Ιδανικό για τη σωστή ωρίμανση των σταφυλιών, άρα και για την παραγωγή καλών κρασιών, είναι ένα κλίμα με δροσερές νύχτες και ήπια ζεστές μέρες. Η κλιματική αλλαγή όμως ήρθε για να μείνει και ξέρουμε ήδη τις κακές επιπτώσεις της στην αμπελουργία. Ισως, μάλιστα, τώρα είναι η σειρά του αγαπημένου σας κρασιού να πληγεί, εκτός και αν έχετε στοκάρει στο κελάρι σας ποσότητες αρκετές για το υπόλοιπο του βίου σας, οπότε… ας πάει και το παλιάμπελο. Δεν σας νοιάζει. Πράγμα απίθανο βέβαια.

Το θέμα είναι ότι οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου δημιουργούν τις γεύσεις, την περιεκτικότητα σε αλκοόλ, ακόμη και το χρώμα του χυμού των σταφυλιών, φέρνοντας ένα όμορφο αποτέλεσμα στο μπουκάλι. Αλλά καθώς οι παγκόσμιες θερμοκρασίες ανεβαίνουν στα ύψη και η διαθεσιμότητα νερού σε πολλές περιοχές της Γης πέφτει κατακόρυφα τα χαρακτηριστικά των κρασιών αλλάζουν – και αυτό είναι κρίσιμο για την ποιότητα και τη φήμη τους.

Να σημειωθεί ότι τα σταφύλια είναι η τρίτη πιο πολύτιμη κηπευτική καλλιέργεια στον κόσμο μετά τις πατάτες και τις ντομάτες, με αξία 68 δισ. δολάρια το 2016. Η παγκόσμια παραγωγή το 2020 ήταν 80 εκατ. τόνοι σταφυλιών. Από αυτά, το 49% μετατράπηκε σε κρασί και οινοπνευματώδη, ενώ το 43% καταναλώθηκε ως φρέσκο σταφύλι και το 8% ως σταφίδα.

Στο μεταξύ, η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει ήδη κάνει το κρασί πιο δυνατό (με περισσότερους βαθμούς αλκοόλ) και πιο γλυκό, και τον τρύγο πιο πρώιμο, καθώς παράγεται πλέον έως και τρεις εβδομάδες νωρίτερα από ό,τι πριν από 40 χρόνια.

Είναι γεγονός ότι ο ρυθμός υπερθέρμανσης του πλανήτη επιταχύνεται. Κάθε κλάσμα βαθμού Κελσίου έχει σημασία στις κλιματικά χαοτικές συνθήκες που ζούμε, και ακόμα και με τις τρέχουσες κλιματικές πολιτικές ο πλανήτης βρίσκεται σε τροχιά για σχεδόν τρεις βαθμούς υπερθέρμανσης, σύμφωνα με μια έκθεση για το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (Unep).

Σύμφωνα, δε, με μια πρόσφατη δημοσίευση στο Nature, περίπου το 90% των παραδοσιακών περιοχών του κρασιού στις παράκτιες και πεδινές περιοχές της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Ελλάδας και της νότιας Καλιφόρνιας κινδυνεύουν να εξαφανιστούν μέχρι το τέλος του αιώνα από την υπερβολική ξηρασία και τους συχνότερους καύσωνες.

Αυτό όμως «δεν σημαίνει ότι η αμπελοκαλλιέργεια εξαφανίζεται –και αυτή είναι μια σημαντική προειδοποίηση– αλλά σημαίνει ότι μπορεί να γίνει πολύ πιο δύσκολη» λέει στο Wired ο Γκρεγκ Γκαμπέτα, αμπελουργός της σχολής Bordeaux Sciences Agro και του Ινστιτούτου Επιστήμης Αμπέλου και Οίνου, και επικεφαλής συγγραφέας της δημοσίευσης στο Nature Reviews Earth and Environment. «Υπάρχει πραγματικά μεγάλο περιθώριο προσαρμογής για τους αμπελουργούς αν η άνοδος της θερμοκρασίας είναι περιορισμένη, κάτι που ισχύει για τις περισσότερες περιοχές» τονίζει.

