1218
| Shutterstock / CreativeProtagon

Η νέα συσκευασία της ευτυχίας

|Shutterstock / CreativeProtagon

Η νέα συσκευασία της ευτυχίας

Εκανες το εμβόλιο, όλα άνοιξαν, τα πουλάκια κελαηδούν, ξεκίνησε η πώληση των εισιτηρίων του Φεστιβάλ Αθηνών, μπορείς να πιεις έναν ωραίο καφέ στον ήλιο, να πας για ψώνια ή για ένα μπάνιο στη θάλασσα. Με πανδημικούς όρους, είσαι, ναι, μπορείς να το πεις, σχεδόν… ευτυχισμένος. Είσαι; Και ποια είναι, αλήθεια, η μετά Covid-19 ευτυχία; Η μη δυστυχία; Μήπως ευτυχία είναι τα ελάχιστα που μπορείς να απολαύσεις από τη ζωή Πριν; Ποιο Πριν; «Είναι το στοματικό σεξ πιο ασφαλές για Covid από το φιλί;» διαβάζω ένα τίτλο στoν βρετανικό Guardian. «Συμβουλές των ειδικών για ένα ηδονικό, υγιές καλοκαίρι» αποστομώνει ο υπότιτλος.

«Αν είμαι ευτυχισμένος! Τι ηλίθια ερώτηση. Να μια κενή έννοια!» είχε απαντήσει στη γυναίκα του, Μάντι, λίγο μετά τον γάμο τους, το 1988, ο Μάρτιν Σέλινγκμαν, ο ίδιος ο θεμελιωτής της θετικής ψυχολογίας (για να ανασκευάσει πλήρως αργότερα).

Τον Μάιο του 2021 αν θέσεις αυτή την ερώτηση, ηχεί σαν κακόγουστο ή γλυκόπικρο αστείο (πιστέψτε με, το αποτόλμησα). Σχεδόν κανένας δεν τολμά να νιώσει ευτυχισμένος. «Πλάκα μου κάνεις;» μου λέει μια φίλη. «Σε αυτή τη φάση ευτυχία είναι μόνο το να είμαστε όρθιοι και καλά». 

Τέρμα στην ευτυχιοκρατία

Ισως ένα από τα απρόσμενα θετικά της πανδημίας είναι ότι έβαλε την ταφόπλακα στην τυραννία της ευτυχίας των τελευταίων δεκαετιών. Επιτέλους καπούτ «…σε αυτήν την αναπαράσταση της ευτυχίας ως επιστημονικής, μετρήσιμης κατάστασης, ως εγωκεντρικού, αυτόνομου και ατομιστικού εγχειρήματος· ως συνεχιζόμενου ατέρμονου πρότζεκτ ζωής· με λίγα λόγια, ως μέτρου βάσει του οποίου πρέπει να αποτιμούμε την αξία της ζωής μας», όπως γράφουν ο ψυχολόγος Εντγκαρ Καμπάνας και η κοινωνιολόγος Εύα Ιλούζ στο πρόσφατο βιβλίο τους «Ευτυχιοκρατία» (εκδόσεις Πόλις).

Εδώ και περίπου 14 μήνες, είναι Οk να μην είσαι Οk. Ολόκληρη πανδημία έχει σκάσει, ρε φίλε, και αν δεν σε έχει χτυπήσει στα σοβαρά η κατάθλιψη (όπως πολύ κόσμο ανά τον πλανήτη), έχεις το ελεύθερο να παρατήσεις το hygge, το τρέξιμο και τo κέφι να σηκωθείς πάνω και να φτιάξεις έναν χυμό με πορτοκάλι, λωτό, παντζάρια και κράνμπερι. Εχεις το δικαίωμα να είσαι όσο κατηφής, μουντρούχος και ρίψασπις τραβάει η ψυχή σου.  

