Με μια αναδρομική έκθεση φωτογραφίας της Λι Μίλερ, την πιο εκτενή που έχει διοργανωθεί μέχρι σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Tate Britain του Λονδίνου τιμά την αμερικανίδα φωτογράφο ως μια από τις πιο σημαντικές καλλιτεχνικές φωνές του 20ού αιώνα.

Η Λι Μίλερ γεννήθηκε στις 23 Απριλίου 1907 στην πόλη Πουκίπσι της Πολιτείας της Νέας Υόρκης και απεβίωσε στο αγρόκτημα Φάρλεϊ, στο Ανατολικό Σάσεξ της Αγγλίας, στις 21 Ιουλίου 1977. Στην τέχνη της φωτογραφίας τη μύησε σε πολύ νεαρή ηλικία ο πατέρας της, ο οποίος τη χρησιμοποιούσε συχνά ως γυμνό μοντέλο για τις ερασιτεχνικές φωτογραφίες του. Ηταν γερμανικής καταγωγής, ενώ η μητέρα της σκωτσέζικης και ιρλανδικής καταγωγής.

Ξεκίνησε την καριέρα της στα 19, όταν την εντόπισε τυχαία στον δρόμο ο ιδρυτής του ομίλου Condé Nast και εκδότης του περιοδικού Vogue, Κοντέ Μοντρόουζ Ναστ.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 η Λι Μίλερ ήταν ένα από τα πιο περιζήτητα μοντέλα της Νέας Υόρκης ποζάροντας για κορυφαίους φωτογράφους μόδας της εποχής, αλλά αποφάσισε ότι «προτιμούσε να φωτογραφίζει παρά να ποζάρει η ίδια». Πέρασε, λοιπόν, πίσω από τον φακό και γρήγορα αναδείχτηκε σε ηγετική φυσιογνωμία στις πρωτοποριακές σκηνές της Νέας Υόρκης, του Παρισιού, του Λονδίνου και του Καΐρου.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πιο συναρπαστική βιογραφία της Λι Μίλερ από αυτή η σέξι και συγκλονιστική νέα έκθεση της Tate Britain για τη φωτογράφο, παρατηρεί ο Αλαστερ Σουκ στην Telegraph. Σοφά ποιώντας, προσθέτει ο επικεφαλής τεχνοκριτικός της βρετανικής εφημερίδας, η Πινακοθήκη έχει βάλει στο επίκεντρο της έκθεσης τη λαμπερή ιστορία της ζωής της και τιμά το ιστορικό της ως φωτορεπόρτερ παρουσιάζοντας σχεδόν δύο δωδεκάδες ασπρόμαυρες εκτυπώσεις που δεν έχουν εκτεθεί ποτέ στο παρελθόν.

Η έκθεση «Lee Miller», η οποία αποκαλύπτει το ποιητικό όραμα και το ατρόμητο πνεύμα της φωτογράφου,  διοργανώθηκε από την Τέιτ σε συνεργασία με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Παρισιού και το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο, και θα διαρκέσει από τις 2 Οκτωβρίου έως τις 15 Φεβρουαρίου 2016.

Σουρεαλισμός, φωτογραφίσεις μόδας και πολεμικό φωτορεπορτάζ

Εκτίθενται περίπου 250 vintage και μοντέρνες εκτυπώσεις που αποτυπώνουν την εξαιρετική καριέρα της, από τη συμμετοχή της στον γαλλικό σουρεαλισμό –στο Παρίσι ερωτεύθηκε τον Μαν Ρέι, έγινε μούσα του και συνεργάστηκε επίσης μαζί του– μέχρι τις φωτογραφίσεις μόδας και το πολεμικό φωτορεπορτάζ της.

Ως πολεμική ανταποκρίτρια του περιοδικού Vogue στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Μίλερ κάλυψε συγκλονιστικά γεγονότα, όπως το London Blitz (ο βομβαρδισμός του Λονδίνου από τη ναζιστική Γερμανία), η απελευθέρωση του Παρισιού και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Μπούχενβαλντ και στο Νταχάου.

Εξερευνώντας τις καλλιτεχνικές συνεργασίες της, η έκθεση ρίχνει επίσης φως σε λιγότερο γνωστές πλευρές της δουλειάς της, όπως οι αξιοσημείωτες εικόνες της από το αιγυπτιακό τοπίο της δεκαετίας του 1930.

Το αισθησιακό, σχεδόν άσεμνο περιβάλλον σε μια από τις πρώτες αίθουσες της έκθεσης, με τοίχους βαμμένους ροζ και με θέμα «Ονειρο του Ερωτα», υποδηλώνει την οικειότητα και την ένταση της δημιουργικής (αλλά και της ερωτικής) σχέσης της με τον Μαν Ρέι, στην πόρτα του οποίου εμφανίστηκε απροειδοποίητα το 1929, θέλοντας να μαθητεύσει στο πλάι του. Σε τρεις μικροσκοπικές εκτυπώσεις (μερικές από τις 230 φωτογραφίες της έκθεσης είναι ελάχιστα μεγαλύτερες από ένα γραμματόσημο), η Μίλερ φοράει ένα μεταλλικό φετιχιστικό κολάρο, ενώ αλλού ο λαιμός της, με τον οποίο ήταν παθιασμένος ο εραστής της, εμφανίζεται εκτεθειμένος.

