Με το πέρασμα του χρόνου, ακόμα και ένα μουσείο μοντέρνας τέχνης παύει να είναι νέο. Ωστόσο, αν η αύξηση της ηλικίας του δεν μειώνει την ελκυστικότητά του, αυτό αποτελεί σημάδι πως παραμένει επίκαιρο. Ετσι και η Tate Modern, που έκλεισε εφέτος τον Μάιο 25 χρόνια από την εμφάνισή της στην όχθη του Τάμεση, στο Λονδίνο, παραμένει συντονισμένη με τη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη αλλά και με το εξελισσόμενο κοινό της.

Η επέτειος γιορτάστηκε με πληθώρα εκδηλώσεων όλον τον μήνα. Σύμφωνα με την Κάρεν Χίντσμποου, διευθύντρια της Τate Modern, τα 25α γενέθλιά της δίνουν την ευκαιρία να διευρυνθούν τα καλλιτεχνικά όρια και να προσφερθεί στην επόμενη γενιά μια πλατφόρμα η οποία να εκπληρώνει την πεποίθηση ότι η τέχνη είναι για όλους.

Το φιλότεχνο πλήθος, που συρρέει όλες αυτές τις μέρες ελεύθερα στους χώρους της Tate Modern για να απολαύσει ποικίλες καλλιτεχνικές εμπειρίες, διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό από τους πρώτους επισκέπτες της, που πρωτοξεχύθηκαν το 2000 με ενθουσιασμό και δέος στην τεράστια αίθουσα τουρμπινών, για να βρεθούν αντιμέτωποι με μια κολοσσιαία αράχνη, τη «Mamam». Εκείνο το γλυπτό της Λουίζ Μπουρζουά, το οποίο κυριάρχησε συμβολικά στην εναρκτήρια τελετή, υποδέχεται και τώρα τους επισκέπτες στον ίδιο χώρο.

Και άλλα έργα που σημάδεψαν έντονα την πορεία της Tate Modern και τη μνήμη των φίλων της επαναφέρονται για τα 25α γενέθλια στους χώρους της. Αυτό που κυριάρχησε όμως στη συνεχιζόμενη επετειακή γιορτή ήταν οι ζωντανές παραστάσεις που προκαλούσαν το κοινό να συμμετέχει. Ετσι, διαφαίνεται και ο μελλοντικός προσανατολισμός ενός –ανθεκτικού στον χρόνο– μουσείου μοντέρνας τέχνης, το οποίο αποφεύγει το μουσειακό χαρακτήρα αναβαθμίζοντας τον ρόλο του κοινού του.

Από την Tate Gallery στην ανανεωμένη Tate Modern

Η καταξιωμένη πια Μοντέρνα Τέιτ, ύστερα από την εικοσιπεντάχρονη δραστηριότητά της στο δυσπρόσιτο πεδίο της μοντέρνας τέχνης, φιλοδοξεί να παραμείνει μοντέρνα, ενώ απευθύνεται σε ένα μεταβαλλόμενο κοινό, που προτιμά την ψηφιακή επικοινωνία, και για το οποίο η μοντέρνα τέχνη αποτελεί ήδη παρελθόν, συχνά ακατανόητο.

Στους τωρινούς επισκέπτες υπενθυμίζεται πάντως η ριζική μεταμόρφωση της πρωταρχικής Tate Gallery, όταν επέλεξε ως νέα τοποθεσία εγκατάστασής της έναν παλιό σταθμό παραγωγής ενέργειας στην όχθη του Τάμεση, απέναντι από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου. Το μνημειακό και συνάμα μινιμαλιστικό και βιομηχανικό κτίριο, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Τζιλ Γκίλμπερτ Σκοτ μεταξύ 1947 και 1963 και με χαρακτηριστικά τα σκούρα καφέ τούβλα της πρόσοψης και την αξιοπρόσεκτη πυργόμορφη καμινάδα, ανακαινίστηκε εμπνευσμένα από τους ελβετούς αρχιτέκτονες Ζακ Χέρτσογκ και Πιέρ ντε Μερόν.

