρόβλημα είναι χειρότερο στην Ανατολική Ασία, δεν περιορίζεται μόνο εκεί. Είναι πιο δύσκολο να βρεθούν αξιόπιστα νούμερα για την Αμερική και την Ευρώπη, ωστόσο ένα άρθρο του 2015 ισχυρίστηκε ότι το ευρωπαϊκό ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ 20% και 40%, τάξη μεγέθους υψηλότερη από αυτό που οι ειδικοί του τομέα θεωρούν «φυσιολογικό» ποσοστό.

Μην το βλέπετε κοντόφθαλμα

Για τους περισσότερους μύωπες η μυωπία είναι μια διά βίου, δαπανηρή όχληση. Ωστόσο, η σοβαρή μυωπία μπορεί να οδηγήσει σε μη θεραπεύσιμη απώλεια όρασης, λέει στον Economist η Ανεγκρετ Ντάλμαν-Νουρ, σύμβουλος οφθαλμίατρος στο Moorfields Eye Hospital, στο Λονδίνο. Μια εργασία που δημοσιεύθηκε το 2019 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάθε επιδείνωση της μυωπίας κατά μία διόπτρα σχετιζόταν με 67% αύξηση στον επιπολασμό της μυωπικής ωχράς κηλίδας, μιας μη θεραπεύσιμης πάθησης, που προκαλεί τύφλωση. (Η διόπτρα είναι μονάδα μέτρησης της οπτικής ισχύος ενός φακού). Σε ορισμένες περιοχές της Ανατολικής Ασίας, το 20% των νέων έχουν σοβαρή μυωπία, που ορίζεται ως -6 διόπτρες ή χειρότερη, πράγμα που «δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα για τις επόμενες δεκαετίες», λέει στον Economist η δρ Κάθριν Ρόουζ, επικεφαλής του τμήματος Ορθοπτικής στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Σίδνεϊ.

Οι ανησυχίες για την όραση των παιδιών αρχίζουν να προσελκύουν την προσοχή των αξιωματούχων της δημόσιας υγείας. Το 2018, ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, έκανε τον έλεγχο της παιδικής μυωπίας εθνική προτεραιότητα. Το 2021, άρχισαν να εφαρμόζονται στην Κίνα σοβαρά μέτρα περιορισμού των ιδιωτικών μαθημάτων και των βιντεοπαιχνιδιών, ενώ και κυβερνήσεις της Ταϊβάν και της Σιγκαπούρης προσπαθούν επίσης να κάνουν κάτι.

Η λειτουργία του ματιού

Οι περισσότερες μυωπίες προκαλούνται από κακοσχηματισμένους βολβούς των ματιών. Το μάτι λειτουργεί όπως μια φωτογραφική μηχανή. Και όταν λειτουργεί σωστά, το εισερχόμενο φως, που περνάει από το άνοιγμα της κόρης, εστιάζει ακριβώς στον αμφιβληστροειδή, την ευαίσθητη στο φως επιφάνεια στο πίσω μέρος του βολβού του ματιού. Αντίθετα, σε ένα μυωπικό μάτι, ο βολβός του ματιού παραμορφώνεται έτσι ώστε το φως να εστιάζει πριν φθάσει στον αμφιβληστροειδή. Οι πάσχοντες μπορούν να δουν καθαρά τα αντικείμενα που βρίσκονται κοντά τους, αλλά βλέπουν θολά τα μακρινά αντικείμενα. Και η κατάσταση τείνει να χειροτερεύει προοδευτικά, με την όραση να επιδεινώνεται κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, πριν σταθεροποιηθεί στην ενήλικη ζωή.

