Μόνο απλή υπόθεση δεν είναι να ζει κανείς υπό από το βάρος της «έντονης διπλωματικής δραστηριότητας». Να επεξεργάζεται σενάρια για τυχόν εισβολή από τους Ρώσους, να ζει με τον φόβο γενικευμένου πολέμου, με την απειλή κατά της πολιτισμικής ύπαρξής του. Οι Ελληνες της Ουκρανίας αντιμετωπίζουν το πολύπλοκο ιστορικό παρόν τους με σύνεση και χαμηλούς τόνους, επιδεικνύοντας ένστικτο αυτοσυντήρησης. Το ίδιο αυτό ένστικτο που τους οδήγησε στη διατήρηση μιας κοινότητας 150.000 ατόμων, κάνοντας την Ουκρανία να ξεχωρίζει στον κόσμο με την τόσο έντονη ελληνική παρουσία, με βάθος χρόνου και ενδιαφέρουσες ιστορικές διεργασίες.

Η πρόσφατη επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια στη Μαριούπολη και το χωριό Σαρτανά –στην ευρύτερη περιοχή, υπολογίζεται ότι ζουν 120.000 από τον συνολικό ελληνικό πληθυσμό–, έφερε τους ομογενείς στο προσκήνιο ξανά, μετά τα πολεμικά επεισόδια του 2014. Κόμισε στο ελληνικό έδαφος τα προβλήματα της καθημερινότητάς τους στην ουκρανική επικράτεια, και όχι μόνο αυτά της ασφάλειας, με τη διαβεβαίωση ότι «η πατρίδα δεν θα πάψει να ενδιαφέρεται». Το Protagon συνομίλησε με την Αλεξάνδρα Προτσένκο, πρόεδρο της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων στην Ουκρανία, και αποτυπώνει την αγωνία της, την αγωνία του ελληνικού στοιχείου, για τυχόν δραματικές εξελίξεις με τη Ρωσία του Πούτιν.

Ελληνες στην εμπόλεμη ζώνη

«Οι Ελληνες της Ουκρανίας είναι πολίτες της Ουκρανίας, γι’ αυτό σήμερα το μεγαλύτερο πρόβλημα για όλους μας είναι η απειλή της στρατιωτικής σύγκρουσης και του πολέμου με την Ρωσία», τονίζει η ίδια. «Το 2014 στην εμπόλεμη ζώνη παρέμειναν πολλά ελληνικά χωριά με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό. Για παράδειγμα, στα χωριά Τσερμαλίκ και Γκρανίτνοε, πολλά σπίτια, μέχρι και σήμερα, κατά καιρούς δονούνται από πυροβολισμούς. Εκεί μεγάλωσε ολόκληρη γενιά παιδιών, που ξέρουν τι ακριβώς πρέπει να κάνουν την ώρα των πυρών. Και αυτό είναι φρικτό…

»Το 2014-15 Ουκρανοί ελληνικής καταγωγής σκοτώθηκαν στις πολεμικές συγκρούσεις, άλλοι τραυματίστηκαν. Η κατάσταση στο μέτωπο εκείνη την περίοδο ήταν απελπιστική, μάχες διεξάγονταν προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι μαχητές δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν βαρύ πυροβολικό, 122 mm και 152 mm, ακόμη και εκτοξευτήρες πολλαπλών ρουκετών «Γκραντ». Από τους βομβαρδισμούς, πολλοί Ελληνες υπέστησαν ζημιές στα σπίτια τους. Τα επόμενα χρόνια έγιναν, βέβαια, πολλά για την ανοικοδόμηση και την αποκατάσταση των υποδομών. Στα χωριά επισκευάστηκαν πολιτιστικά κέντρα, σχολεία, νοσοκομεία. Η Μαριούπολη έχει αλλάξει εντελώς όψη. Μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη».

Η κυρία Προτσένκο καθιστά σαφές ότι στην περίπτωση που τα πράγματα πάρουν αρνητική τροπή, η ελληνική κοινότητα ανησυχεί βαθιά και για την απώλεια του πλέον δομικού στοιχείου της οντότητας της: τη γλώσσα. Στην παρούσα φάση, στο χωριό Σαρτανά υπάρχει σχολείο όπου διδάσκονται τα νέα ελληνικά. Με την οικονομική συμβολή της Ελλάδας, η ομογένεια διοργανώνει φεστιβάλ ελληνικού τραγουδιού, πανουκρανικά φεστιβάλ ελληνικού πολιτισμού, εκδηλώσεις που σχετίζονται με την προώθηση της ελληνικής γλώσσας.

Η «ελληνική επιχείρηση» του σταλινισμού

Ο ελληνισμός της Αζοφικής έχει υποφέρει στο παρελθόν από τον ρωσικό παράγοντα και δεν το ξεχνά. Ο σημερινός κίνδυνος φέρνει στον νου τις σταλινικές διώξεις κατά των Ελλήνων, την αλλοτινή «γκρετσέσκαγια οπεράτσιγια», «ελληνική επιχείρηση».