Οι υπάρχοντες παραγωγοί μπορούν να προσαρμοστούν σε ένα ορισμένο επίπεδο θερμοκρασιών αλλάζοντας φυτικό υλικό (ποικιλίες και υποκείμενα αμπέλου), αμπελουργικές πρακτικές και διαχείριση των αμπελώνων.

Ωστόσο, με την αύξηση της θερμοκρασίας ενδέχεται να γίνουν πιο κατάλληλες άλλες περιοχές (Πολιτεία της Ουάσινγκτον, Ορεγκον, Τασμανία, βόρεια Γαλλία) και να εμφανιστούν νέες οινικές περιοχές, όπως το νότιο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς η παραγωγή κρασιού μετατοπίζεται γενικά σε πιο δροσερές περιοχές, σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη και υψόμετρα.

Ο Κορνελίς βαν Λεβέν από την σχολή αμπελουργίας Bordeaux Sciences Agro και συν-συγγραφέας της δημοσίευσης στο Nature συμφωνεί. «Υπάρχει σίγουρα χώρος για προσαρμογή» λέει στους Times του Λονδίνου, αλλά συμπληρώνει ότι οι λάτρεις του κρασιού «θα πρέπει να δεχτούν να πίνουν άλλες ποικιλίες από αυτές που έχουν συνηθίσει. Οι περισσότερες από τις διεθνείς ποικιλίες, όπως το Sauvignon blanc, το Chardonnay και το Merlot, δεν προσαρμόζονται πραγματικά σε πιο ζεστό και ξηρό κλίμα».

Να σημειωθεί ότι προς το παρόν περισσότεροι από τους μισούς αμπελώνες είναι φυτεμένοι με μόλις 12 ποικιλίες σταφυλιού, ωστόσο υπάρχουν χιλιάδες άλλες διαθέσιμες και η στροφή σε κάποιες κατάλληλες έχει ήδη αρχίσει να γίνεται. (Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, αμπελουργοί και οινοποιοί πειραματίζονται με πολύ καλά αποτελέσματα με παλιές τοπικές ποικιλίες, που είναι ανθεκτικές σε δύσκολες κλιματικές συνθήκες).

Η άμπελος είναι προσαρμοσμένη με φυσικό τρόπο σε ζεστά και ξηρά κλίματα επειδή προέρχεται από την περιοχή της Μεσογείου. Οι πιο δημοφιλείς ποικιλίες, ωστόσο, βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην άρδευση. Αυτό θα είναι όλο και μεγαλύτερη πρόκληση στο μέλλον, καθώς η κλιματική αλλαγή κάνει το νερό πιο σπάνιο – και το νερό έχει προτεραιότητα για την κατανάλωση και την καλλιέργεια τροφίμων.

Γι’ αυτό και ο Κορνελίς βαν Λεβέν επισημαίνει στους Times την ανάγκη «βιώσιμης προσαρμογής [χωρίς άρδευση]» και τη στροφή των καταναλωτών σε παλιές ποικιλίες, που αντέχουν στην ξηρασία. «Είναι καλής ποιότητας» τονίζει, όσο και αν «το όνομα μιας ποικιλίας γίνεται brand. Ο κόσμος λέει “Μου αρέσει το Chardonnay”» και αυτό είναι πρόκληση (οπότε καλύτερα να το ξεχάσετε).

Το Chenin Blanc, για παράδειγμα, λευκή γαλλική ποικιλία που ζει στη σκιά του Chardonnay και καλλιεργείται κυρίως στην κοιλάδα του Λίγηρα (από όπου έφτασε έως τη Νότια Αφρική), είναι ανθεκτικό στην ξηρασία, όπως και το Mourvèdre, μια ερυθρή ποικιλία προσαρμοσμένη στο θερμότερο μέλλον μας, σύμφωνα με τον Βαν Λεβέν.