Για δεκαετίες, αναφέρει το αφιέρωμα του Economist, οι ερευνητές πίστευαν ότι η μυωπία ήταν κυρίως γενετική. Εμφανίζεται σε οικογένειες και γονιδιωματικές μελέτες έχουν βρει πολλές παραλλαγές γονιδίων, που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της πάθησης. Από νωρίς, ωστόσο, υπήρξαν υπαινιγμοί ότι δεν θα μπορούσε να οφείλεται μόνο σε αυτό. Μια μελέτη στους Ινουίτ στην Αλάσκα, που δημοσιεύθηκε το 1969, διαπίστωσε ότι η μυωπία ήταν ουσιαστικά άγνωστη σε άτομα μέσης ή μεγαλύτερης ηλικίας, αλλά ότι τα ποσοστά ήταν πάνω από 50% σε μεγαλύτερα παιδιά και νεαρούς ενήλικες. Μια τέτοια αλλαγή είναι πολύ γρήγορη για να είναι καθαρά γενετική και συνέβη ακριβώς τη στιγμή, που οι συμμετέχοντες στη μελέτη είχαν αρχίσει να υιοθετούν έναν πιο σταθερό, δυτικοποιημένο τρόπο ζωής. Αλλά τα αποτελέσματα ήταν αντίθετα με το δόγμα της εποχής, λέει ο δρ Ιαν Μόργκαν, και αγνοήθηκαν.

Η άνοδος στην Ανατολική Ασία εμφανίστηκε σε μέρη που εκβιομηχανίστηκαν και ήταν πιο δύσκολο να αγνοηθεί. Η μυωπία είναι στερεοτυπικά το βάσανο του βιβλιόφιλου και μια σειρά μελετών έχει επιβεβαιώσει μια ισχυρή, αξιόπιστη σχέση με την εκπαίδευση. «Οσο πιο μορφωμένοι είστε, όσο υψηλότεροι είναι οι βαθμοί σας και όσο περισσότερο συμμετέχετε σε μαθήματα και σεμινάρια μετά το σχολείο, τόσο πιο πιθανό είναι [να είστε μυωπικοί]», λέει στο έγκυρο βρετανικό περιοδικό ο δρ Μόργκαν. Μια ενδιαφέρουσα μελέτη σε παιδιά Ορθόδοξων Εβραίων στο Ισραήλ, τη δεκαετία του 1990, επιβεβαίωσε τη σχέση της μυωπίας με τις πολλές σχολικές ώρες: Εδειξε ότι τα αγόρια, τα οποία εκτός από το κανονικό πρόγραμμα σπουδών λαμβάνουν επίσης εντατική θρησκευτική εκπαίδευση, ήταν μύωπες σε μεγαλύτερο ποσοστό από τις αδερφές τους, που δεν το κάνουν.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν προφανή στοιχεία, που να δείχνουν με ποιον τρόπο η αριθμητική, η ορθογραφία ή ακόμα και το Ταλμούδ θα μπορούσε να προκαλέσει μυωπία, έγινε η υπόθεση ότι η εκπαίδευση αντιπροσώπευε κάτι άλλο. Μια πιθανότητα είναι η θεωρία (του γερμανού αστρονόμου Γιοχάνες Κέπλερ, που χρειαζόταν και ο ίδιος γυαλιά, πάνω από 400 χρόνια πριν) ότι η μυωπία συνδέεται με την  εργασία από πολύ κοντά, όπως η ανάγνωση και η γραφή.

Αυτή η θεωρία παραμένει μεν δημοφιλής, λέει η δρ Ρόουζ, αλλά τώρα πια, κύρια μεταβλητή θεωρείται η έκθεση στο φως της ημέρας. Μια μελέτη με παιδιά στην Καλιφόρνια, που δημοσιεύθηκε το 2007, διαπίστωσε ότι ο χρόνος, που περνούν σε εξωτερικούς χώρους, συνδέεται στενά με χαμηλότερο κίνδυνο μυωπίας. Μια άλλη εργασία, που δημοσιεύτηκε τον επόμενο χρόνο από τους Κάθριν Ρόουζ, Ιαν Μόργκαν  και συναδέλφους τους, παρακολούθησε περισσότερα από 4.000 παιδιά στο Σίδνεϊ επί τρία χρόνια και κατέληξε σε ένα παρόμοιο συμπέρασμα. Το είδος της δραστηριότητας –αθλητισμός, περπάτημα, πικνίκ– δεν φάνηκε να έχει σημασία. Το κρίσιμο στοιχείο ήταν απλώς το να βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους. Επιπλέον, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μειώθηκε δραστικά ο κίνδυνος μυωπίας, ακόμη και σε παιδιά που διάβαζαν και έγραφαν πολύ αλλά έβγαιναν επίσης έξω.

