Η κατάρρευση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν, δύο άλλοτε στενών συμμάχων, εξελίχθηκε πολύ γρήγορα μετά από μία αλυσίδα γεγονότων.

Ξεκίνησε με τη σύλληψη επτά υπηκόων από την πρώην σοβιετική δημοκρατία τον περασμένο μήνα στην Αικατερινούπολη της Ρωσίας. Οι άνδρες συνελήφθησαν στο πλαίσιο έρευνας της Μόσχας για μαφιόζικες δολοφονίες που χρονολογούνται πριν από 25 χρόνια.

Μέσα σε λίγες μέρες, δύο ύποπτοι –και οι δύο Αζέροι– πέθαναν υπό κράτηση. Αλλοι εμφανίστηκαν στο δικαστήριο με εμφανή ίχνη ξυλοδαρμού.

Το Αζερμπαϊτζάν απάντησε με οργή. Ακυρώθηκαν ρωσικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, έγινε έφοδος στο γραφείο του πρακτορείου ειδήσεων Sputnik, ιδιοκτησίας του Κρεμλίνου, στο Μπακού, και μια ομάδα ρώσων εργαζομένων στην πληροφορική συνελήφθη με κατηγορίες για διακίνηση ναρκωτικών και κυβερνοεγκλήματα.

Στη συνέχεια ήρθε η απειλή, στη ρωσική κρατική τηλεόραση, ότι το Μπακού θα μπορούσε να «καταληφθεί σε τρεις ημέρες», μια επανάληψη εκ μέρους του Κρεμλίνου της ρητορικής που χρησιμοποιήθηκε πριν από την εισβολή στην Ουκρανία το 2022.

Οπως ανέφερε η Telegraph, ένας πόλεμος δεν θεωρείται πιθανός. Αλλά η ρήξη είναι πραγματική και επικίνδυνη για τη Μόσχα, επειδή η Αρμενία, αφού πολέμησε σε μια σειρά από βάναυσες συγκρούσεις με το Αζερμπαϊτζάν για πάνω από 30 χρόνια, ευθυγραμμίζεται με τον παλιό της εχθρό για να εκδιώξει τον Πούτιν από τον Νότιο Καύκασο.

Η προσέγγιση της Αρμενίας με Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία

Στις 10 Ιουλίου, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν. Οι άμεσες συνομιλίες τους επικεντρώθηκαν στον Διάδρομο της Ζανγκεζούρ, μια προτεινόμενη διαδρομή που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν μέσω της νότιας Αρμενίας.

Ο διάδρομος θα συνέδεε φυσικά το Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία και θα αποτελούσε μέρος της εμπορικής διαδρομής του λεγόμενου «Μεσαίου Διαδρόμου», της εμπορικής διαδρομής από την Κίνα και την Κεντρική Ασία προς την Ευρώπη.

Σύμφωνα με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 2020 μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η διαδρομή επρόκειτο να παρακολουθείται από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB) της Ρωσίας. Αλλά αυτή η συμφωνία απειλείται τώρα, με τον Αλίεφ να θέλει να αποκλείσει τη Μόσχα από τη συμφωνία και να την θέσει υπό τον πλήρη έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.

«Αυτό είναι το τελευταίο μεγάλο χαρτί της Ρωσίας στην περιοχή», εξήγησε στην Telegraph ο Νιλ Μέλβιν, ειδικός στη διεθνή ασφάλεια, στο Βασιλικό Ινστιτούτο Ηνωμένων Υπηρεσιών (Rusi). «Τους επιτρέπει να ελέγχουν τις εμπορικές διαδρομές και να αξιοποιούν τις σχέσεις τόσο με την Αρμενία όσο και με το Αζερμπαϊτζάν. Η απώλειά του θα ήταν ένα μεγάλο πλήγμα», πρόσθεσε.

