Ηταν 27 Ιανουαρίου 1945 όταν ο Κόκκινος Στρατός, κατά την προέλασή του στην Πολωνία, βρέθηκε μπροστά στις απόκοσμες εικόνες των ανθρώπων που είχαν παραμείνει στο σύμπλεγμα στρατοπέδων του Αουσβιτς. Από τη στιγμή εκείνη και για τις επόμενες δεκαετίες οι επιζήσαντες αποφάσισαν να αφήσουν τις μαρτυρίες τους από την «εποχή στην Κόλαση» ως παρακαταθήκη για τα όρια του ανθρώπινου Κακού. Ενα ειδικό κομμάτι των μαρτυριών, μάλιστα, η λεγόμενη «στρατοπεδική λογοτεχνία», θα αφήσει κείμενα που ανήκουν στις καλύτερες στιγμές της ανθρώπινης δημιουργίας.

Πρίμο Λέβι: «Οι φοβεροί και αξιοθαύμαστοι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης»

«Δίπλα μας στέκει μια ομάδα Ελλήνων, αυτοί οι φοβεροί και αξιοθαύμαστοι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, πεισματικοί, κλέφτες, σοφοί, αμείλικτοι και αλληλέγγυοι, αποφασισμένοι να ζήσουν, ανελέητοι αντίπαλοι στον αγώνα της επιβίωσης: από αυτούς τους Ελληνες που υπερίσχυσαν στις κουζίνες και στο εργοτάξιο, που ακόμα και οι Γερμανοί υπολογίζουν και οι Πολωνοί φοβούνται. Εκλεισαν τρία χρόνια στο Αουσβιτς, αυτοί ξέρουν καλύτερα από τον καθένα τι είναι το στρατόπεδο. Στέκονται στο κύκλο με τους ώμους κολλητά ο ένας στον άλλο και τραγουδούν μια μακρόσυρτη μελωδία…

»Ο Κουν είναι παράλογος. Δεν βλέπει στη διπλανή κουκέτα τον Μπέπο, τον Ελληνα που είναι εικοσιδύο χρόνων και μεθαύριο θα πάει στον θάλαμο των αερίων και το ξέρει και μένει ξαπλωμένος με το βλέμμα καρφωμένο στη λάμπα χωρίς να λέει τίποτα, χωρίς να σκέφτεται τίποτα; Δεν ξέρει ο Κουν ότι την επόμενη φορά θα είναι η σειρά του; Δεν καταλαβαίνει ότι αυτό που συνέβη σήμερα είναι μια Υβρις που καμιά προσευχή δεν μπορεί να την εξευμενίσει, καμιά συγχώρεση, καμιά εξιλέωση των ενόχων, τίποτα απ’ όσα είναι στη δύναμη του ανθρώπου δεν μπορούν να την επανορθώσουν. Εάν ήμουν Θεός, θα έφτυνα στη γη την προσευχή του Κουν».

(Από το «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος», εκδ. Αγρα, μτφ. Χαρά Σαρλικιώτη, 1997. Πρόκειται για ένα από τα κομβικότερα κείμενα-μαρτυρίες και το υπέγραψε ο ιταλός χημικός και ποιητής μόλις το 1947)

Ελί Βιζέλ: «Ποτέ δεν θα ξεχάσω τη σιωπή»

«Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνη τη νύχτα, την πρώτη νύχτα που πέρασα στο στρατόπεδο, που μετέτρεψε όλη μου τη ζωή σε μια μακριά, επτασφράγιστη νύχτα. Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνο τον καπνό. Ποτέ δεν θα ξεχάσω τα προσωπάκια των παιδιών που ‘χα δει τα κορμάκια τους να μετατρέπονται σε τολύπες καπνού κάτω από το βουβό γαλάζιο τ’ ουρανού. Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνες τις φλόγες που έκαψαν για πάντα την πίστη μου. Ποτέ δεν θα ξεχάσω τη σιωπή εκείνης της νύχτας, που μου στέρησε για πάντα την επιθυμία για ζωή. Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνες τις στιγμές που σκότωσαν τον Θεό μου, την ψυχή μου και τα όνειρά μου, τα οποία πήραν την όψη της ερήμου».