Σύμφωνοι, οι μετρήσεις έγιναν και φέτος. Οι εκνευριστικοί Φινλανδοί είναι και πάλι οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο, σύμφωνα με την Παγκόσμια Εκθεση Ευτυχίας του ΟΗΕ για το 2021, η δε Ελλάδα σκαρφάλωσε –ανεξήγητο για ποιον λόγο– στην 51η θέση (από την 77η που ήταν το 2020 και την 82η που ήταν το 2019). Κάποιοι προσπάθησαν να κρατηθούν με νύχια και με δόντια από το παλιό επιστημονικοφανές μοντέλο τού «ευτυχισμένος με το ζόρι». Ενδεικτική η δημοφιλία φέτος τού δωρεάν οnline μαθήματος «H επιστήμη του well being» του Πανεπιστημίου του Γέιλ (γιατί και τα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα  του πλανήτη επιμένουν να σε διδάξουν πώς να είσαι ευτυχισμένος, ακόμα και όταν έχει χαθεί εντελώς η μπάλα). 

Ωστόσο, πρόκειται για εξαιρέσεις. Διότι ο πολύς κοσμάκης αφέθηκε παντελώς απενοχοποιημένα στα αρνητικά συναισθήματα μιας παγκοσμιοποιημένης δυστυχίας. Εδώ και 14 μήνες δεν μπορείς να δεις το ποτήρι ούτε μισογεμάτο ούτε μισοάδειο. Απλούστατα γιατί το ποτήρι έχει σπάσει, το νερό έχει χυθεί και εσύ μαζεύεις τα κομμάτια που έχουν πέσει μέσα στον νεροχύτη. 

Τέρμα πλέον η εμμονή με την αυτοβελτίωση (που σου θυμίζει ότι πάντα, κάπου, κάπως υπολείπεσαι), πάπαλα η ωδή στην «ψυχαναγκαστική» χαρά. Τα εγχειρίδια θετικής ψυχολογίας –που από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 διακηρύσσουν ότι εσύ κρατάς την ευτυχία σου χέρια σου– θα ριχτούν πανηγυρικά στην πυρά. Από τον Μάρτιο του 2020 μπορείς άνετα να μην είσαι α) ο υπάλληλος του μήνα β) ο τέλειος, υπομονετικός συμβίος (ακόμα και ο Γκέιτς τα σκάτωσε) γ) η ψυχή της παρέας δ) Ο γονιός που όλοι φθονούν στο νηπιαγωγείο.   

Τώρα, με μια πρόχειρη περιήγηση στο Google, αντιλαμβάνεσαι ότι οι περισσότεροι οδηγοί είναι του τύπου «10 τρόποι για να μη φλιπάρεις», «5 συμβουλές για να μην σε καταπιεί ο καναπές», «3 βήματα για να μην πετάξεις λευκή πετσέτα στη διάρκεια του λοκντάουν» και τα συναφή. Ακόμα και η δημοφιλής εφαρμογή Happify (από τις χιλιάδες που σου υπόσχονταν μια νιρβάνα με ψηφιακά στάδια) έβαλε νερό στο κρασί της: «Ο ξεχωριστός πόνος του πένθους στη διάρκεια της πανδημίας» διαβάζω στον λογαριασμό της στο Twitter.  

Ακόμα και αυτό το τάνκερ θετικής ενέργειας, η Μισέλ Ομπάμα, πρόετρεπε προ ημερών «Give yourself a break» στην εκπομπή του Στίβεν Κολμπέρ, αναφερόμενη εκτενώς για μια ακόμη φορά στην «ελαφρά» κατάθλιψη που πέρασε και η ίδια στην καραντίνα. «Είναι κομμάτι της ζωής… Κανείς δεν περνάει τη ζωή του σε ένα μόνιμο “χάι” και θεωρώ ότι αυτό είναι σημαντικό να το γνωρίζουν και τα νέα παιδιά».  

Ποιος είναι ευτυχισμένος το 2021;

Η πανδημία κόμισε κάμποσα καινούργια φρούτα. Το Instagram, π.χ., ανασκουμπώθηκε. Επαψε να είναι εργαλείο επιδειξιομανίας,  αναγκάστηκε να επιστρατεύσει λίγη ενσυναίσθηση (ωραίος ο καφές στο μπαλκόνι του Παγκρατίου, δεν χρειάζεται να είσαι και στο Φλοριάν), με ολίγη από αλληλεγγύη, π.χ. για τους υγειονομικούς, τους ανέργους ή, έστω, αυτούς που μένουν σε μικρότερο διαμέρισμα. Τα παλιά posts της παλιάς «ευωχίας» δεν έχουν θέση στον καιρό των τιγκαρισμένων ΜΕΘ. Αν επιμένεις να τα ανεβάζεις, θα φας γιουχάρισμα ή διαπόμπευση (βλ. το Ντουμπάι-γκέιτ της Πρωτοχρονιάς).

