Προσεχώς συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τη δραματικότερη ίσως στιγμή στην Ιστορία της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Ηταν το δημοψήφισμα της 5^ης Ιουλίου 2015, μάλλον το αποκορύφωμα τού παρ’ ολίγον καταστροφικού διχασμού. Ομως αποδείχθηκε και ένα σημείο καμπής για το πολιτικό σύστημα, που θα έπρεπε σήμερα να διδάσκει πολλούς.

Από τη στιγμή εκείνη και έπειτα, με έναν «μαγικό» τρόπο (και, όπως είναι γνωστό, με την παρέμβαση ξένων ηγετών και κυβερνήσεων) τελείωσαν οι αυταπάτες και συνέβη κάτι πρωτοφανές για τα δεδομένα της ελληνικής κρίσης, η οποία τότε βρισκόταν στον έκτο χρόνο της.

Ολα τα κόμματα, όσα τουλάχιστον επέμεναν να ισχυρίζονται ότι έχουν ευρωπαϊκές αναφορές (ΣΥΡΙΖΑ, ΝΔ, ΠΑΣΟΚ) συναίνεσαν το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς στο τρίτο μνημόνιο, το οποίο εφαρμόστηκε με αριστερή σφραγίδα και εν τέλει η χώρα βγήκε με πολυετή καθυστέρηση από μια κρίση που θα μπορούσε να έχει αφήσει πίσω της πολύ συντομότερα.

Πώς θα μπορούσε να έχει συμβεί αυτό;

Πολλά τα «αν», όμως περιγράφουν την παθογένεια που κατατρύχει το πολιτικό σύστημα και που, εν τέλει, ήταν το «λίπασμα» της κρίσης.

Θα μπορούσαν λοιπόν τα πράγματα να έχουν εξελιχθεί λιγότερο δραματικά, αν – ενδεικτικά:

–Η κυβέρνηση Καραμανλή δεν επέμενε ότι η οικονομία είναι «θωρακισμένη» το 2008 και είχε λάβει υπόψη της την προειδοποίηση του Κώστα Σημίτη για την πλησίστια πλεύση προς το ΔΝΤ

–Ο Γιώργος Παπανδρέου είχε κρατήσει άλλη στάση στην έκκληση του Κώστα Καραμανλή για τη λήψη μέτρων αντιμετώπιση της κρίσης, στις αρχές του 2009

–Ο Γιώργος Παπανδρέου δεν είχε θεωρήσει τόσο χαριτωμένο το παραπλανητικό σύνθημα «λεφτά υπάρχουν» και δεν επέμενε σε παροχές αντί μέτρων μετά την εκλογική του νίκη τον Οκτώβριο του 2009

–Ο Αντώνης Σαμαράς είχε με τη σειρά του κρατήσει άλλη στάση στις εκκλήσεις του Παπανδρέου για συναίνεση σε μια σειρά μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης και δεν είχε επινοήσει τα πλανερά «δημοσιονομικά ισοδύναμα» του Ζαππείου (Ι, ΙΙ)

–Ο Αντώνης Σαμαράς δεν είχε ανατρέψει την κυβέρνηση Παπαδήμου και την άφηνε να ολοκληρώσει το έργο της

–Ο Αλέξης Τσίπρας δεν είχε βιαστεί να ανατρέψει τον Σαμαρά με το πρόγραμμα Θεσσαλονίκης, το σχίσιμο των μνημονίων με έναν νόμο και ένα άρθρο και περίμενε λίγο πιο υπομονετικά να αναλάβει τη διακυβέρνηση δίχως μνημόνια

Ο κατάλογος των «αν» δεν εξαντλείται σε αυτά, είναι μακρύς και όσο επιχειρεί κανείς μια αναδρομή στην περίοδο διαπιστώνει ότι αντί μιας στοιχειώδους σύνεσης και μέριμνας, άλλα κυριαρχούσαν. Ο Παπανδρέου είχε τον νου του να ανατρέψει τον Καραμανλή το 2009· το 2011 και έπειτα από την πρώτη σκέψη περί δημοψηφίσματος, που τελικά αποτράπηκε, το ΠΑΣΟΚ ανέτρεψε τον Παπανδρέου· στη συνέχεια, ο Σαμαράς ανέτρεψε τον Παπαδήμο και, «λογικώ τω τρόπω», ο Τσίπρας τον Σαμαρά στις αρχές του 2015.

