Βαθιά στενάχωρη, σχεδόν εξουθενωτική, η εκταφή ενός οικείου νεκρού δεν μπορεί να περιγραφεί εύκολα με λόγια. Απαιτεί, αν μη τι άλλο, εξάντληση των όποιων αποθεμάτων συναισθηματικής αντοχής, αν δεν επιφέρει και θυμό, άγχος, θλίψη. Ακόμη και σε πρακτικό επίπεδο, θέλει ιδιαίτερη προσοχή και γνώση: ούτε όλες οι τοποθεσίες ταφής είναι ίδιες, ούτε τα λείψανα των νεκρών βρίσκονται όλα στην ίδια κατάσταση.

Το θέμα έθεσε ψηλά στην πολιτική επικαιρότητα (από τη Δευτέρα, άλλωστε, εξελίσσεται έξω από τη Βουλή η απεργία πείνας και δίψας του Πάνου Ρούτσι, που ζητεί εκταφή του γιου του Ντένις, αδικοχαμένου στα Τέμπη) η παρέμβαση του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά, πολιτικού προσώπου, μα και πατέρα που έχει χάσει παιδί, με νωπό ακόμη το βαρύτατο πένθος: «Δεν υπάρχει ηθικό έρεισμα στην επίμονη απόρριψη του αιτήματος των γονιών των θυμάτων να προχωρήσουν στην εκταφή των σορών των παιδιών τους. Εχουν απόλυτο δικαίωμα να διαπιστώσουν εάν τα λείψανα που βιαστικά και δίχως τον πρέποντα έλεγχο τους παραδόθηκαν προς ταφή ανήκουν πράγματι στα παιδιά τους. Είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα».

Ποια είναι, όμως, η βασική προϋπόθεση για την εκταφή; Μπορεί να γίνει εκταφή σε αυτό το στάδιο, και ενώ η ανακριτική διαδικασία έχει περαιωθεί; Εχουν αδικηθεί οι χαροκαμένοι γονείς που διατυπώνουν το αίτημα επίμονα; Και, ίσως, το κυριότερο: μπορεί να κριθεί σε πολιτικό επίπεδο ένα τέτοιο ζήτημα; Η υπόθεση των Τεμπών έχει σαφώς λάβει και πολιτικό πρόσημο, με πτυχές της να εκτυλίσσονται επί μακρόν στο Κοινοβούλιο.

Γιατί αρνήθηκε ο ανακριτής την εκταφή

Κομβικής σημασίας είναι το γεγονός ότι ο εφέτης ειδικός ανακριτής Σωτήρης Μπακαΐμης έχει ήδη αρνηθεί τρεις φορές την εκταφή δυο θυμάτων της σιδηροδρομικής τραγωδίας, του Δημήτρη Ασλανίδη και του Αγγελου Τηλκερίδη. Σύμφωνα με έγκυρες πηγές, τα αιτήματα των δυο γονιών, αντιστοίχως, είχαν υποβληθεί σε διαφορετικό πλαίσιο, εκείνο που ήθελε κάποια ξένη ύλη ένοχη για την έκβαση του δυστυχήματος. Σημειωτέον, ότι ο κ. Ρούτσι δεν είχε καταθέσει σχετικό αίτημα στο παρελθόν, καθ’ όλη τη διάρκεια της ανακριτικής διαδικασίας.

Το πρώτο αίτημα είχε υποβάλει ο Παύλος Ασλανίδης, πατέρας του Δημήτρη, για να απορριφθεί από τον ανακριτή ως πρόωρο, καθώς ακόμη δεν είχαν κατατεθεί τα πορίσματα των ειδικών, όπως του καθηγητή Καρώνη από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ο κ. Ασλανίδης προσέφυγε μάλιστα στο αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο κατά της πράξης της απόρριψης, πλην όμως και το συμβούλιο εξέφερε ακριβώς την ίδια άποψη.

Ο κ. Ασλανίδης επανήλθε αφότου είχαν κατατεθεί όλα τα πορίσματα (Καρώνη, Τσακιρίδη κ.ά.), απορρίφθηκε όμως και πάλι το αίτημά του, καθώς ο ανακριτής ήταν πλέον πεπεισμένος για την απουσία ξυλολίου ή άλλου υλικού που θα μπορούσε να διαμορφώσει νέο σκηνικό. Απόρριψη ήρθε ξανά και από το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο, αυξάνοντας τα αρνητικά βουλεύματα σε δύο.

Ο κ. Τηλκερίδης, γονιός του Αγγελου, υπέβαλε το αίτημα στον ανακριτή, ο οποίος το απέρριψε έχοντας στα χέρια του τις εκθέσεις των ειδικών – ο συγκεκριμένος πατέρας δεν προχώρησε σε άλλες δικαστικές ενέργειες.

Σήμερα η ανακριτική διαδικασία έχει περαιωθεί, ο κ. Μπακαΐμης έχει στείλει τον φάκελο με το ανακριτικό υλικό στην Εισαγγελία Εφετών Λάρισας. Γνώση του φακέλου έχει, ασφαλώς, ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνος Τζαβέλλας. Γονείς προβάλλουν έντονα πλέον το αίτημα ταυτοποίησης των οστών που τους παραδόθηκαν, με τα παιδιά τους. Γνώστες υπογραμμίζουν ότι κύρια προϋπόθεση για να υπάρξει η όποια εντολή εκταφής για θύματα, στο πλαίσιο της ανακριτικής διαδικασίας, θα ήταν να επιστραφεί η δικογραφία στον κ. Μπακαΐμη.