Εκπληξη προκαλεί επίσης η ανάδειξη των ηλικιωμένων στην πιο ευτυχισμένη ηλικιακή ομάδα της υγειονομικής κρίσης! Πολλές νέες έρευνες συγκλίνουν, σύμφωνα με τους New York Times, σε αυτό. Ανάμεσά τους και η έρευνα ομάδας ψυχολόγων του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας (σε ένα δείγμα 800 ενηλίκων όλων των ηλικιών). 

«Η πανδημία της Covid-19», καταλήγουν οι ερευνητές, «έχει οδηγήσει σε μια έκρηξη ηλικιακού ρατσισμού, με τον δημόσιο διάλογο να απεικονίζει τους ηλικιωμένους ως μια ομοιογενή, ευάλωτη ομάδα. Η έρευνά μας στην απαρχή της πανδημίας καταδεικνύει το αντίθετο. Η μεγαλύτερη ηλικία συνδέεται με μικρότερη αγωνία απέναντι στην απειλή της Covid-19, μεγαλύτερη  συναισθηματική ευεξία και πιο πολλά θετικά γεγονότα στην καθημερινή ζωή».           

Η νέα συνταγή

«Αυτό που συνέβη ξεπέρασε κάθε φαντασία» μου λέει η ψυχίατρος Ελένη Τσιόλκα. «Ολοι πέρασαν πόνο και φόβο, κάτι που αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε μια ανακατάταξη των αξιών. Ακόμα και το πώς νοείται η ευτυχία θα επαναπροσδιοριστεί. Είναι ενδεχομένως η ευκαιρία που έχουμε να γίνει μια ανακατάταξη σε ένα πιο υγιές πλαίσιο».

Σε αυτό το βίαιο επαναλανσάρισμα της ευτυχίας, βασικό συστατικό θα είναι ασφαλώς η υγεία (σωματική και ψυχική). «Κάτι που είναι θετικό, αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι μέχρι τώρα εξυμνούνταν η νεότητα, το κάλλος, οι πλαστικές… Σήμερα, αντιθέτως, ερχόμαστε διαρκώς σε επαφή με τη μέχρι πρότινος εξοστρακισμένη θνητότητά μας. Σκεφτείτε πόσες ώρες της ημέρας ασχολούμαστε με την Covid-19. Ακόμα και οι μη ειδικοί, ένα 75% του χρόνου τους μιλούν για κρούσματα, εμβόλια κ.ο.κ.». 

Στη συσκευασία της (μεταπανδημικής) ευτυχίας περίοπτη θέση θα κατέχει, υποθέτω, η επιστροφή στα ουσιώδη, π.χ. η ελευθερία  ή ό,τι έχει απομείνει από αυτήν (θυμίζω ότι σύμφωνα με έρευνα του Economist, οι δημοκρατικές ελευθερίες περιορίστηκαν κατά σχεδόν 70% σε παγκόσμιο επίπεδο το 2020). Στο μπλέντερ σίγουρα και η εμπιστοσύνη (διόλου τυχαίο ότι στις πιο ευτυχισμένες χώρες φέτος συγκαταλέγονται όσες εμπιστεύονται τους θεσμούς, όπως η Νέα Ζηλανδία).  

Τη νέα ευτυχία θα μπολιάσει πιθανώς και η νοσταλγία μας για ένα εξιδανικευμένο Πριν. Διότι μετά την έλευση του κορονοϊού, θεωρούμε ότι η παλιά ζωή μας ήταν ένα «Μικρό σπίτι στο λιβάδι» (διόλου τυχαίο ότι την ομώνυμη σειρά επαναπροβάλλει αυτόν τον καιρό η ΕΡΤ).    

Ισως, βέβαια, το μυστικό στη νέα ευτυχία που θα κληθούμε να ανακαλύψουμε, όταν όλο αυτό τελειώσει, να είναι άλλο. Το διατυπώνει αριστοτεχνικά ο Ραμπέρ στην «Πανούκλα» του Καμύ: «Δεν είναι ντροπή να προτιμάς την ευτυχία, μα ίσως είναι ντροπή η ευτυχία του ενός».   

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News

Διαβάστε ακόμη...

Διαβάστε ακόμη...