Στους μέσους βυζαντινούς αιώνες, στα χρόνια των Μακεδόνων και των Φρυγών, υπήρχε ο θεσμός του παραδυναστεύοντος. Ηταν ο «πρώτος μετά τον ένα», ο συγκοινωνός της απόλυτης εξουσίας, ο ουσιαστικός «Πρωθυπουργός» του κράτους εάν θεωρήσουμε τον αυτοκράτορα ως «Πρόεδρο». Το αξίωμα ήταν άτυπο, η θέση και τα καθήκοντά της δεν προβλέπονταν από την επίσημη γραφειοκρατία και εθιμοτυπική τάξη, όμως η ισχύς του παραδυναστεύοντος ήταν τεράστια. Ιδίως σε περιπτώσεις νωθρών ή αδιάφορων αυτοκρατόρων, που δεν ασκούσαν προσωπική διοίκηση, τα περιθώρια δράσης για χαρισματικούς και εύψυχους παραδυναστεύοντες ήταν πρακτικά απεριόριστα.

Συχνά στον άτυπο θρόνο του παραδυναστεύοντος αναδεικνυόταν ο παρακοιμώμενος του αυτοκράτορα, αξίωμα προβλεπόμενο μεν στα κιτάπια αλλά χαμηλής τυπικά βαθμίδας. Ο παρακοιμωμένος, που κοιμόταν σε θάλαμο «παρά» τον θάλαμο του βασιλέως, ήταν συνήθως ευνούχος αλλά όχι πάντα και λόγω της φυσικής εγγύτητας με την εξουσία κατάφερνε ενίοτε να την υφαρπάξει. Αυτή ήταν η περίπτωση του φτωχού Βασιλείου, δαμαστή των αλόγων και πυγμάχου, που «στους άσωτους καιρούς του τρίτου Μιχαήλ» κέρδισε τη φιλία και την εύνοια του αυτοκράτορα και στο τέλος τον παραμέρισε, ιδρύοντας τη δική του δυναστεία ως Βασίλειος Α’ Μακεδών.

Στην Ελλάδα του 2016 ορισμένοι φωτογραφίζουν τον Νίκο Παππά ως παραδυναστεύοντα, δηλαδή άτυπο κυβερνήτη που επιβάλλεται με την ισχυρή του βούληση σε έναν περίπου διακοσμητικό Πρωθυπουργό.

Αναφορές από συναντήσεις με τροϊκανούς και άλλους ξένους, όπου ο Παππάς εμφανίζεται ηγεμονικός και παίρνει πάνω του το βάρος των διαπραγματεύσεων, ενισχύουν αυτή την ενδιαφέρουσα θεωρία υποκατάστασης.

Ο Παππάς είναι ιδεώδης για τον παρασκηνιακό ρόλο της «γκρίζας εξοχότητας» (éminence grise) διότι ο ίδιος είναι ελάχιστα δημοφιλής ανάμεσα στους ψηφοφόρους της Αριστεράς, που τον θεωρούν κάτι ελάχιστα λιγότερο από συνηθισμένο αστό καριερίστα πολιτικό, έναν τεχνολόγο της εξουσίας, απισχνασμένο από αριστερές ευαισθησίες και στερούμενο αριστερής ψυχής. Αντίθετα με τον Αλέξη Τσίπρα -συνεχίζει η ίδια πάντα θεωρία- που ο ρόλος του είναι κυρίως συμβολικός, μια χαμογελαστή βιτρίνα που λειτουργεί ως κράχτης για να προσελκύει νεολαίους και μεσόκοπες νοικοκυρές στην Αριστερά, ο Παππάς είναι ο άνθρωπος της αποτελεσματικότητας, των ειδικών αποστολών, του get-the-job-done.

Θα δούμε πώς θα εξελιχθεί αυτή η συνύπαρξη. Η στήλη παραμένει ιδιαίτερα επιφυλακτική απέναντι σε τέτοιες γαργαλιστικές θεωρίες περί σκιωδών κυβερνητών, εικασίες που ευδοκιμούσαν και συνεχίζουν να ευδοκιμούν οπουδήποτε και οποτεδήποτε εμφανίζεται το φαινόμενο της οργανωμένης εξουσίας. Είναι αυτή η παρόρμηση να ανακαλύψουμε το κρυμμένο, το λανθάνον, τον βυθό κάτω από την επιφάνεια· η ιδέα ότι τα πράγματα δεν είναι ποτέ όπως παρουσιάζονται εξωτερικά αλλά έχουν μια εσώτερη μυστική όψη, πιο αληθινή και πιο γνήσια. Πολλές φορές, βέβαια, τα πράγματα είναι όπως ακριβώς φαίνονται με την πρώτη ματιά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News