Οι ερευνητές της δημοσίευσης του Nature Reviews Earth & Environment συγκέντρωσαν περιφερειακές μελέτες σχετικά με την επίδραση του κλίματος στην αμπελοκαλλιέργεια για να σκιαγραφήσουν μια παγκόσμια εικόνα. Είπαν ότι αν η άνοδος της θερμοκρασίας δεν ξεπεράσει τους 2°C –σημειώστε ότι ο κόσμος έχει ήδη θερμανθεί κατά περίπου 1,1°C– περίπου το ένα τέταρτο των σημερινών αμπελουργικών περιοχών θα μπορούσε να ωφεληθεί, ενώ άλλο ένα τέταρτο θα διατηρούσε την καταλληλότητά του.

Με αύξηση μεγαλύτερη των 2°C, ωστόσο, το 70% των σημερινών αμπελώνων θα μπορούσαν να γίνουν ακατάλληλοι, δηλαδή οικονομικά μη βιώσιμοι. Ενας λόγος θα ήταν οι μειωμένες αποδόσεις σταφυλιών από την ξηρασία, για παράδειγμα.

Το Ηνωμένο Βασίλειο αναμένεται να γίνει πιο κατάλληλο για αμπελοκαλλιέργεια – έχει, άλλωστε, ήδη απογειωθεί σε κομητείες όπως το Σάσεξ και το Κεντ. Να σημειωθεί ότι οι εκτάσεις των αμπελώνων στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν πενταπλασιαστεί μεταξύ 2004 και 2021. Ωστόσο, η μελέτη του Nature εξέτασε μόνο την κλιματική καταλληλότητα της παραγωγής κρασιού στο Ηνωμένο Βασίλειο και όχι αν το έδαφος είναι κατάλληλο για αμπέλια, όπως συμβαίνει στη νότια και νοτιοανατολική Αγγλία, όπου παράγονται πολύ ωραία κρασιά. Τα ασβεστολιθικά εδάφη του Κεντ και του Σάσεξ βοήθησαν επίσης τις δύο κομητείες να παραγάγουν βραβευμένα αφρώδη λευκά κρασιά.

Στο μεταξύ, πολλές αμπελοοινικές περιοχές στην Ιταλία και στην Ισπανία αναμένεται να γίνουν ακατάλληλες, ο Βαν Λεβέν, όμως, λέει στους Times ότι αυτές οι χώρες θα μπορούσαν να βρουν ευκαιρίες για την καλλιέργεια αμπελιών σε ορεινές περιοχές. Γύρω από την Αίτνα, για παράδειγμα, παράγεται ήδη κρασί.

Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι η κλιματική αλλαγή αλλάζει τη γεύση του κρασιού. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες σημαίνουν περισσότερα σάκχαρα στις ρώγες του σταφυλιού, γεγονός που οδηγεί σε κρασί με περισσότερους αλκοολικούς βαθμούς. Πριν από 25 χρόνια, τα περισσότερα κρασιά είχαν περιεκτικότητα σε αλκοόλ 12,5%, ενώ σήμερα είναι συνήθως 14%-14,5%. Το κρασί γίνεται επίσης πιο γλυκό, επειδή οι υψηλότερες θερμοκρασίες σημαίνουν χαμηλότερη οξύτητα, κάτι που αρέσει σε πολλούς καταναλωτές, επισημαίνει ο Βαν Λεβέν.

Οι πιο ζεστές σοδειές δεν παράγουν πάντα πιο εκλεκτό κρασί

Ωστόσο, σε έναν πιο ζεστό κόσμο το άρωμα του κρασιού θα μπορούσε να αλλάξει προς το χειρότερο. Οταν τα σταφύλια δεν έχουν ωριμάσει πλήρως παράγουν «πράσινα, φυτικά αρώματα», τα ώριμα σταφύλια δίνουν ιδανικά φρουτώδη αρώματα, ενώ αν έχει πολλή ζέστη έχουν νότες «μαρμελάδας και ψημένου ψωμιού». «Υπάρχει σίγουρα η πρόκληση να διατηρήσουμε τα αρώματα στην γκάμα των δροσιστικών φρούτων» παρατηρεί ο Βαν Λεβέν.

Καθώς οι αμπελώνες του κόσμου ζεσταίνονται, μπορεί να συμβούν παγετοί αργά την άνοιξη και μετά καλοκαιρινή ξηρασία, χαλάζι και καταρρακτώδεις βροχές την εποχή του τρύγου, η αμπελοκαλλιέργεια γίνεται μια ολοένα και πιο επικίνδυνη επιχείρηση, επισημαίνει η οινοκριτικός των Times Τζέιν Μακ Κουίτι.