(Από τη «Νύχτα», εκδ. Μεταίχμιο, μτφ.Γιώργος Ξενάριος, 2007. Ο Ελί Βιζέλ και η οικογένειά του στάλθηκαν σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο πατέρας του ξυλοκοπήθηκε από ένα μέλος των Ες Ες και πέθανε στο Μπούχενβαλντ, όπου είχαν φτάσει μαζί με τον Ελί, ενώ η μητέρα και η μικρότερη αδερφή του, Τζιπόρα, εξοντώθηκαν στο Αουσβιτς)

Σάρα Ναχμία: «Ακουγες ένα κλάμα. Κι ύστερα τίποτα»

«Τότε έρχονταν αποστολές από την Ουγγαρία. Είχε έρθει και μια αποστολή από την Κέρκυρα. Τις φέρνανε στο Μπρεζίνκι. Εκεί είχε από τη μια μεριά μια πόρτα που έμπαιναν οι αιχμάλωτοι στο στρατόπεδο και από την άλλη μεριά μια πόρτα που έβγαινε στα κρεματόρια. Εκεί ήταν και τα λουτρά όπου δούλευα εγώ και τα έβλεπα όλα. Οταν έρχονταν οι αποστολές, έβλεπα τον κόσμο που περνούσε μπροστά μας. Παιδάκια, μητέρες, γέροι κ.λπ. Εκεί στο λουτρό δουλεύαμε οκτώ Σλοβάκες και μια Ελληνίδα. Οταν είχα βραδινή βάρδια, ξυπνούσα τον Γερμανό που είχε υπηρεσία στο κρεματόριο και τον έβλεπα.

»Εκείνη την ώρα δεν επιτρεπόταν να βγει κανείς από τις δουλειές του. Αλλά εγώ ήμουν στην πόρτα. Εβλεπα. Ο Γερμανός φορούσε τη μάσκα, έπαιρνε ένα κουτάκι στρογγυλό, ούτε ενάμισι κιλό πράγμα, και πήγαινε σ’ ένα παραθυράκι, μπροστά στο κρεματόριο, περίπου 50-70 πόντους μάκρος. Είχε μια σιδερένια πόρτα. Την άνοιγε ο Γερμανός και από εκεί έριχνε το αέριο. Ετσι γινόταν σ’ αυτό το κρεματόριο. Αδειαζε το κουτί και μόλις έκλεινε την πόρτα, άκουγες αμέσως ένα μουγκρητό, μια βοή. Υστερα άκουγες ένα κλάμα κι ύστερα δεν άκουγες πια τίποτα. Τότε έμπαινε ο Ζοντερκομάντο, άνοιγε τις πόρτες και τους έκαιγε».

(«Προφορικές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα», 1998. Η Σάρα Ναχμία έφυγε για το Αουσβιτς από τη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1943. Στο στρατόπεδο έπαθε κοιλιακό τύφο και την έριξαν σε ένα μέρος με στοίβες από νεκρούς. H γραμματέας του στρατοπέδου, χριστιανή πολωνέζα αιχμάλωτη, την έστειλε στο νοσοκομείo και την έσωσε)

Μαρσέλ Νατζαρή: «Θα γίνη ναι ή όχι το ντου;»

«Στο Κρεματόριο ΙΙΙ οι Γερμανοί ήρθαν με τους καταλόγους των 200… Μόλις αρχίσαν και φωνάζαν τους Ελληνας, αυτοί δεν απαντούσαν και, σε μια στιγμή, πετιέται κάποιος Ελληνας και φωνάζει: “Θα γίνη ναι ή όχι το ντου;”. Και αμέσως όλοι, όπως ήταν, αρχίσαν και πετούσαν στους 3 Γερμανούς ό,τι είχαν, τους τραυμάτισαν, σκότωσαν πιθανώς και έναν, αυτοί όμως, αντίς να εξορμήσουν έξω από το προαύλιον του κρεματορίου, συγκεντρωθήκαν εντός αυτού.

