Η έκθεση «Eye to Eye» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (TMoCA), στο πάρκο Λαλέ της Τεχεράνης, μια από τις πιο σημαντικές εκθέσεις στην ιστορία του μουσείου, η οποία εγκαινιάστηκε στις 6 Οκτωβρίου 2024, είχε τόσο τεράστια απήχηση ώστε παρατάθηκε δύο φορές. Και ενώ επρόκειτο να διαρκέσει έως τις 17 Νοεμβρίου, επεκτάθηκε χρονικά έως τον Ιανουάριο του 2025.

Στην έκθεση, που ήταν αφιερωμένη στο πορτρέτο στη μοντέρνα τέχνη, παρουσιάστηκαν 130 έργα από τη συλλογή του μουσείου, από τα οποία τα 43 ήταν Ιρανών και τα 53 φημισμένων διεθνώς καλλιτεχνών, όπως οι Πάμπλο Πικάσο και Φράνσις Μπέικον. Εξάλλου, περισσότερα από 15 έργα αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά, ακόμα και σε ιρανική έκθεση, όπως ένα γλυπτό του Ζαν Ντιμπιφέ, γράφει στο BBC η Αρμεν Νερσέσιαν.

Η συλλογή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Τεχεράνης έχει χαρακτηριστεί ως ένας από τους πιο σπάνιους θησαυρούς τέχνης στον κόσμο, αλλά λίγοι εκτός Ιράν τη γνωρίζουν. Για δεκαετίες, σχολιάζει η Νερσέσιαν, αριστουργήματα καλλιτεχνών όπως ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ, ο Αντι Γουόρχολ και ο Τζάκσον Πόλοκ φυλάσσονταν στο υπόγειο του μουσείου, τυλιγμένα στο μυστήριο. Μόνο ένα μικρό μέρος τους είχε επιτρέψει το ισλαμικό καθεστώς 1979 να παρουσιαστούν στο κοινό.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2018 –μετά την κυκλοφορία ενός βιβλίου που αποκάλυψε την εξαιρετική ιστορία και το περιεχόμενο της συλλογής– η αξία της ανέρχεται σε 3 δισ. δολάρια. Το «Iran Modern: The Empress of Art» της Μιράντα Ντάρλινγκ προλογίζουν η Βαϊόλα Ράικελ Μπολότ, συνιδρύτρια και διευθύνουσα σύμβουλος της 1858 Ltd Art Advisory, και η Φαράχ Παχλαβί, χήρα του σάχη της Περσίας (σημερινού Ιράν) ο οποίος εκθρονίστηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1979. Η δεύτερη μίλησε στο BBC με αφορμή την πολυτελή έκδοση.

Κινούμενη από τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό μέχρι την ποπ αρτ, η συλλογή λειτουργεί ως χρονοκάψουλα κομβικών καλλιτεχνικών κινημάτων, γράφει στο BBC η Αρμεν Νερσέσιαν. Ανάμεσα στους πολύτιμους πίνακες που εκτέθηκαν συγκαταλέγεται και το πορτρέτο της Φαράχ Παχλαβί, ένα σπάνιο έργο που συνδυάζει το ταλέντο του ποπ αρτ καλλιτέχνη με την ιρανική πολιτιστική ιστορία.

Σε ένα άλλο σημείο της έκθεσης, στο υπόγειο του μουσείου, το έργο του Φράνσις Μπέικον «Two Figures Lying on a Bed with Attendants» δείχνει φιγούρες που φαίνονται να κατασκοπεύουν δυο γυμνούς άνδρες σε ένα κρεβάτι. Σε αντιπαράθεση, δε, στον απέναντι τοίχο ήταν κρεμασμένο ένα πορτρέτο του Αγιατολάχ Χομεϊνί, ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.

Η κατασκευή του μουσείου ολοκληρώθηκε το 1977 υπό την αιγίδα της Φαράχ Παχλαβί, η οποία ήταν παθιασμένη υπέρμαχος της τέχνης, σε σχέδια του εξαδέλφου της αρχιτέκτονα Καμράν Ντίμπα. Ιδρύθηκε για να εισαγάγει τη σύγχρονη τέχνη στο Ιράν και να γεφυρώσει τη χώρα με τη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή. Σύντομα απέκτησε μια εκπληκτική σειρά από πίνακες καλλιτεχνών όπως οι Πικάσο, Γουόρχολ και Νταλί, μαζί με έργα κορυφαίων ιρανών μοντερνιστών. Γρήγορα, δε, καθιερώθηκε ως φάρος πολιτιστικών ανταλλαγών και καλλιτεχνικών φιλοδοξιών.