Αυτή η θεωρία εξηγεί γιατί η μυωπία –όπως επίσης ο σακχαρώδης διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις– φαίνεται να είναι «ασθένεια της ευημερίας» όπως την αποκαλούν οι γιατροί, εμφανίζεται δηλαδή πιο συχνά στις πλούσιες χώρες παρά στις φτωχές, καθώς η οικονομική ανάπτυξη φέρνει μαζί της περισσότερη εκπαίδευση και επομένως τα παιδιά μένουν περισσότερο χρόνο μέσα. Εξηγεί, επίσης, γιατί τα ποσοστά είναι υψηλά ιδιαίτερα στην Ανατολική Ασία: παντού υπάρχουν ιδιωτικά φροντιστήρια και τα μαθήματα μετά το σχολείο, λέει ο δρ Μόργκαν, σημαίνουν ότι εκεί οι μαθητές εργάζονται συνήθως περισσότερες ώρες καθημερινά από τα παιδιά στη Δύση. Οι περισσότεροι νοτιοκορεάτες μαθητές, για παράδειγμα, παρακολουθούν μαθήματα σε ιδιωτικά φροντιστήρια (που λέγονται hagwons) συχνά μέχρι το βράδυ.

Βλέποντας στο φως

Η θεωρία της έκθεσης στο φως της ημέρας ενισχύεται επίσης από μελέτες σε ζώα, στις οποίες η έκθεση μπορεί να ελέγχεται προσεκτικά και το λιγοστό φως αποδεικνύεται ότι συνδέεται με την δημιουργία μυωπίας. Η έκθεση σε έντονο φως φαίνεται να διεγείρει στον αμφιβληστροειδή την παραγωγή (του νευροδιαβιβαστή) ντοπαμίνης, η οποία με τη σειρά της, φαίνεται να βοηθά στη ρύθμιση του ρυθμού με τον οποίο μεγαλώνει το μάτι. Οταν είναι πολύ λίγη,  το μάτι μακραίνει πολύ για να εστιάζει σωστά.

Οι έρευνες σε ανθρώπους επιβεβαιώνουν, επίσης, τη θεωρία. Μια από τις μεγαλύτερες έρευνες, με επικεφαλής τον Πέι-Τσανγκ Γου από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Chang Gung στην Ταϊβάν, η οποία  δημοσιεύτηκε το 2020, αναφέρεται σε αποτελέσματα από εκατομμύρια ταϊβανέζους μαθητές δημοτικού σχολείου, που είχαν περάσει από το σχολικό σύστημα μεταξύ 2001 και 2015. Το 2010 η κυβέρνηση θέσπισε το πρόγραμμα «Tian-Tian Outdoor 120», το οποίο ενθάρρυνε τα σχολεία να βγάζουν τους μαθητές έξω για δύο ώρες την ημέρα. Μετά την εφαρμογή του, τα ποσοστά μυωπίας μειώθηκαν, αργά αλλά σταθερά, από 49,4% το 2012 σε 46,1% το 2015, αντιστρέφοντας μια αυξητική τάση δεκαετιών.