»Εν τω μεταξύ, οι Γερμανοί ειδοποιηθέντες κατέφθασαν με φορτηγά αυτοκίνητα και αρχίσαν το θέρισμα, τότες άρχισε η σύγχυση. Οι ευρισκόμενοι εντός του κρεματορίου βάλαν φωτιά και, λόγω του καπνού, αναγκάστηκαν να εξέλθουν, όπου οι Γερμανοί τους θέριζαν. Οι εναπομείναντες παραδόθηκαν, όπου ήταν ο Βίκος, Μωίς και Ιζάκ. Οι Γερμανοί τους εγύμνωσαν και τους σκότωναν, ανά δέκα, και ο ένας κολλητά στον άλλον για να μην πιάνουνε πολύ τόπο».

(«Χειρόγραφα 1944 – 1947», εκδ. Αλεξάνδρεια, 2018. Το χειρόγραφο που ο Νατζαρή είχε τοποθετήσει σε ένα θερμός και έθαψε στον περίβολο του Κρεματορίου ΙΙΙ ανακαλύφθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1980. Εγραψε και ένα δεύτερο όταν επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, μετά την απελευθέρωση του Αουσβιτς. Σε αυτό περιγράφει την αντιστασιακή δράση του την περίοδο της Κατοχής στα βουνά της Ρούμελης, τη σύλληψη και τα βιώματά του στο Αουσβιτς, καθώς και τη συμμετοχή μαζί με άλλους έλληνες Εβραίους στην εξέγερση των Ζοντερκομάντο τον Οκτώβριο του 1944, από όπου και το απόσπασμα)

Σλόμο Βενέτσια: Ενα βρέφος στον θάλαμο αερίων

«Κάποια στιγμή, κι ενώ όλοι είχαν αρχίσει να δουλεύουν κανονικά για να υποδεχτούν μια καινούργια αποστολή που είχε μόλις φτάσει, ένας άντρας απ’ αυτούς που έβγαζαν τα πτώματα από τον θάλαμο άκουσε έναν περίεργο ήχο… Νομίζαμε ότι ήταν ιδέα του. Επειτα από λίγα λεπτά όμως σταμάτησε πάλι για να μας πει ότι τώρα ήταν σίγουρος πως είχε ακούσει ένα ρόγχο. Ακούσαμε με προσοχή, και πράγματι διακρίναμε έναν θόρυβο. Ηταν σαν να έσκουζε ένα μωρό. Στην αρχή οι ήχοι ακούγονταν σποραδικά, μετά έγιναν πιο συχνοί, για να καταλήξουν σ’ ένα συνεχόμενο κλάμα, σε κάτι που μας θύμισε το κλάμα ενός νεογέννητου.

»Ο άντρας που το ‘χε ακούσει πρώτος πήγε να δει από πού ερχόταν ο ήχος. Ανάμεσα στα πτώματα εντόπισε τελικά την πηγή των μικρών κραυγών. Ηταν ένα κοριτσάκι, δύο μηνών το πολύ, που, κρεμασμένο ακόμα από το στήθος της μητέρας του, προσπαθούσε μάταια να θηλάσει. Εκλαιγε γιατί δεν έτρεχε άλλο γάλα. Πήρε το βρέφος και το έβγαλε από τον θάλαμο. Ξέραμε ότι ήταν αδύνατο να το κρατήσουμε εμείς, όπως επίσης και να το κρύψουμε ή να το πάρουμε κοντά μας με τη συγκατάθεση των Γερμανών. Πράγματι, με το που είδε το μωρό, ο φρουρός δε φάνηκε να στενοχωριέται ιδιαίτερα που θα έπρεπε να σκοτώσει ένα βρέφος. Το πυροβόλησε και το κοριτσάκι αυτό, που ως εκ θαύματος είχε επιζήσει από το αέριο, πέθανε».

