Μετά την τρομοκρατική επίθεση στη Μόσχα, άναψαν δύο κουβέντες στη δημόσια σφαίρα διαλόγου που λέγεται social media: Πρώτον ποιος το έκανε και δεύτερον αν πρέπει να στενοχωριόμαστε για τα θύματα ή να σφυρίζουμε αδιάφορα (έως και να χαιρόμαστε), καθότι «κακοί Ρώσοι». Με ελάχιστες εξαιρέσεις, η ψυχραιμία απουσιάζει πλήρως από τις κουβέντες αυτές. 

Αρχικά, όλοι ξέρουν ποιος το έκανε, πέραν πάσης αμφιβολίας. Οχι επειδή έχει αποδειχθεί, αλλά επειδή τους το λέει η «κοινή λογική». Η οποία κοινή λογική, άγνωστο πώς είναι κοινή, αφού σε καθέναν λέει εντελώς άλλα πράγματα.  

Τέσσερις, πέντε, δεκαπέντε παλαβωμένοι φανατικοί, λοιπόν, μπούκαραν σε ένα συναυλιακό χώρο στη Μόσχα και καθάρισαν εν ψυχρώ μερικές δεκάδες αθώους ανθρώπους. Δεν ξέρουμε ποιοι είναι οι δράστες. Η Μόσχα λέει είναι βαλτοί από τους Ουκρανούς, η Ουάσινγκτον λέει είναι ο ISIS, ο ίδιος ο ISIS συμφωνεί, καθένας λέει ό,τι τον βολεύει και καθένας από εμάς πιστεύει ό,τι τον βολεύει επίσης. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι αυτοί που τα λένε βολεύονται ωφελιμιστικά, ενώ εμείς που τα πιστεύουμε βολευόμαστε ιδεολογικά, χωρίς κανένα ίδιον όφελος δηλαδή. 

«Η Μόσχα συνέλαβε τέσσερις με ουκρανικά διαβατήρια, ορίστε, το Κίεβο το έκανε», γράφει κάποιος μόλις λίγες ώρες μετά το συμβάν. «Μα, ο ISIS ανέλαβε την ευθύνη», του απαντά κάποιος άλλος. «Και τον ISIS ποιος τον έφτιαξε;», ανταπαντά ο πρώτος. 

Είναι μια συζήτηση που δεν έχει καμία λογική. Εστω ότι τον ISIS τον έφτιαξε η CIA -που δεν τον έφτιαξε, αλλά μάλλον τον εργαλειοποίησε κάποια στιγμή. Τι σχέση έχει αυτό με τα υποτιθέμενα ουκρανικά διαβατήρια των μακελάρηδων της Μόσχας; Προφανώς καμία. Να καταδείξει το σκοτεινό ρόλο της «Δύσης» ίσως, όπου η «Δύση» είναι ένα τεράστιο πράγμα που δεν έχει αρχή, μέση και τέλος και περιλαμβάνει ο,τιδήποτε δεν μας φαίνεται αρκετά «αντιεπαναστατικό» και αντισυμβατικό, ενώ ο Πούτιν, ας πούμε, είναι πάρα πολύ επαναστάτης και αντισυμβατικός στο μυαλό μερικών. Αρα, ISIS, Ουκρανία, CIA και δεν ξέρω τι άλλο, όλα είναι ένα και το αυτό.   

Την ίδια στιγμή, υπάρχουν άνθρωποι που κλαίνε γοερά για τους άμαχους Ουκρανούς και αδιαφορούν (ή και χαίρονται) για τους άμαχους Παλαιστινίους. Αλλοι άνθρωποι θεωρούν απόλυτα δίκαιο ότι το Ισραήλ ξεκάνει συστηματικά και με πρωτοφανή αγριότητα έναν ολόκληρο λαό, αλλά αν η Ρωσία πάει και ισοπεδώσει το Αφγανιστάν, ας πούμε, το πρόβλημα θα είναι η Ρωσία, ενώ κάποιοι τρίτοι θα λένε για την «κακή Δύση» (θα είναι Δύση η Ρωσία, τότε) που τα βάζει με τους Ταλιμπάν τους οποίους η ίδια έφτιαξε και οι καημένοι οι Αφγανοί. Τέλος, υπάρχουν αρκετοί που πιστεύουν ότι άπαντες οι Ουκρανοί είναι νεοναζίδια και τους πολεμάει, σε sequel του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πούτιν. Που είναι κομμουνιστής…

Δεν βγάζεις άκρη. Και πώς να βγάλεις, όταν ερμηνεύεις το 2024 με γνωστικά εργαλεία τού 1960;