Ο Πασινιάν επισκέφθηκε τον Ταγίπ Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη τον περασμένο μήνα, μια σημαντική συνάντηση δεδομένου ότι η Αρμενία και η Τουρκία δεν διατηρούν επίσημους διπλωματικούς δεσμούς. Στη συνέχεια ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Αρμενία επιδεικνύει μια «πιο ευέλικτη προσέγγιση» στον Διάδρομο της Ζανγκεζούρ, παρά το γεγονός ότι προηγουμένως είχε αντιταχθεί σε αυτόν.

Εν τω μεταξύ, η Δύση έχει προτείνει την ιδέα να τεθεί η διαδρομή υπό ουδέτερο διεθνή έλεγχο, για παράδειγμα από μια ελβετική ή αμερικανική εταιρεία, αποκλείοντας, ουσιαστικά, εντελώς τη Ρωσία.

Οι δεσμοί της Αρμενίας με τη Μόσχα έχουν φθαρεί – ειδικά από το 2023, όταν η ρωσική ειρηνευτική δύναμη δεν αντέδρασε κατά τη διάρκεια της αστραπιαίας επίθεσης του Μπακού για ανακατάληψη της αμφισβητούμενης περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Σχεδόν ολόκληρος ο αρμενικός πληθυσμός έφυγε από την περιοχή και το Αζερμπαϊτζάν κατηγορήθηκε για εθνοκάθαρση.

Εκτοτε ο Πασινιάν κλίνει προς τη Δύση και επιδιώκει τη συμφιλίωση με το Μπακού, πιστεύοντας ότι το μακροπρόθεσμο μέλλον της Αρμενίας απειλείται εάν διατηρήσει εχθρικές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία.

Η στάση αυτή, όμως, δεν είναι καθόλου δημοφιλής στην Αρμενία. Ο Πασινιάν έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά αποδοχής μεταξύ όλων των παγκόσμιων ηγετών και μια πρόσφατη διαμάχη με την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία οδήγησε στη σύλληψη δύο αρχιεπισκόπων με την κατηγορία της συνωμοσίας κατά της κυβέρνησης.

Ωστόσο ο Νουρλάν Αλίεφ, ανώτερος ερευνητής στο Κολέγιο της Ευρώπης, θεωρεί, όπως είπε στην Telegraph, ότι ο γεωπολιτικός ανασχηματισμός του Πασινιάν έχει φέρει το Μπακού και το Γιερεβάν πιο κοντά όσον αφορά τη θέση τους απέναντι στη Ρωσία.

«Και οι δύο χώρες κατανοούν ότι πρέπει να δημιουργήσουν μια αρχιτεκτονική ασφαλείας στον Νότιο Καύκασο χωρίς τη ρωσική συμμετοχή, μια αρχιτεκτονική την οποία θα υποστηρίζουν τα ίδια τα κράτη της περιοχής. Δεν έχουμε δει ακόμη μια τελική συνθήκη ειρήνης μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, αλλά υπάρχουν θετικά σημάδια. Μια τελική συμφωνία ειρήνης θα αποτελούσε ένα μεγάλο πλήγμα για τη θέση της Ρωσίας στον Νότιο Καύκασο», είπε.

Για τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν οι μέρες που λάμβανε εντολές από τη Μόσχα φαίνεται να έχουν τελειώσει. Οι αναλυτές λένε ότι χρησιμοποιεί το περιστατικό της Αικατερινούπολης, όχι μόνο για να απαιτήσει δικαιοσύνη, αλλά και για να διεκδικήσει την ανεξαρτησία του.

«Το πρόβλημα στις σχέσεις με το Μπακού είναι σοβαρό», δήλωσε ένας πρώην υψηλόβαθμος ρώσος διπλωμάτης στην Telegraph. «Ο πρόεδρος Αλίεφ έδειξε τα δόντια του, όπως θα έκανε οποιοσδήποτε αυταρχικός ηγέτης. Τώρα βλέπει τον εαυτό του ως θριαμβευτή. Η Μόσχα δεν υπαγορεύει πλέον όρους».