«Κατά τη διάρκεια του σταλινικού τρόμου, κατά τη λεγόμενη “ελληνική επιχείρηση” του NKVD της ΕΣΣΔ (σ.σ.: Εν Κα Βε Ντε, το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων, της τρόπον τινά μυστικής αστυνομίας της χώρας και πρόδρομο της KGB, με αρχηγό τον Νικολάι Γιεζόφ), το 1937-1938, όλα τα επιτεύγματα και τα αποκτήματα του ουκρανικού ελληνισμού καταστράφηκαν. Η ελληνική παιδαγωγική σχολή στη Μαριούπολη, το ελληνικό θέατρο στη Μαριούπολη, η ελληνική εφημερίδα «Κολλεκτιβιστής» και το ελληνικό περιοδικό, ο ελληνικός εκδοτικός οίκος και το ελληνικό τυπογραφείο εκκαθαρίστηκαν, οι κομμουνιστές έριξαν όλες τις γραμματοσειρές στην Αζοφική Θάλασσα. Στη Μαριούπολη και στα γύρω ελληνικά χωριά άρχισαν να κλείνουν τα ελληνικά σχολεία. Αρον άρον η γλώσσα της διδασκαλίας μετατράπηκε σε ρωσικά. Οι Ελληνες της Ουκρανίας αξιοποίησαν το νόμιμο δικαίωμά τους στην αυτοσυνείδηση, είχαν την ευκαιρία να μελετήσουν την ελληνική γλώσσα, μόνο με την απόκτηση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας.

»Ηταν κυρίαρχο το συναίσθημα του φόβου, μετά την επίμονη σταλινική καταστολή. Φανταστείτε ότι μόνο στο ελληνικό χωριό Στύλα, που σήμερα ανήκει στα κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη, την άνοιξη του 1938 δεν είχε μείνει ούτε ένας άνδρας μεγαλύτερος των δεκαοκτώ και μικρότερος των εξήντα ετών».

Σχέδια για το μέλλον

Σε τόνους συγκρατημένους και με έντονο το στοιχείο της ευγένειας, η κυρία Προτσένκο εκφράζει την ευγνωμοσύνη της για τη συμπαράσταση τόσο της ελληνικής Πολιτείας –του ΥΠΕΞ και του υπουργείου Παιδείας, «έχουμε σχέδια για το μέλλον και προγράμματα από κοινού», λέει–, όσο και του Παντελεήμονα Μπούμπουρα, προέδρου του ομώνυμου Ιδρύματος. «Ο κ. Μπούμπουρας παραμένει απλός και ειλικρινής, ένας ένθερμος πατριώτης που μοιράζει την προσοχή του και ένα σημαντικό μέρος της περιουσίας του στις δύο πατρίδες του, χρηματοδοτώντας γενναιόδωρα πολυάριθμες και ποικίλες εκδηλώσεις, με στόχο την υποστήριξη του ουκρανικού ελληνισμού και την περαιτέρω προσέγγιση μεταξύ των φιλικών λαών της Ουκρανίας και της Ελλάδας».

Από 31 Ιανουαρίου, σε όλα τα σχολεία της Μαριούπολης, τα μαθήματα γίνονται εξ αποστάσεως, αφήνοντας κατά τα άλλα την πόλη να κινείται σε κανονικούς ρυθμούς. Ο φόβος για τον πόλεμο υπερισχύει του φόβου για τον ιό. Αφορά άλλωστε και δικούς τους ανθρώπους: στις στρατιωτικές ασκήσεις που διενεργούνται στην παρούσα φάση, συμμετέχουν κανονικά ως πολίτες της χώρας και Ελληνες της Ουκρανίας.

Η κυρία Προτσένκο συγκινείται: «Οι άνθρωποι κουράστηκαν από τον πόλεμο. Ολοι ονειρεύονται την ειρήνη. Κανένας δεν θέλει να δει άλλους γέρους και παιδιά να κλαίνε, μητέρες να θάβουν τους γιους τους, αυτοί είναι τώρα που προστατεύουν τη γη μας».

Το ιστορικό βάθος και ο υπουργός

Οι Ελληνες της Ουκρανίας, με μητροπολιτικό κέντρο την Κριμαία, την Ταυρική των αρχαίων Ελλήνων και την Περατεία των Βυζαντινών, αποτελούν τον αρχαιότερο λαό που κατοίκησε στα εδάφη αυτά, πολύ πριν από την έλευση των Τατάρων και των σλαβικών φύλων.

Η Μαριούπολη παραμένει σήμερα εξαιρετικά σημαντική, τόσο από οικονομικής όσο και από στρατηγικής πλευράς.

Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας κατά την παραμονή του στον Σαρτανά κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο των πεσόντων ομογενών το 2014, ενώ επισκέφθηκε μεταξύ άλλων το Μουσείο Ιστορίας και Εθνογραφίας των Ελλήνων της Αζοφικής Θάλασσας.

«Κατά την επίσκεψη μου, συνομίλησα τηλεφωνικά με τον ουκρανό ομόλογό μου, Ντμίτρο Κούλεμπα, τον οποίο διαβεβαίωσα για τη στάση αρχής της Ελλάδας», δήλωσε επιστρέφοντας ο κ. Δένδιας. «Η Ελλάδα για λόγους αρχής είναι πάντοτε υπέρ της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας όλων των κρατών, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Και θα ήθελα να προσθέσω ότι η Ελλάδα τάχθηκε και τάσσεται υπέρ της αποκλιμάκωσης της έντασης στην περιοχή αυτή. Εμείς διατηρούμε διαύλους επικοινωνίας με όλους τους εμπλεκόμενους. Δεν χρειάζεται να σας θυμίσω ότι λίγες μέρες πριν, μίλησα με τον ρώσο συνάδελφό μου, Σεργκέι Λαβρόφ. Ούτως ή άλλως, η Ρωσία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Πιστεύουμε πάντα ότι για να επιτευχθεί η αποκλιμάκωση, ο διάλογος είναι απαραίτητος».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News