Η νοσοκόμα στο προσκέφαλο του Μαρξ, την ώρα που πέθαινε τον ρώτησε αν έχει μια τελευταία κουβέντα να πει. Της είπε «φύγε από εδώ, ό,τι είχα να πω το έχω πει εν ζωή». Ο Κάρολος είχε γράψει πάνω από 10 βιβλία και εκατοντάδες άρθρα και επιστολές. Είχε αγαπηθεί, είχε λοιδορηθεί, είχε μισηθεί, είχε αναλυθεί και ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Είχε επηρεάσει επαναστάσεις και τη διακυβέρνηση σημαντικών και ασήμαντων κρατών. Ο 19ος αιώνας, κατά τον οποίο γεννήθηκε, δεν έχει πλέον καμία σχέση με την πραγματικότητα, ο 20ός ήταν ο θρίαμβός του, στον 21ο έχει πλέον ξεχαστεί.

Σήμερα έχουν μείνει λίγοι πιστοί σε κάποια τμήματα πανεπιστημίων, με θεωρητικούς που προσπαθούν ακόμα να ερμηνεύσουν, τις περισσότερες φορές με ακατανόητο τρόπο, τα διάφορα έργα του. Στην πολιτική, κάποια κόμματα λένε ότι πιστεύουν στις μαρξιστικές ιδέες, συνήθως δεν τις καταλαβαίνουν, αλλά τα βολεύει, για διάφορους λόγους, να λένε ότι είναι αριστεροί. Στην Ελλάδα τα τρισέγγονά του εκφράζονται μέσα από διάφορα κόμματα που θα μπορούσαν να βρουν μια κοινή συνιστάμενη για την ιδεολογική τους βάση, προτιμούν όμως να εκφράζουν τις διαφορές τους μέσα από προσωπικές αντιπάθειες.

Είναι λοιπόν σήμερα γενικά αποδεκτό, με λίγες εξαιρέσεις, ότι ο Μαρξ είναι νεκρός. Η ανάστασή του ήρθε από τη μακρινή Ιαπωνία. Ενας νεαρός Γιαπωνέζος ακαδημαϊκός, o Koχέι Σάιτο, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Ο Μαρξ στο ανθρωπόκαινο», που εκδόθηκε πρώτα σε εκλαϊκευτική μορφή και πούλησε στην Ιαπωνία –κρατηθείτε– 500.000 (ολογράφως πεντακόσιες χιλιάδες) αντίτυπα.

Χτυπήσαν οι καρδιές των νεαρών Γιαπωνέζων, που είχαν φτάσει στα άκρα δουλεύοντας την ημέρα περισσότερες ώρες από κάθε άλλον στον κόσμο, με ελάχιστες διακοπές, σε ένα πλαίσιο αυταρχικό και καταπιεστικό. Ηθελαν να επαναστατήσουν, αισθάνονταν ότι δεν θέλουν να δουλεύουν ατέλειωτες ώρες και υπερωρίες, να έχουν αφήσει την οικογενειακή τους ζωή, να θυσιάζουν τις ελεύθερες ώρες τους, να έχουν εγκαταλείψει τα χόμπι τους για να υπηρετούν την επιχείρηση μέχρι να πεθάνουν, μόνο και μόνο για να αυξηθεί το ΑΕΠ της χώρας τους.

Τι γυρεύει όμως ο Μαρξ στο «ανθρωπόκαινο» και τι είναι αυτό. Κάποιοι λένε ότι είναι η γεωλογική εποχή που ζούμε σήμερα, έχοντας ξεπεράσει το «ολόκαινο», που επισήμως είναι ακόμα η τρέχουσα γεωλογική εποχή, η οποία ξεκίνησε περίπου πριν από 11.700 χρόνια, με το λιώσιμο των πάγων.

Από την κλιματική αλλαγή, την ατομική βόμβα και την ατμοσφαιρική ρύπανση έως την απώλεια ειδών πανίδας και χλωρίδας, οι άνθρωποι έχουν «χαράξει» το αποτύπωμά τους πάνω στη Γη με τόση δύναμη και τέτοια μονιμότητα, ώστε κάποιοι επιστήμονες να υποστηρίζουν πως τουλάχιστον από τα μέσα του 20ού αιώνα έχει ξεκινήσει μια νέα γεωλογική εποχή, ως αποτέλεσμα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων: το «ανθρωπόκαινο».

Για την ώρα ούτε η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας ούτε η Διεθνής Ενωση Γεωλογικών Επιστημών έχουν εγκρίνει επίσημα τον όρο ως αναγνωρισμένη υποδιαίρεση του γεωλογικού χρόνου. Αυτό όμως δεν έχει εμποδίσει πολλούς επιστήμονες από διάφορα πεδία να χρησιμοποιούν τον όρο.

Ο Σάιτο υποστηρίζει ότι για να αντιμετωπίσουμε την οικολογική κρίση της εποχής μας πρέπει να ξεπεράσουμε τον καπιταλισμό. Βασισμένος σε μια οικολογική ανάγνωση του Καρλ Μαρξ, δείχνει ότι ο Μαρξ είχε αναγνωρίσει την καταστροφική σχέση του καπιταλισμού με τη φύση ήδη από τον 19ο αιώνα.