Το πόσο ακριβώς φως χρειάζεται είναι ασαφές, αν και ο δρ Μόργκαν υπολογίζει ότι αντιστοιχεί σε φωτεινή ισχύ 10.000 lux, που είναι περίπου όση όταν βρίσκεται κανείς στη σκιά μια αρκετά ηλιόλουστη μέρα. Το άμεσο ηλιακό φως στις τροπικές περιοχές μπορεί να ξεπεράσει τα 100.000 lux. Αντίθετα, τα επίπεδα σε εσωτερικούς χώρους σπάνια υπερβαίνουν τα 1.000 lux. Οπως σημειώνει η δρ Ρόουζ, είναι τεχνικά αδύνατο να φωτιστούν οι αίθουσες διδασκαλίας στα 10.000 lux. Ακόμη και με φωτισμό led, λέει, η ποσότητα της θερμότητας, που παράγεται θα απαιτούσε εξειδικευμένο κλιματισμό και η λάμψη μπορεί να δυσκολεύει την ανάγνωση.

Οι ερευνητές επεξεργάζονται, επίσης, τρόπους για να επιβραδύνουν την εξέλιξη της μυωπίας στην αρχή της. Ενας από αυτούς είναι η χορήγηση χαμηλών δόσεων ατροπίνης, (τοξικό αλκαλοειδές), που βρίσκεται στον χυμό του φυτού μπελαντόνα – χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους για φόνους αλλά και από τις γυναίκες της ιταλικής και της ισπανικής αριστοκρατίας, που έριχναν στα μάτια τους μερικές σταγόνες διαλυμένες σε νερό για να διαστέλλονται οι κόρες τους και να φαίνονται πιο ωραίες).

Ενας άλλος είναι οι ειδικά σχεδιασμένοι φακοί επαφής «ortho-k», οι οποίοι φοριούνται μόνο κατά τη διάρκεια του βραδινού ύπνου και με την ελεγχόμενη πίεση, που ασκούν στο επιθήλιο του κερατοειδούς (το μπροστινό, διαφανές μέρος του ματιού), φαίνεται ότι επανασχηματίζουν αποτελεσματικά την καμπυλότητά του και διορθώνουν τη μυωπία και τον αστιγματισμό. Ωστόσο η δρ Ρόουζ ανησυχεί για τις παρενέργειες της χορήγησης φακών επαφής σε παιδιά, καθώς σε περίπτωση κακής χρήσης μπορεί να προκαλέσουν μη αναστρέψιμες ουλές στον κερατοειδή.

Τα έξυπνα γυαλιά μπορούν επίσης να βοηθήσουν. Το 2020 το ιατρικό περιοδικό BMJ δημοσίευσε μια κινεζική δοκιμή γυαλιών με φακούς «DIMS» (defocus incorporated multiple segments), που έχουν μια κεντρική ζώνη, σχεδιασμένη για να διορθώνει την όραση του χρήστη, η οποία περιβάλλεται από εκατοντάδες άλλες μικρές ζώνες διαφορετικής οπτικής ισχύος. Η χρήση των γυαλιών «DIMS» φάνηκε να μειώνει τον ρυθμό εξέλιξης της μυωπίας περίπου στο μισό.

Ετσι, λοιπόν, με σταγόνες για τα μάτια, περισσότερο ηλιακό φως και έξυπνα γυαλιά μπορεί να προληφθεί ή να επιβραδυνθεί η μυωπία στις μελλοντικές γενιές μαθητών. Αλλά από τη στιγμή που οι μύωπες ενηλικιώνονται, η κατάσταση είναι, πλέον, μη αναστρέψιμη. Αυτό σημαίνει ότι ορισμένες χώρες αντιμετωπίζουν ήδη ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας. Τον υψηλότερο κίνδυνο κακών επιπλοκών διατρέχουν όσοι έχουν πραγματικά σοβαρή μυωπία, επισημαίνει στο άρθρο του Economist η δρ Κάθριν Ρόουζ: οι κακές αλλαγές στην όρασή τους μπορεί να αρχίσουν να συμβαίνουν στα 40 τους «και μερικές από αυτές δεν αντιμετωπίζονται με κανέναν τρόπο».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News