Ο Μπασίρ Κιτατσάγιεφ, από το Κέντρο Κάρνεγκι στο Βερολίνο, είπε ότι το Μπακού εκμεταλλεύεται το περιστατικό για να αντιδράσει στη Μόσχα. «Οι θάνατοι δύο Αζέρων στην Αικατερινούπολη χρησίμευσαν απλώς ως ένα βολικό πρόσχημα. Αυτοί [οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν] χρησιμοποιούν την κατάσταση για να ενισχύσουν τη θέση τους στο εσωτερικό και στο εξωτερικό κλιμακώνοντας τις εντάσεις με τη Μόσχα», είπε στη βρετανική εφημερίδα.

Η δημοσιοποίηση μιας τηλεφωνικής επικοινωνίας του Αλίεφ με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, κατά την οποία συζήτησαν τη δημιουργία στενότερων δεσμών, ήταν ένα σαφές μήνυμα από το Αζερμπαϊτζάν, μια χώρα που θεωρείται εδώ και καιρό ευθυγραμμισμένη με τη Μόσχα.

Το Κρεμλίνο, εν τω μεταξύ, προσπαθεί να αναδιατυπώσει την αντιπαράθεση ως πλεκτάνη της Δύσης, όπως δήλωσε ο Γκριγκόρι Καρασίν, πρόεδρος της επιτροπής διεθνών υποθέσεων της Ρωσίας. Ο Βλαντιμίρ Τζαμπάροφ, ρώσος γερουσιαστής και πρώην αξιωματικός της KGB, κατηγόρησε την MI6 και την Τουρκία ότι υποκινούν αναταραχές.

Πώς ξεκίνησε η αντιπαράθεση Μπακού – Μόσχας

Στην πραγματικότητα, οι ρωγμές ξεκίνησαν πολύ πριν το περιστατικό στην Αικατερινούπολη.

Τα περασμένα Χριστούγεννα η Ρωσία κατέρριψε κατά λάθος ένα αεροσκάφος των Azerbaijan Airlines. Το Μπακού αντέδρασε οργισμένα, αναγκάζοντας τελικά τον Πούτιν να ζητήσει συγγνώμη και να προσφέρει αποζημίωση, σε μια σπάνια διπλωματική υποχώρηση.

Εχοντας πλήρη επίγνωση της δύναμης της δημόσιας αντιπαράθεσης, το Μπακού δεν δίστασε να αντιδράσει μετά τις συλλήψεις στην Αικατερινούπολη. Οι επιπτώσεις απειλούν επίσης τον πολύτιμο Διάδρομο Βορρά-Νότου της Ρωσίας, μια εμπορική διαδρομή που συνδέει τη Μόσχα με το Ιράν και την Ινδία και διασχίζει το Αζερμπαϊτζάν.

Η απώλεια της πρόσβασης στον διάδρομο αυτόν θα μπορούσε να προκαλέσει ένα μεγάλο οικονομικό πλήγμα, ειδικά καθώς η Ρωσία αναζητά τρόπους να παρακάμψει τις Δυτικές κυρώσεις.

Ο Αρκάντι Ντούμπνοφ, ειδικός σε θέματα μετασοβιετικής πολιτικής, έγραψε στο Telegram ότι η κύρια ανησυχία της Μόσχας ήταν η διατήρηση αυτού του διαδρόμου. Γνωρίζει ότι η πλήρης αποξένωση του Μπακού θα μπορούσε να απειλήσει αυτά τα σχέδια.

Προς το παρόν η Ρωσία θα συνεχίσει να κατηγορεί τη Δύση, ενώ παράλληλα εργάζεται παρασκηνιακά για να σώσει τις σχέσεις της. Αλλά το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία, έθνη που κάποτε αντιμετωπίζονταν ως σοβιετικοί «δορυφόροι», χαράζουν πλέον τη δική τους πορεία, ανεξάρτητα από τη Μόσχα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News