Το 1932 η Μίλερ χώρισε από τον Ρέι και επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, όπου ίδρυσε ένα στούντιο πορτρέτων και εμπορικής φωτογραφίας, ενώ συμμετείχε και σε καλλιτεχνικές εκθέσεις. Δύο χρόνια αργότερα, όμως, το εγκατέλειψε για να παντρευτεί έναν αιγύπτιο επιχειρηματία, ο οποίος είχε πάει στη Νέα Υόρκη για να αγοράσει εξοπλισμό για τους Αιγυπτιακούς Εθνικούς Σιδηροδρόμους. Στο Κάιρο, όπου έζησε αρκετά χρόνια, δεν εργάστηκε επαγγελματικά, τράβηξε όμως μερικές από τις πιο εντυπωσιακές σουρεαλιστικές φωτογραφίες της. (Η φωτογραφία της στην έρημο κοντά στη Σίβα ενέπνευσε τον πίνακα του Μαγκρίτ «Le Baiser», το 1938).

Το 1937, έχοντας πια βαρεθεί τη ζωή της στο Κάιρο, η Μίλερ επέστρεψε στο Παρίσι, όπου συμφιλιώθηκε με τον Μάν Ρέι και απέκτησε έναν νέο εραστή, τον βρετανό σουρεαλιστή ζωγράφο Ρόλαντ Πένροουζ. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς κατέγραψε με τον φακό της τις μεθυστικές διακοπές που έκαναν στη νότια Γαλλία μαζί με μια μποέμικη ομάδα, στην οποία συμμετείχε και ο Πάμπλο Πικάσο. Και οκτώ χρόνια αργότερα, θα τεκμηρίωνε τις φρικαλεότητες των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης για τη Vogue, ένα συγκλονιστικό κεφάλαιο της ζωής της, στο οποίο εστιάζει η βιογραφική ταινία «Lee» (2024) με την Κέιτ Γουίνσλετ στον ρόλο της Μίλερ.

Την 1η Μαΐου 1945 η Λι Μίλερ μπήκε στο ιδιωτικό διαμέρισμα του Αδόλφου Χίτλερ στο Μόναχο, όπου σκηνοθέτησε τη διάσημη αυτοπροσωπογραφία της –η οποία αναλύεται λαμπρά στην έκθεση της Τέιτ, σημειώνει στην Telegraph ο Αλαστερ Σουκ–, με την ίδια να πλένεται στο μπάνιο του τυράννου. Να σημειωθεί ότι η είδηση ​​της αυτοκτονίας του Χίτλερ έγινε γνωστή αργότερα την ίδια ημέρα.

Ενα από τα θέματα της Μίλερ, η καλλιτέχνις Αϊλιν Αγκαρ, περιέγραψε τη φωτογράφο ως «πολύ αυθόρμητη» και χωρίς αναστολές. Σε όλη την πορεία της, εξάλλου, είχε μια ατρόμητη στάση. Στο Νταχάου μπήκε σε ένα σιδηροδρομικό βαγόνι γεμάτο πτώματα. Και σε μια φωτογραφία που τράβηξε στο Μπούχενβαλντ, ένας δεσμοφύλακας μέσα στα αίματα, με τα μάτια ορθάνοιχτα, σκύβει λίγα εκατοστά από τη Rolleiflex, τη φωτογραφική μηχανή της, φανερά μισοτρελαμένος και εκλιπαρώντας για έλεος.

Οπως ήταν αναμενόμενο, με δεδομένες τις ερωτικές εμπλοκές της, το έργο της Μίλερ έχει επίσης ένα σουρεαλιστικό πνεύμα. Εκτός από τις παράξενες σκιές και τα σύννεφα, στις συνθέσεις της αφθονούν οι εικόνες άψυχων χεριών που σέρνονται σαν καρκινοειδή ή, σε μια περίπτωση, ψάχνουν ένα φουσκωμένο προφυλακτικό. Ωστόσο η Λι Μίλερ επέλεξε να μη φωτογραφίσει ένα κομμένο χέρι που συνάντησε κατά τη διάρκεια του πολέμου, παρατηρεί ο βρετανός τεχνοκριτικός της Telegraph.

