Το «Ονομα του Ρόδου», το μνημειώδες μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Εκο, διαδραματίζεται το 1327 σε ένα περίκλειστο μοναστήρι Βενεδικτίνων στη βόρεια Ιταλία, όπου διάφοροι μυστηριώδεις θάνατοι αποκαλύπτεται ότι έχουν να κάνουν με την προσπάθεια ενός γηραιού μοναχού να εμποδίσει την ανάγνωση ενός χαμένου χειρόγραφου του Αριστοτέλη, Περί κωμωδίας· το γέλιο των ανθρώπων διάβρωνε την χριστιανική απόλυτη πίστη. Με το ωμό κόψιμο της εκπομπής του κωμικού Τζίμι Κίμελ από το ABC, το τέλος της οποίας είχε προαναγγείλει εδώ και μήνες ο Ντόναλντ Τραμπ, αποκαλύφθηκε και ο πρωταρχικός στόχος των τραμπικών: δεν είναι η ελευθερία του λόγου, είναι πρωτ’ απ’ όλα το χιούμορ, εν προκειμένω, το πολιτικό χιούμορ· αυτό διαβρώνει την απόλυτη πίστη στο MAGA.

Ο Τραμπ δεν πολεμάει, λοιπόν, ακριβώς την «ελευθερία του λόγου». Τουναντίον, με έναν περίεργο τρόπο, αυτή η ελευθερία προς το παρόν τον εξυπηρετεί, την έχει κάνει δική του, πολιτικό εργαλείο του, μια τεράστια μυλόπετρα που συνθλίβει και τα σωστά και τα στραβά και απομένει μόνο αυτός, επειδή φωνάζει περισσότερο. Οταν ο πολιτικός του αντίπαλος μιλάει για τη σημασία των εμβολίων, εκείνος λέει ότι υπάρχει μια συνωμοσία για να μην τρέχει πολύ νερό από τα τηλέφωνα της ντουσιέρας, ή ότι μετανάστες τρώνε κατοικίδια, όταν η Δικαιοσύνη ή τα αμερικανικά πανεπιστήμια επικαλούνται τη λογική, οι τραμπικοί στα κανάλια πανηγυρίζουν υπέρ του παραλόγου και διατυπώνουν την «άποψη» ότι η Μισέλ Ομπάμα είναι άντρας. Στο όνομα της ελευθερίας της άποψης, το σοβαρό και η ανοησία, το αληθινό και το ψέμα, η νηφαλιότητα και η φαιδρότητα σχετικοποιούνται, μπαίνουν στην ίδια ζυγαριά ως ισότιμα· βοηθάει και η ισοπεδωτική και κυρίαρχη τεχνοτροπία των social media.

Το χιούμορ –κατ’ επέκταση το πολιτικό χιούμορ–, είναι αυτό που εχθρεύονται οι εξουσίες όπως αυτή του Τραμπ. Διότι το χιούμορ δεν μπαίνει σε ζυγαριά, ή είναι χιούμορ ή δεν είναι. Και δεν υπάρχει, βλέπετε, τραμπικός Κίμελ, ούτε τραμπικός Τζον Στιούαρτ, ούτε τραμπικός Στίβεν Κολμπέρ, ο άλλος παρουσιαστής που είδε το τοκ σόου του να κόβεται, από το CBS, ύστερα από πιέσεις και εκβιασμούς του Λευκού Οίκου προς τους ιδιοκτήτες του δικτύου.

Είτε πρόκειται για ένα αυστηρό ρωμαιοκαθολικό μοναστήρι, είτε για τη Σοβιετική Ενωση του Στάλιν, είτε τώρα, για την Αμερική της «μοναρχίας» Τραμ, όσο πιο ολοκληρωτικά τα συστήματα εξουσίας, όσο πιο πολύ θέλουν να ελέγχουν τις πτυχές της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής των ανθρώπων, τόσο πιο πολύ φοβούνται το χιούμορ. Γιατί; Ο Τζορτζ Οργουελ το είχε εξηγήσει στο «1984»: «Κάθε αστείο είναι μια μικρή επανάσταση».

Κι αν δεν είναι μικρή επανάσταση, ο Οργουελ ήταν μάλλον αθεράπευτα ρομαντικός ακόμα και στις ματαιώσεις του, το αστείο είναι μια νησίδα ελευθερίας.

Το πολιτικό χιούμορ είναι ένα άυλο καταφύγιο. Ενίοτε, βέβαια, λειτουργεί και ως βαλβίδα αποσυμπίεσης –αυτό το τελευταίο εξυπηρετεί ως έναν βαθμό τα καθεστώτα–, όμως στο τέλος είναι επικίνδυνο, διότι λειτουργεί διαβρωτικά για τις ηγεσίες. Για μια κρίσιμη στιγμή, γελώντας, ο υποτελής ελευθερώνεται και νιώθει αφέντης, οι σχέσεις της εξουσίας αντιστρέφονται.

Μέσα από τη μικρή και αφαιρετική του φόρμα, το αστείο, είτε ως πολιτικό ανέκδοτο, παλαιότερα, ή ως γελοιογραφία, είτε ως ένα βίντεο μιας εκπομπής του Τζίμι Φάλον που γίνεται viral σήμερα, διαδίδεται παντού και γρήγορα. Μέσα από το στοιχείο του αυτοσαρκασμού γίνεται εύκολα κτήμα του καθενός. Και ως μέρος ενός προφορικού πολιτισμού συμπυκνώνει με καταπληκτικό και αποτελεσματικό τρόπο την κριτική στον ηγέτη, ανοίγοντας τον δρόμο για την αποκαθήλωσή του.

Ο Τζίμι Κίμελ δεν κορόιδεψε τον Τσάρλι Κερκ, τον ακροδεξιό ιεροκήρυκα που δολοφονήθηκε στη Γιούτα. Κορόιδεψε τον τρόπο που ο Τραμπ αντέδρασε, τάχα πενθώντας, στη δολοφονία του φίλου του, Τσάρλι Κερκ. Αυτό το ξεγύμνωμα του Τραμπ πλήρωσε ο Κίμελ, απλώς μετά οι τραμπικοί ιεροεξεταστές ανέκραξαν τρομοκρατημένοι «βλασφημία!»

Στο «Ονομα του Ρόδου», κάποια στιγμή ο αδελφός Γουλιέλμος της Μπάσκερβιλ ρωτάει τον γηραιό μοναχό Χόρχε ντι Μπούργκος: «Μα καλά, τι είναι το τόσο ανησυχητικό με το γέλιο;». Και ο μοναχός του απαντά: «Το γέλιο σκοτώνει τον φόβο». Το έργο του Εκο ήταν βέβαια ένα σκοτεινό μεσαιωνικό μυθιστόρημα. Αλλά μπορεί κι αυτό που ζούμε να είναι πια Μεσαίωνας. Και απλώς να μην το ξέρουμε…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News