• Ο σημερινός καπιταλισμός βασίζεται στην ατέρμονη οικονομική ανάπτυξη και στην εκμετάλλευση της φύσης για το κέρδος.
• Αυτή η λογική οδηγεί σε οικολογική κατάρρευση: κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας, εξάντληση πόρων.
• Οι τεχνολογικές λύσεις (πράσινη ανάπτυξη, ανανεώσιμες πηγές, ηλεκτρικά αυτοκίνητα κ.ά.) δεν αρκούν, γιατί δεν αλλάζουν το βασικό πρόβλημα: την εμμονή στην οικονομική μεγέθυνση.
• Ο Σάιτο προτείνει έναν οικοσοσιαλιστικό δρόμο με κεντρικό στόχο την «υπανάπτυξη» (degrowth), δηλαδή:
  – Μείωση της παραγωγής και της κατανάλωσης στις πλούσιες χώρες,
  – Δημόσια και κοινοτική διαχείριση των βασικών πόρων (ενέργεια, τροφή, στέγαση),
  – Ισοκατανομή του πλούτου και κοινωνική-οικολογική δικαιοσύνη.

Μόνο με ριζική κοινωνική αλλαγή, λέει, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την οικολογική κατάρρευση. Οι ιδέες του Σάιτο είναι ελκυστικά ουτοπικές αλλά δεν θα μπορούσαν να υιοθετηθούν στη σημερινή Δύση, που ομόφωνα στηρίζει την ανάπτυξη, έστω πρόσφατα και με κάποια οικολογική διάσταση.

Πρώτα απ’ όλα δεν υπάρχει πλέον αριστερή εργατική τάξη. Εχει στραφεί προς τα δεξιά και συχνά προς τα άκρως δεξιά: Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Σλοβακία κ.λπ. Η νέα εργατική τάξη, οι νέοι προλετάριοι της Ευρώπης, είναι πλέον οι μετανάστες, όσοι κατάφεραν και μπήκαν στην Ευρώπη. Προλετάριοι είναι και αυτοί που έχουν μείνει πίσω και δίνουν ό,τι έχουν και δεν έχουν για να έρθουν στην Ευρώπη.

Οσα μέτρα και αν λαμβάνονται από τις ευρωπαϊκές χώρες, οι μετανάστες θα συνεχίσουν να έρχονται. Τι τους νοιάζει αν θα μειωθεί το συσσίτιο, που έτσι κι αλλιώς είναι πλουσιότερο από αυτό που έτρωγαν στην πατρίδα τους; Οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών υπολόγισαν ότι περίπου το 1/10 του παγκόσμιου πληθυσμού (811 εκατομμύρια άτομα) υποσιτίζονταν το 2020, περίπου 8,4% περισσότεροι από το 2019.

Στην πλειονότητά τους είναι νέοι άνδρες 18-30 ετών και το όνειρό τους είναι να γίνουν «εργατικό δυναμικό», κάτι που δεν εκμεταλλεύονται οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που τους λείπουν εργατικά χέρια. Ακόμα και αν φυλακιστούν και αν τους στείλουν πίσω θα συνεχίσουν να διακινδυνεύουν το ταξίδι.

Η Ευρώπη παλεύει με το Μεταναστατευτικό χωρίς να μπορεί να βρει μια αποδεκτή λύση, τόσο για τους μετανάστες, ώστε να ενταχθούν, όσο και για τους ενδογενείς πληθυσμούς, που είναι τρομοκρατημένοι από την «εισβολή των ξένων»

Ενα πρώτο ερώτημα είναι: θα ξεσηκωθούν οι προλετάριοι, και πότε; Οι ανισότητες είναι τεράστιες και οι επιπτώσεις τους ανεξέλεγκτες. Αν οι μετανάστες αρχίσουν να δημιουργούν πολιτικά κινήματα και σιγά σιγά να διαμορφώνουν ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο αυτών των κινημάτων, όπως πλέον οι νέες τεχνολογίες το επιτρέπουν, και παράλληλα αναδειχτούν κάποιοι ηγέτες, αν ξεκινήσουν απεργίες και συγκρούσεις, για πόσο καιρό θα μπορούν να επικρατούν οι δυνάμεις καταστολής;

Μήπως οι ιδέες του Σάιτο, που είναι μάλλον ανεφάρμοστες στη Δύση, θα μπορούσαν να βρουν ένα πρόσφορο έδαφος στις χώρες του Τρίτου Κόσμου; Με τόσους πόρους που διατίθενται για αυτές τις χώρες από τη Δύση, μήπως πρέπει οι πόροι να αλλάξουν κατεύθυνση για να διαχέεται ο πλούτος; Και υπό ποιες προϋποθέσεις;

Μήπως πρέπει να αλλάξει η στόχευση των σημαντικών κονδυλίων –200 δισ. ευρώ για την περίοδο 2028-2035 μόνο από την Ευρωπαϊκή Ενωση– που θα διατεθούν στις χώρες από όπου προέρχονται οι μετανάστες; Σήμερα η Ευρώπη δίνει χρήματα στις κυβερνήσεις τους για να κρατήσουν τους μετανάστες στα λιμάνια αναχώρησης. Θα έπρεπε να στηρίζουν μια ενδογενή ήπια ανάπτυξη και όχι φαραωνικά έργα, που το μεγαλύτερο μέρος των πόρων πάει στις τσέπες επιτήδειων.

Αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο που διαχειριζόμαστε και ελέγχουμε τα τεράστια αυτά κονδύλια, αν δεν βρούμε αληθινούς συνομιλητές στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές του κόσμου…

Υπάρχουν τόσα «αν», που μάλλον δεν υπάρχει ελπίδα. Το εμπόδιο σε κάθε αλλαγή κατεύθυνσης είναι ο ανθρώπινος παράγοντας, ένθεν κακείθεν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News