Ο χώρος και ο τόπος δεν επιλέχθηκαν τυχαία. Τότε (το 2000), σύμφωνα με τον Nicholas Serota (καλλιτεχνικό διευθυντή της παλιάς Tate Gallery), η επιλογή της τοποθεσίας υποκινήθηκε και «από την αναγνώριση ότι η δημιουργία ενός μεγάλου μουσείου μοντέρνας τέχνης στην καρδιά της πόλης δημιουργεί έναν δημόσιο χώρο και ένα δημόσιο θέλγητρο. Ετσι επιλέχθηκε ένας τόπος όπου η γκαλερί θα μπορούσε να έχει μια δημόσια παρουσία».

Οι αρχιτέκτονες Χέρτσογκ & Ντε Μερόν διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό τη μορφή και τα υλικά του παλιού εργοστασίου παραγωγής ενέργειας κάνοντας τις ελάχιστες δυνατές παρεμβάσεις. Από το 2000 ο ανακαινισμένος ενεργειακός σταθμός –ένα αδιαχώριστο μίγμα παλιού και νέου – προσανατολίστηκε στην παραγωγή καλλιτεχνικής «ενέργειας» μέσα από τη δημιουργική επαφή του κοινού με πρωτοποριακά έργα μοντέρνας τέχνης.

Και πράγματι, επί 25 χρόνια η Tate Modern λειτουργεί ως ένας ζωντανός δημόσιος χώρος ιδανικός για την επαφή ενός ετερόκλητου κοινού με έργα σύγχρονων καλλιτεχνών. Πρόκειται για έργα συχνά χωρίς αντικείμενο, τα οποία εξαϋλώνονται σταδιακά, καθώς η τέχνη πια συνυφαίνεται λιγότερο η περισσότερο με τις ψηφιακές τεχνολογίες, οι οποίες διαμορφώνουν και τις επικοινωνιακές τάσεις και δεξιότητες του σύγχρονου κοινού.

Με αυτήν την πολιτισμική αλλαγή συντονίζονται διαρκώς οι χώροι της Tate Modern, ώστε να φιλοξενούν πρωτοποριακές καλλιτεχνικές δημιουργίες, προσελκύοντας αλλά και ευαισθητοποιώντας πολλούς κατοίκους της πόλης και τουρίστες, προσφέροντάς τους αισθητικές εμπειρίες που διευρύνουν την εργαλειακή αντίληψη της πραγματικότητας και εκλεπτύνουν το υπερδιεγερμένο από τα κοινωνικά μέσα συναίσθημα.

Αυτή τη διεύρυνση της αντίληψης και τη συναισθηματική εκλέπτυνση ευνοεί η αρχιτεκτονική της Tate Modern, μέσα από χώρους πολύ διαφορετικούς από τους αναμενόμενα μουσειακούς. Ιδιαίτερα η αίθουσα των τουρμπινών –όπου ήταν εγκατεστημένες οι τουρμπίνες του παλιού εργοστασίου– έχει τη μορφή δρόμου που διασχίζει το κτίριο, σε μια κίνηση ενότητας και επικοινωνίας με την πόλη. Η είσοδος στην αίθουσα πάντα ταρακουνά αισθησιακά τους νεοεισερχόμενους.

Σε αυτόν τον φαινομενικά απέραντο τέως βιομηχανικό χώρο –όμοιο πια με καθεδρικό καλλιτεχνικό ναό ως προς τις διαστάσεις του και το διάχυτο φυσικό φως– τα όρια της συνείδησης διευρύνονται, ενώ τα όρια μεταξύ του «μέσα» και του «έξω» αποδυναμώνονται.

Αυτό συμβαίνει και μέσα από την αλληλεπίδραση των επισκεπτών με υπερμεγέθεις καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις και δρώμενα, τα οποία επιδιώκουν να παραμερίσουν την κοινότοπη και εγκλωβιστική θέαση της πραγματικότητας. Παράλληλα, η αίθουσα Τουρμπινών λειτουργεί και ως πλατεία στην καρδιά του μουσείου. Πρόκειται για έναν κοινωνικό χώρο, που επιτρέπει και ευνοεί τις τυχαίες συναντήσεις και την οπτική, τουλάχιστον, επικοινωνία μεταξύ φιλότεχνων άγνωστων μεταξύ τους, χωρίς όμως την καταναλωτική ή εργαλειακή διάσταση της καθημερινότητας.

Οπως διατυπώθηκε σε συνέντευξή (το 2000) με τους αρχιτέκτονες: «Δεν θα περιπλανιόσουν εδώ όπως θα το έκανες σε ένα εμπορικό κέντρο. Αυτό που υπάρχει εδώ σε κάνει να αλλάζεις τον τρόπο που βαδίζεις».