Αλλά μετά ήρθε η επανάσταση του 1979, η μοναρχία ανατράπηκε και το Ιράν έγινε ισλαμική δημοκρατία, καθώς οι κληρικοί υπό τον Αγιατολάχ Χομεϊνί ανέλαβαν τον πολιτικό έλεγχο. Πολλά έργα τέχνης κρίθηκαν τότε ακατάλληλα για δημόσια προβολή λόγω γυμνού, θρησκευτικών ευαισθησιών ή πολιτικών προεκτάσεων.

Η «Γκαμπριέλ με ανοιχτή μπλούζα» (1908) του Πιέρ-Ογκίστ Ρενουάρ, για παράδειγμα, κρίθηκε εξαιρετικά σκανδαλώδης, και το πορτρέτο της πρώην βασίλισσας του Ιράν από τον Γουόρχολ πολύ… πολιτικό. Σκίστηκε, μάλιστα, από βάνδαλους με μαχαίρι κατά τη διάρκεια των επαναστατικών ταραχών.

Μετά την επανάσταση, πολλά από τα έργα τέχνης κλειδώθηκαν, μαζεύοντας σκόνη σε ένα υπόγειο, που έγινε το σκηνικό ενός θρύλου του κόσμου της τέχνης. Ωστόσο το μουσείο απέκτησε εκ νέου την πολιτιστική σημασία του στα τέλη της δεκαετίας του 1990, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του μεταρρυθμιστή Μοχάμεντ Χαταμί.

Ξαφνικά ο κόσμος θυμήθηκε τι του έλειπε. Οι λάτρεις της τέχνης δεν πίστευαν στα μάτια τους. Στην Τεχεράνη ήταν κρυμμένα έργα του Βαν Γκογκ, του Νταλί, ακόμη και του Μονέ. Ορισμένα κομμάτια, δε, δανείστηκαν σε μεγάλες εκθέσεις στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, επανασυνδέοντας για λίγο τη συλλογή με τον παγκόσμιο κόσμο της τέχνης.

Σύμφωνα με τον Χαμίντ Κεσμιρσεκάν, ιστορικό τέχνης με έδρα το Λονδίνο, ο οποίος έχει μελετήσει τη συλλογή, πρόκειται για «έναν από τους πιο σπάνιους θησαυρούς μοντέρνας τέχνης εκτός Δύσης».

Η συλλογή περιλαμβάνει ένα γλυπτό από τη σειρά «Reclining Figure» του Χένρι Μουρ, εμβληματικό έργο ενός από τους πιο διάσημους βρετανούς γλύπτες, και την τοιχογραφία «Mural on Indian Red Ground» του Τζάκσον Πόλοκ, ζωηρό παράδειγμα της τεχνικής  του αμερικανού ζωγράφου, που πάλλεται από ενέργεια και συναίσθημα.

«Ο ζωγράφος και το μοντέλο του», ο μεγαλύτερος πίνακας του Πικάσο, από το 1927, είναι επίσης ένα ισχυρό δείγμα των αφηρημένων έργων του από τη μετά τον κυβισμό περίοδό του. Υπάρχει ακόμη το «At Eternity’s Gate», ένα από τα πολύ σπάνια χαρακτικά του Βαν Γκογκ, από την πρώτη του προσπάθεια, τον Νοέμβριο του 1882, όταν και δημιούργησε έξι λιθογραφίες.

Ωστόσο η συλλογή είναι απρόσιτη στους βρετανούς λάτρεις της τέχνης, επισημαίνει στο BBC η Αρμεν Νερσέσιαν. Το υπουργείο Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου συμβουλεύει Βρετανούς και Βρετανοϊρανούς να μην ταξιδεύουν στο Ιράν, τονίζοντας ότι διατρέχουν σημαντικό κίνδυνο σύλληψης, ανάκρισης ή και κράτησης, καθώς η κατοχή βρετανικού διαβατηρίου ή διασυνδέσεων με το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να αποδειχτεί επαρκής λόγος για κράτηση από τις ιρανικές αρχές.

Τέλος, οι προκλήσεις παραμένουν για το μουσείο, που λειτουργεί με περιορισμένο προϋπολογισμό. Η αλλαγή των πολιτικών προτεραιοτήτων σημαίνει, δε, ότι συχνά λειτουργεί περισσότερο ως πολιτιστικός κόμβος παρά ως παραδοσιακό μουσείο. Ωστόσο εξακολουθεί να είναι ένας αξιόλογος θεσμός και απίθανος φύλακας αριστουργημάτων σύγχρονης τέχνης στην καρδιά της Τεχεράνης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News