Στοιχείο που αλλάζει καθοριστικά τον ρυθμό έκβασης της πρωτόγνωρης αυτής δικαστικής ιστορίας, μια ανάσα πριν από την ακροαματική διαδικασία. Διότι η δίκη μαμούθ, με τους 36 κατηγορούμενους και τους εκατοντάδες δικηγόρους, έχει δρομολογηθεί, στο συνεδριακό κέντρο Γαιόπολις του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

«Φτου κι απ’ την αρχή», με άλλα λόγια…

Παρέμβαση στη Δικαιοσύνη

Το Protagon επικοινώνησε με τον Γιώργο Ανδρουτσόπουλο, αναπληρωτή καθηγητή Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ζητώντας του να διατυπώσει την επιστημονική άποψή του πάνω στο θέμα της εκταφής.

«Η κρίση για την άσκηση του δικαιώματος εκταφής μιας σορού ή των οστών ενός νεκρού εναπόκειται αποκλειστικά στη δικαστική εξουσία», σημείωσε ο κ. Ανδρουτσόπουλος. «Αυτή αποφασίζει αν συντρέχουν ή όχι νομικοί λόγοι για μια τέτοια ενέργεια. Η κρίση αυτή, βεβαίως, δεν είναι ανέλεγκτη: τυχόν διαφωνούντες μπορούν να ασκήσουν προσφυγή σε ανώτατο δικαιοδοτικό όργανο, προκειμένου να εξεταστεί.

»Τα δικαιώματα και τα έχουμε και, ασφαλώς, τα ασκούμε στο πλαίσιο της έννομης τάξης, ως εκ τούτου ορθώς οι γονείς διατυπώνουν το αίτημα εκταφής. Πλην όμως, η άσκηση του δικαιώματος κρίνεται από τις δικαστικές αρχές. Καλό θα ήταν η όποια τελεσίδικη απόφασή τους να γίνεται σεβαστή. Δεν είναι πολιτικό το ζήτημα και ούτε μπορεί ένας κυβερνητικός αξιωματούχος, ένα υπουργός, ακόμη και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός, να δώσει εντολή για εκταφή – πόσο μάλλον σε ένα θέμα τόσο φορτισμένο. Θα συνιστούσε ευθεία παρέμβαση στη Δικαιοσύνη».

Το ΕΣΔΑ και η ευθύνη του κράτους

«Η απόρριψη αιτημάτων εκταφής των γονέων των θυμάτων δεν είναι μόνο ζήτημα “ηθικού αισθήματος”. Είναι πρωτίστως νομικό ζήτημα», επισημαίνει από την πλευρά του ο Αναστάσιος Παυλόπουλος, δικηγόρος – συνταγματολόγος. «Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το ζήτημα της εκταφής εμπίπτει στο άρθρο 8 ΕΣΔΑ, που επιβάλλει στις κρατικές αρχές να εξετάζουν με συνέπεια τα σχετικά αιτήματα. Και μόνο η έλλειψη ουσιαστικής εξέτασης των σχετικών αιτημάτων –πολλώ δε μάλλον η παρά τον νόμο απόρριψή τους– μπορεί να θεμελιώσει ευθύνη του κράτους (υπόθεση Drašković κατά Μαυροβουνίου, 2020). Οταν επιπρόσθετα τίθενται ζητήματα ταυτοποίησης ή πλημμελούς διερεύνησης των αιτίων θανάτου, όπως στην περίπτωση που μας ενδιαφέρει, η εκταφή αποτελεί υποχρέωση των δικαστικών και εν γένει κρατικών αρχών, ανεξαρτήτως σχετικού αιτήματος, βάσει του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.

»Στο ελληνικό Δίκαιο, η εκταφή πριν την τριετία από τον θάνατο προϋποθέτει εισαγγελική παραγγελία. Η απόρριψη αιτήματος εκταφής οφείλει να είναι ειδικώς και επαρκώς αιτιολογημένη, κατόπιν στάθμισης όλων των κρίσιμων παραγόντων (δικαιώματα των οικείων, ανάγκες της έρευνας, κίνδυνοι δημόσιας υγείας). Σε περίπτωση άρνησης προβλέπεται προσφυγή στο αρμόδιο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών/Εφετών, που δύναται να ανατρέψει την εισαγγελική κρίση.

»Συνεπώς, στην επίμαχη υπόθεση η ορθή θεσμική ανταπόκριση δεν μπορεί να εξαντληθεί σε μια συλλήβδην άρνηση, αλλά περιλαμβάνει: πρώτον, άμεση επανεκτίμηση των αιτημάτων με πλήρη αιτιολογία υπό το άρθρο 8 ΕΣΔΑ. Δεύτερον, αξιοποίηση της εισαγγελικής αρμοδιότητας για διάταξη εκταφής εφόσον συντρέχουν αμφιβολίες ταυτοποίησης ή κενά της έρευνας (άρθρο 2 ΕΣΔΑ). Τρίτον, διασφάλιση αδιάβλητης ιατροδικαστικής διαδικασίας (αλυσίδα φύλαξης δειγμάτων, ανεξάρτητοι πραγματογνώμονες, πρόσβαση των οικείων στα πορίσματα). Τέταρτον, παροχή αποτελεσματικού ένδικου μέσου για κάθε απορριπτική κρίση.

»Κάθε άλλη επιλογή αφήνει εκτεθειμένη τη Διοίκηση και τη Δικαιοσύνη για παραβάσεις των ως άνω θεμελιωδών κανόνων και εν τέλει του ίδιου του Κράτους Δικαίου».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News