Μερικούς μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2000, λειτούργησε και η κομψή πεζογέφυρα Millenium, σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Νορμαν Φόστερ σε συνεργασία με τον γλύπτη σερ Αντονι Κάρο και την εταιρεία ARUP. Η γέφυρα αιωρείται ανάλαφρα πάνω από τον Τάμεση, επιτρέποντας στους πεζούς να περνούν από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου κατευθείαν στην Tate Modern, δίνοντας απτή μορφή στον διάλογο μεταξύ του μπαρόκ ναού και του πρωτοποριακού μουσείου. Συνάμα αυξάνει την κυκλοφορία πεζών επισκεπτών σε όλη την αναβαθμισμένη όχθη του Τάμεση που περιβάλλει την Τate Modern, ενισχύοντας γενικότερα την πολιτισμική ακτινοβολία του Λονδίνου ως δημιουργικής πόλης, η οποία διαθέτει τους κατάλληλους δημόσιους χώρους για σύγχρονους καλλιτεχνικούς πειραματισμούς και προσέλκυση ενός καλλιεργημένου κοινού.

Οι αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν την Tate Modern σε όλα τα επίπεδα σημαδεύουν και τις νέες κτιριακές προσθήκες, όπως οι Δεξαμενές, όπου αποθηκεύονταν στο παρελθόν τα υγρά καύσιμα για τη λειτουργία του εργοστασίου. Η νέα λειτουργία τους είναι να φιλοξενούν ζωντανές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, που γεννούν μια εξίσου ισχυρή ενέργεια. Εχοντας διαφοροποιηθεί αρχιτεκτονικά από τις κυβικές, λευκές μοντερνιστικές μορφές του αρχικού κτιρίου, οι καλλιτεχνικά αναζωογονημένες Δεξαμενές χαρακτηρίζονται από κυκλικά και τραχιά τοιχώματα.

Παράλληλα, σε αντίθεση με τη σφύζουσα εξωστρέφεια που επικρατεί στην αίθουσα Τουρμπινών, στις Δεξαμενές οι επισκέπτες μπορούν να συγκεντρωθούν, να διαλογιστούν, να στοχαστούν, αλλά και να δράσουν αλληλεπιδρώντας, δηλαδή να συμμετέχουν με κάποιο τρόπο στις ζωντανές εκδηλώσεις της σύγχρονης τέχνης, όπως συναυλίες, χορό, φιλμ και άλλα δρώμενα, ακόμα και συζητήσεις. Ολα αυτά απαιτούν αμοιβαιότητα και προκαλούν την ενεργοποίηση του κοινού.

Αυτή η ενέργεια που παράγεται από την επαφή του κοινού με τα καλλιτεχνικά δρώμενα αποτελεί το νέο «καύσιμο», το οποίο συγκεντρώνεται στις Δεξαμενές. Εξάλλου ο κάθε συμμετέχων δημοσιοποιεί αυθόρμητα με διάφορες καταχωρήσεις στα κοινωνικά μέσα τις εντυπώσεις του από τέτοιες εμπειρίες, ώστε τα συγκεκριμένα συμβάντα να αποκτούν ανυπολόγιστη εμβέλεια κυκλοφορώντας διεθνώς στις ψηφιακές πλατφόρμες. Δικαιολογημένα, ο αρχιτέκτονας που αναμόρφωσε τις Δεξαμενές, ο ελβετός Χέρμαν Χέρτσογκ, παραλλήλισε αυτές τις σειρές των χώρων των Δεξαμενών ως «ένα όργανο που μπορεί να παιχτεί με πολλούς τρόπους».

Μια εμβληματική στιγμή: η συναυλία των Kraftwerk

Χαρακτηριστικό παράδειγμα καλλιτεχνικής δραστηριότητας της Tate Modern, που υπερβαίνει την απλή έκθεση έργων τέχνης, με μεγάλη επιτυχία και ευρύτατη αποδοχή, ήταν η συναυλία-ποταμός του γερμανικού συγκροτήματος ηλεκτρονικής μουσικής Kraftwerk από τις 6 έως τις 14 Φεβρουαρίου του 2013 στην αίθουσα των Τουρμπινών.