Η Μίλερ, που πρωταγωνίστησε ως κλασικό άγαλμα χωρίς χέρια στο σουρεαλιαστικό «Αίμα του Ποιητή» (1932), το πρώτο μέρος της avant- garde τριλογίας του Ζαν Κοκτώ, είχε επίσης την τάση να απεικονίζει γυμνούς κορμούς (συμπεριλαμβανομένου του δικού της). Μια εικόνα της από την εποχή του πολέμου αναπαριστά το κλασικό άγαλμα μιας γυμνής φιγούρας που βρίσκεται στο έδαφος στο Λονδίνο, με το στήθος σπασμένο από ένα τούβλο.

Μερικές φορές, ο τρόπος που αντιμετωπίζει τη γυναικεία μορφή σοκάρει, σημειώνει ο Σουκ στην Telegraph. Σε δύο πρώιμες φωτογραφίες της που προκαλούν αναστάτωση, σε ένα πιάτο πλαισιωμένο από μαχαιροπίρουνα εμφανίζεται ένα κομμένο στήθος σαν μισοφαγωμένο χάγκις (εθνικό φαγητό της Σκωτίας, με κιμά από εντόσθια που βράζει μέσα σε στομάχι προβάτου). Η Μίλερ είχε προμηθευτεί το μέρος του σώματος από την Ιατρική Σχολή του Παρισιού, όπου είχε φωτογραφίσει μια μαστεκτομή. Υπερβολικό; Ισως. Ωστόσο για την ίδια, που πέθανε από καρκίνο του παγκρέατος σε ηλικία 70 ετών, η ομορφιά και η βιαιότητα είχαν ίση βαρύτητα, υπογραμμίζει ο βρετανός τεχνοκριτικός.

Σημειώσεις για τις λεζάντες 

(*) Ο Ντέιβιντ Ε. Σέρμαν ήταν ο μακροβιότερος φωτογράφος του LIFE μέχρι που το περιοδικό έκλεισε, το 1972. Μετά τον πόλεμο επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Το 1949 παντρεύτηκε τη Ρόζμαρι Ρέντλιχ και απέκτησε δύο γιους. Το 1973 ο Σέρμαν επιμελήθηκε μια εξαιρετικά επιτυχημένη σειρά βιβλίων του TIME LIFE. Η τελευταία του συγγραφική εργασία ήταν η εισαγωγή στο βιβλίο του γιου του Λι, Αντονι Πένροουζ, «Lee Miller’s War» («Ο πόλεμος της Λι Μίλερ»). Οταν η TIME Inc. έκλεισε, ο Σέρμαν έκανε μια δεύτερη καριέρα ως εργολάβος. Ο Ντέιβιντ Ε. Σέρμαν, η Λι Μίλερ και ο Ρόλαντ Πένροουζ παρέμειναν φίλοι μέχρι το τέλος της ζωής τους. Ο Ντέιβιντ έζησε περισσότερο από τους άλλους δύο. Πέθανε το 1997 σε ηλικία 81 ετών στο σπίτι του στο Στόνι Πόιντ των ΗΠΑ.

(**) Το αινιγματικό «Πορτρέτο του Χώρου» επιτρέπει στον θεατή να αποφασίσει πού θέλει να εστιάσει και τι συμβαίνει. Το σύννεφο πίσω από το πλαίσιο, που θυμίζει σχήμα πουλιού, πιθανώς παραπέμπει στο πώς ένιωθε η Λι εκείνη την εποχή. Αγαπώντας την περιπέτεια της ερήμου, αλλά βρίσκοντας ασφυκτικές τις προσδοκίες των ομογενών στο Κάιρο, (όπου ζούσε με τον πρώτο της σύζυγο Αζίζ Ελουί Μπέη) ένιωθε μια λαχτάρα να δραπετεύσει.

Στην Αίγυπτο η Λι βρισκόταν μακριά από το θορυβώδες καλλιτεχνικό κίνημα στο οποίο συμμετείχε στο Παρίσι. Στις επιστολές της προς τον Ρόλαντ συχνά ρωτούσε για νέα από τον κόσμο της τέχνης, τους φίλους της και τις καλλιτεχνικές εκδόσεις, παρ’ όλο που είχε καλές σχέσεις με αρκετούς καλλιτέχνες του αιγυπτιακού σουρεαλιστικού κινήματος Art & Liberty (Τέχνη & Ελευθερία).

Το «Πορτρέτο του Χώρου», που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο London Bulletin τον Ιούνιο του 1940 –μαζί με τη φωτογραφία του προφίλ της φίλης της Λι, Ντόρα Μάαρ, την οποία έβγαλε η Λι–, έκανε εντύπωση στον κύκλο των Σουρεαλιστών. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο βέλγος σουρεαλιστής Ρενέ Μαγκρίτ εμπνεύσθηκε ιδιαίτερα από αυτή τη φωτογραφία και άλλη μία παρόμοια εκδοχή της και χρησιμοποίησε το σχήμα της τρύπας στη σίτα για τις μύγες στον πίνακά του «Le Baiser» του 1938.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News