(Σλόμο Βενέτσια, «Sonderkommando μέσα από την κόλαση των θαλάμων αερίων», εκδ. Πατάκη, μτφ. Κυριακή Χρα, 2008)

 Ρομπέρ Αντέλμ: «Στον πυρήνα επιβιώνει μόνο η βούληση»

«Είμαστε υποχρεωμένοι να μείνουμε εδώ πέρα, συσπειρωμένοι σε μικρές ομάδες, με τους ώμους κυρτούς, τρέμοντας από το κρύο. Ο άνεμος διαπερνάει τους ριγωτούς, τα σαγόνια παραλύουν. Το οστέινο περίβλημα είναι φτενό, δεν έχει μείνει σχεδόν καθόλου σάρκα επάνω του. Στον πυρήνα επιβιώνει μόνο η βούληση, μια απεγνωσμένη βούληση, που ωστόσο είναι η μόνη που μας επιτρέπει να αντέχουμε. Βούληση να περιμένουμε. Να περιμένουμε να περάσει το κρύο που επιτίθεται στα χέρια, στ’ αυτιά, σε κάθε μέρος του σώματός μας που μπορεί να το σκοτώσει χωρίς να προκαλέσει το θάνατό μας. Το κρύο, οι Ες Ες. Βούληση να μείνουμε όρθιοι. Γιατί, βέβαια, δεν πεθαίνεις όρθιος. Το κρύο θα περάσει. Δεν πρέπει να φωνάξουμε, να επαναστατήσουμε, να γυρέψουμε να το αποφύγουμε. Πρέπει να ναρκωθούμε μέσα στο κρύο, να του αφήσουμε το πεδίο ελεύθερο, όπως στα βασανιστήρια».

(Από το «Ανθρώπινο είδος», εκδ. Εστία, 2008, μτφ. Τερέζα Βεκιαρέλλη, Σάρα Μπενβενίστε. Ο Αντέλμ μπήκε στην Αντίσταση το 1943 –με τον Φρανσουά Μιτεράν–, συνελήφθη από την Γκεστάπο και κατέληξε στο Νταχάου, από όπου απελευθερώθηκε. Το δικό του είναι ένα από τα λίγα μυθιστορήματα μη Εβραίων συγγραφέων)

Εντυ ντε Βιντ: «Δε θα τους ξαναδεί κανείς»

«Στις τέσσερις το πρωί σηκώνεσαι. Βγάζεις το πουκάμισο, πλένεσαι. Μερικές σταγόνες νερό, χωρίς σαπούνι, σκουπίζεσαι με το σακάκι σου. Συχνά δε φτάνεις ούτε καν στη βρύση. Ισως βρεις μια λακκούβα με νερό της βροχής στον δρόμο. Τότε –δεν έχει καν καλά καλά ξημερώσει– παράταξη, καταμέτρηση του κομάντο και, μετά από παρατεταμένη ορθοστασία, το κομάντο ξεκινάει. Στην πύλη, ο ομπερ-κάπο αναφέρει: “Εργοτάξιο, 693 άντρες”. Φόβος! Αν είναι παραπάνω, αν αρκούν 660, ο Ες Ες υπολοχαγός θα επιλέξει τυχαία τριάντα τρεις. Θα τους βάλουν στην άκρη. Δε θα τους ξαναδεί κανείς».

(Από το «Τελευταίος σταθμός Αουσβιτς», εκδ. Πατάκη, μτφ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, 2021. Ο ολλανδός ψυχίατρος Εντυ ντε Βιντ και η γερμανίδα γυναίκα του Φρίντελ εκτοπίστηκαν στο Αουσβιτς τον Σεπτέμβριο του 1943. Το 1946 εξέδωσε για πρώτη φορά τη μαρτυρία του σε λίγα αντίτυπα)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News