Η εκδήλωση, με τίτλο «The Catalogue 1 2 3 4 5 6 7 8», διήρκεσε οκτώ νύχτες, κατά τις οποίες το συγκρότημα παρουσίασε διαδοχικά οκτώ πολύ γνωστά άλμπουμ του, συνοδευόμενα από τρισδιάστατες απεικονίσεις και άλλα οπτικά εφέ, αποδίδοντας έτσι την πρωτοποριακή δημιουργική προσέγγιση των Kraftwerk, που συνδυάζουν μουσική, εικόνα και σύγχρονη τεχνολογία. Η εκδήλωση ήταν τόσο πετυχημένη που το site της Τate «έπεσε» από τη ζήτηση των εισιτηρίων.

Νέες προκλήσεις για την 25χρονη Tate Modern

Μέσα σε 25 χρόνια η Tate Modern λειτουργεί ως μια μικρή καλλιτεχνική πόλη στο κέντρο του Λονδίνου, όπου φιλοξενούνται όλες οι μορφές της σύγχρονης τέχνης, ακόμα και οι πιο ζωντανές και συμμετοχικές. Παραμένοντας συντονισμένη με την ενέργεια των σύγχρονων έργων τέχνης αλλά και του κοινού της, επιβάλλεται ως ένας γενναιόδωρος δημόσιος χώρος, που είναι προσιτός σε όλους, κινητοποιώντας το νου και τις αισθήσεις για μια διευρυμένη επικοινωνία σε έλα τα επίπεδα, χωρίς να υποκύψει στον πειρασμό της μνημειακότητας. Οπως είχε πει το 2000 ο Jaques Herzog, «είναι ένας μεγάλος χώρος, όπου οι άνθρωποι στην πόλη μπορούν απλώς να περπατήσουν μέσα ή να τον διασχίσουν και να πάρουν έναν καφέ. Αλλά ταυτόχρονα νιώθουν την ατμόσφαιρα της τέχνης».

Οι μελλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η 25χρονη Tate Modern απαιτούν διαρκή ευρηματικότητα και ευελιξία. Tο σύγχρονο φιλότεχνο κοινό δεν δίνει την προσοχή του σε έργα τέχνης τα οποία απαιτούν παθητική θέαση. Οι νεότεροι φίλοι της σύγχρονης τέχνης έχουν συνηθίσει να είναι και παραγωγοί και χρήστες ποικιλόμορφου υλικού, αυθεντικού η τροποποποιημένου (φωτογραφιών, βίντεο, κειμένων κλπ), το οποίο κυκλοφορεί αδιάλειπτα στα κοινωνικά μέσα. Κανείς από αυτούς δεν δέχεται εύκολα ερμηνείες από αυθεντίες, αλλά προτιμά να αποδίδει τα δικά του νοήματα στα δημιουργήματα άλλων. Από την άλλη, προκύπτει και μια αντίφαση, δηλαδή πώς θα παρουσιάζονται τα μοντέρνα έργα του παρελθόντος χωρίς μουσειακότητα, ώστε να αναδεικνύεται ο πρωτοποριακός χαρακτήρας τους;

Οπως το διατυπώνει η Κάθριν Γουντ, μία από τις εφόρους του μουσείου: «Παραδοσιακά, το μουσείο έχει δημιουργηθεί για να διατηρεί τα πράγματα, και έτσι τα έργα που παρουσιάζουμε ζωντανά –τα οποία εμφανίζονται και μετά εξαφανίζονται– εκρήγνυνται μέσα στο σύστημα. Κατά μία έννοια το επανεφευρίσκουν ή το αντικαθιστούν. Ερχεσαι και βιώνεις μια παράσταση και αυτή η εμπειρία, εκείνη τη στιγμή, καίγεται στη μνήμη σου. Δεν έχει να κάνει με το αν το μουσείο το κρατά (το έργο τέχνης) για πάντα ως κάποιο είδος αρχειακού εγγράφου. Πειραματιζόμαστε με αυτή την ένταση».

Ετσι τονίζεται ο ανανεωμένος στόχος της Tate Modern, να εξοικειώνει το μεταβαλλόμενο κοινό με την πρωτοποριακή τέχνη, σύγχρονη και περασμένη, συνδυάζοντας θαυμάσια τις δραστηριότητές της με το όνομά της και παραμένοντας πιστή στο πρόταγμα του Ρεμπό: «Να είστε πάντα μοντέρνοι» (στα γαλλικά: «Il faut être absolument moderne»).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News