Πέραν του ότι δεν βγάζεις άκρη, όμως, το οποίο από μόνο του είναι μεγάλο πρόβλημα, υπάρχει ένα πολύ μεγαλύτερο. Η ολοκληρωτική και ακλόνητη ερμηνεία του κόσμου υπό κάποιο συγκεκριμένο ιδεολογικό πρίσμα ή αφήγημα, οδηγεί τελικά και στην απανθρωποποίηση όσων δεν «χωράνε» σε αυτό, ή δεν το εξυπηρετούν. Ναι, βέβαια το έχουμε ξαναδεί να συμβαίνει, Untermenschen αποκαλούσε ο Χίτλερ τους εβραίους, «υπανθρώπους» δηλαδή. Σήμερα δεν αποκαλούμε τους άλλους ανθρώπους έτσι, δεν είναι πολιτικώς ορθόν ούτε καν για τους νεοναζί, όμως συμπεριφερόμαστε σαν να είναι τέτοιοι. 

Οσοι πιστεύουν ότι δεν πειράζει ιδιαίτερα που σκοτώνονται άμαχοι στην Ουκρανία, ή που εξολοθρεύονται οι Παλαιστίνιοι της Γάζας ή που στη Μόσχα έγινε μακελειό, δεν κατανοούν ότι το αφήγημά τους καθιστά τους ίδιους απάνθρωπους. Και τους τυφλώνει απέναντι σε βασικά πράγματα, όπως την ενσυναίσθηση προς το ανθρώπινο είδος.  

Δικαιώθηκε ο αγώνας της Ουκρανίας επειδή σφαχτήκανε παιδάκια σε μια συναυλία στη Μόσχα; Δικαιώθηκαν τα θύματα της 7ης Οκτωβρίου με 35.000 νεκρούς και εκατοντάδες χιλιαδες λιμοκτονούντες στη Γάζα; Κι όμως, ο φανατισμός και η εμπάθεια έτσι ερμηνεύουν τα πράγματα.  

Το ίδιο ισχύει στα πάντα: Η πολιτική, ο αθλητισμός, η καθημερινότητα, όλα μετατρέπονται σε μεσσιανικούς δογματισμούς που δεν ανέχονται καμία αμφισβήτηση. Είναι δείγμα της εποχής αυτή η απομάκρυνση από την ψυχραιμία και τη μετριοπάθεια, αλλά είναι και κάτι που μεγεθύνεται από τα social media: Οταν πρέπει να γράψεις ταχύτατα την «άποψή σου», ούτε να ερευνήσεις έχεις χρόνο, αλλά -κυρίως- ούτε να σκεφτείς την πιθανότητα ότι το θέμα έχει κι άλλες παραμέτρους. Περιχαρακώνεσαι, λοιπόν, σε ένα αφήγημα και πορεύεσαι με αυτό, ώστε να ικανοποιείται και το «κοινό» σου, που λογικά είναι των ιδίων με εσένα απόψεων.       

Το 1873, ο Φρειδερίκος Νίτσε έγραψε το δοκίμιο «Περί Αληθείας και Ψέματος με την Εξωηθική Εννοια». Που σημαίνει ότι δεν τον απασχολούσαν αυτοί που λένε ψέματα στη γυναίκα τους, αλλά ο τρόπος που αναζητούμε και ορίζουμε την «αλήθεια» ως είδος. Ο Νίτσε είναι πάρα πολύ επίκαιρος, διότι τα μεγάλα μυαλά δεν έγραφαν ποτέ για την εποχή τους, αλλά για 20 εποχές μπροστά. Τι είπε, λοιπόν, τότε και γιατί μας αφορά σήμερα; 

Είπε, με απλά λόγια, ότι η αναζήτηση της αλήθειας δεν μπορεί να γίνεται αποκλειστικά με βάση παγκόσμια συμφωνημένες «συνθήκες», διότι αυτό είναι μεν πολύ βολικό, αλλά με την αληθινή αλήθεια δεν έχει καμία σχέση. Τα έβαζε με τις ιδεολογίες κάθε μορφής, με τις θρησκείες και τα λοιπά. Ο άνθρωπος, είπε, μπορεί να έχει ελεύθερη σκέψη μόνο αν μπορεί να ξεφεύγει από αυτό το πλέγμα των προσυμφωνημένων αντιλήψεων· των προκαταλήψεων εν ολίγοις, και να σταθεί με κριτικό πνεύμα απέναντι στα πράγματα. 

Είκοσι εποχές αργότερα, διαβάζω «καλά να πάθουν» όλο και συχνότερα και σκέφτομαι την «κοινή λογική» γονατισμένη και ηττημένη μπροστά στο γιγαντωμένο τέρας της προκατάληψης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News