Οι αισιόδοξοι σε δροσερές ορεινές οινικές περιοχές, (της Βρετανίας συμπεριλαμβανομένης) μιλούν για έναν αμπελουργικό παράδεισο, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι πιο ζεστές σοδειές δεν παράγουν πάντα πιο εκλεκτό κρασί.

Ο τρύγος σε όλον τον κόσμο γίνεται όλο και πιο νωρίς, με τον ευρωπαϊκό καύσωνα να έχει σπάσει ρεκόρ το 2021, με αποτέλεσμα τα σταφύλια σε καυτά σημεία όπως η Σικελία (και σε κάποια ελληνικά νησιά) να μαζεύονται τον Ιούλιο αντί για τον Σεπτέμβριο, που είναι ο κανόνας.

Η ανάγκη για άρδευση, από την άλλη πλευρά, είναι όλο και μεγαλύτερη για την επιβίωση του αμπελιού σε θερμότερα μέρη του οινικού κόσμου, αλλά η κατάσταση σε χώρες όπως η Νότια Αφρική μπορεί μόνο να επιδεινωθεί, καθώς ο κόσμος θερμαίνεται και τα αποθέματα νερού λιγοστεύουν. Επιπλέον, υψηλότερη περιεκτικότητα σε αλκοόλ καταγράφεται σχεδόν παντού τώρα πια, αλλά τα βαριά κόκκινα κρασιά, με αλκοόλ μεταξύ 14,5%-15,5%, δεν είναι αυτό που θέλουν οι σύγχρονοι καταναλωτές για λόγους υγείας.

Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε λαχταριστά λευκά και ερυθρά κρασιά, από ποικιλίες όπως το Riesling και το Pinot noir αντίστοιχα, που προτιμούν πιο δροσερά κλίματα, δεν έχουν ακόμα ξεκαθαριστεί. Αλλά ήδη αμπελουργοί σε σημαντικές γαλλικές οινικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Μπορντό, πειραματίζονται με ποικιλίες που αγαπούν τη ζέστη, ενώ πιο μακριά, παραγωγοί στην Αυστραλία έχουν δηλώσει ότι η μόνη εφαρμόσιμη λύση για την κλιματική αλλαγή είναι να μετατοπιστούν οι αμπελώνες της χώρας σε πιο δροσερές τοποθεσίες, σε μεγαλύτερο υψόμετρο.

Eίναι ξεκάθαρο πλέον, τονίζει ο Ανταμ Βον στους Times, ότι οι οινόφιλοι θα πρέπει να περιμένουν δραματικές αλλαγές στους αγαπημένους  τους τύπους κρασιού. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι ψυχρότεροι αμπελώνες του βόρειου ημισφαιρίου είναι πιθανό να θερμανθούν περισσότερο από εκείνους στο νότιο ημισφαίριο, αλλά καμία από αυτές τις αλλαγές δεν θα είναι ομοιόμορφη. Ενα τέτοιο οινικό κλίμα θα αναγκάσει τους παραγωγούς σε όλον τον κόσμο να πειραματιστούν με διαφορετικές ποικιλίες σταφυλιών, στυλ και χαρμάνια, ώστε να παράγουν όσο καλύτερα κρασιά μπορούν, ενώ έννοια τους θα είναι το κυνήγι της οξύτητας και η μείωση της περιεκτικότητας σε αλκοόλ.

Ο πρώιμος τρύγος θα βοηθήσει, όπως επίσης η φύτευση ποικιλιών που αγαπούν τη ζέστη και η προστασία των αμπελιών από τον ήλιο με σκίαστρα. Χρειάστηκαν αιώνες φυσικής επιλογής μέχρι να επιλέξουν και να φυτέψουν τις καλύτερες ποικιλίες αμπέλου στα χωράφια τους οι παραδοσιακοί ευρωπαίοι οινοπαραγωγοί. Ας ελπίσουμε ότι οι αυριανοί αμπελουργοί δεν θα χρειαστούν τόσο πολύ καιρό.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News