Ολοι όσοι ανέτρεψαν τις κυβερνήσεις της περιόδου είχαν εναλλακτικές επιλογές. Θα κέρδιζαν ούτως ή άλλως τις εκλογές που θα γίνονταν λίγο αργότερα, με ορατές προοπτικές να παραλάβουν μια καλύτερη συνθήκη από εκείνη που παρέλαβαν – και διαχειρίστηκαν καταστροφικά.

Κάπως έτσι, το πολιτικό οικοδόμημα της Μεταπολίτευσης σχεδόν εξολοθρεύτηκε. Κόμματα διαλύθηκαν, νέα δημιουργήθηκαν, εξαφανίστηκαν και αυτά, άλλα διασπώνται ακόμη και προσπαθούν να επανασυγκολληθούν, με ορατό το ενδεχόμενο ενός νέου κύκλου αστάθειας, ελλείψει ισχυρών πόλων.

Σε αυτήν την περίοδο κυριάρχησε η αίσθηση της αδικίας και της υπερβολικής σκληρότητας της Ευρώπης, ειδικότερα της Γερμανίας, έναντι της Ελλάδας. Δεν είναι αναληθές ότι ίσχυσε κάτι τέτοιο, ούτε και πρέπει να υποτιμάται. Δεν πρέπει όμως να υποτιμάται και η μεγίστη ευθύνη του ελληνικού πολιτικού συστήματος, που έδωσε αφορμές και ευκαιρίες για την επιβολή εκείνων των πολιτικών από τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο. Και ένα μόνο από τα προαναφερθέντα «αν» να είχε επιλεγεί, πολλά θα ήταν διαφορετικά.

Υπήρξαν πρόσωπα που επέλεξαν την υπέρβαση σε κρίσιμες στιγμές. Μετρημένα σε λίγα δάχτυλα του ενός χεριού – και οι λόγοι είναι γνωστοί για το καθένα από αυτά τα πρόσωπα. Κατά χρονολογική σειρά των υπερβάσεων: Ντόρα Μπακογιάννη, Βαγγέλης Βενιζέλος και Βαγγέλης Μεϊμαράκης· η απόσταση από τη «φωτιά» της περιόδου παρέχει την ευχέρεια της αξιολόγησης των αποφάσεων που πήρε ο καθένας και η καθεμία.

Ολα τα παραπάνω και αυτή η ταραχώδης πορεία μαζί με την πολιτική της αξιολόγηση περιγράφονται με τεκμηρίωση και νηφαλιότητα στο βιβλίο του Πάνου Λουκάκου με τίτλο «Αλλαγές και Ανατροπές: Μια πολιτική ανατομία της κρίσης 2009-2019» (εκδόσεις Μεταίχμιο).

Είναι ένα έργο αναφοράς, στο οποίο μπορεί κάποιος να ανατρέξει είτε για να θυμηθεί είτε για να αξιολογήσει με την πολυτέλεια της απόστασης και την τύχη εκείνου που έχει γλιτώσει από τον όλεθρο τα όσα συνέβησαν και εκείνα που έμειναν μετέωρα στην κρίσιμη εκείνη περίοδο.

Οπως σημειώνει ο ίδιος ο συγγραφέας, «υπήρξε (…) η δεκαετία της κρίσης η εποχή της προσγείωσης στην πραγματικότητα».

Το κείμενο προσφέρει τα εφόδια για την παραμονή σε αυτήν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News