Η τεχνολογία έχει συνδεθεί κυρίως με τη νεολαία και τις επιπτώσεις της στη συμπεριφορά των εφήβων. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ένα διαφορετικό φαινόμενο αναδύεται: η αυξανόμενη εξάρτηση των ηλικιωμένων από τις οθόνες. Το φαινόμενο αυτό αποκαλύπτει νέες πτυχές της σχέσης των μεγαλύτερων γενεών με τον ψηφιακό κόσμο.

Από το 2019, χρονιά που ιδρύθηκε το Εθνικό Κέντρο για Διαταραχές Ηλεκτρονικών Παιχνιδιών στη Βρετανία, εκατοντάδες έφηβοι έχουν περάσει τις πόρτες του. Πλέον, όμως, οι ειδικοί του Κέντρου παρατηρούν μια νέα ομάδα επισκεπτών: ανθρώπους άνω των 40 ετών. Μέχρι σήμερα, 67 άτομα, μεσήλικοι ή ηλικιωμένοι, έχουν ζητήσει βοήθεια για εθισμό σε βιντεοπαιχνίδια. Η μεγαλύτερη ασθενής, μια γυναίκα 72 ετών, ήταν εθισμένη σε παιχνίδια στο κινητό της.

Τα ΜΜΕ και πολλοί ειδικοί μιλούν εδώ και χρόνια για τον κίνδυνο του εθισμού των νέων στις οθόνες, σημειώνει ο Economist. Ο κοινωνικός ψυχολόγος Τζόναθαν Χάιντ περιγράφει μια «ανήσυχη γενιά» παιδιών που η παιδικότητά τους χάνεται στα smartphones και στα social media. Πολλά σχολεία ζητούν από τους μαθητές να αφήνουν τα τηλέφωνα στα ντουλαπάκια, ενώ κινήσεις γονέων όπως το Smartphone Free Childhood (Παιδική Hλικία Ελεύθερη από Κινητά) προωθούν την αποχή. Η Αυστραλία ετοιμάζεται να απαγορεύσει σε παιδιά κάτω των 16 ετών τη χρήση κοινωνικών δικτύων.

Ωστόσο, πίσω από τον θόρυβο που γίνεται για τους εφήβους, ένας άλλος «ψηφιακός εθισμός» αναπτύσσεται αθόρυβα, αυτή τη φορά με θύματα ηλικιωμένους. Οι σημερινοί εξηντάρηδες και εβδομηντάρηδες, που γνώρισαν την τεχνολογία στη μέση ηλικία, περνούν πλέον όλο και περισσότερες ώρες μπροστά σε οθόνες. Οπως εξηγεί στον Economist ο Ιψιτ Βαχία, επικεφαλής του Εργαστηρίου Τεχνολογίας και Γήρανσης στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο ΜακΛιν του Χάρβαρντ, «πολλοί ηλικιωμένοι ζουν σήμερα μέσα από τα τηλέφωνά τους, όπως κάνουν συχνά οι έφηβοι». Οι ψηφιακές συνήθειες της εφηβείας φαίνεται, λοιπόν, πως άρχισαν να αφορούν και την τρίτη ηλικία.

Οι ηλικιωμένοι ήταν πάντα φανατικοί θεατές τηλεόρασης. Η μοναξιά, η ακινησία και ο ελεύθερος χρόνος τούς κρατούν επί ώρες μπροστά στην οθόνη. Μόνο στη Βρετανία, οι άνω των 75 ετών περνούν περισσότερες από πεντέμισι ώρες την ημέρα βλέποντας τηλεόραση, πέντε ώρες περισσότερες από τους νέους 16-24 ετών, σύμφωνα με την Ofcom.

Παλαιότερα, οι μεγαλύτερες ηλικίες υστερούσαν στην ψηφιακή τεχνολογία. Πριν από δέκα χρόνια μόλις το 20% των Αμερικανών άνω των 65 ετών διέθετε smartphone. Σήμερα, όμως, οι νεοσυνταξιούχοι, εξοικειωμένοι ήδη με το Διαδίκτυο, είναι από τους πιο ένθερμους χρήστες του. Ερευνα της GWI σε επτά χώρες έδειξε ότι οι άνω των 65 έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα από τους νέους να κατέχουν tablets, έξυπνες τηλεοράσεις και υπολογιστές.

Οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν αναγνωρίσει τη «χρυσή τρίτη ηλικία» ως δυναμική αγορά. Η Apple, για παράδειγμα, κατασκευάζει ακουστικά που λειτουργούν και ως βοηθήματα ακοής, και ρολόγια που κάνουν ηλεκτροκαρδιογραφήματα ή καλούν ασθενοφόρο σε περίπτωση πτώσης. Το 17% των ανθρώπων άνω των 65 ετών διαθέτει πλέον smartwatch.

Η νέα γενιά συνταξιούχων φαίνεται ακόμα πιο «ψηφιακά ανήσυχη»: σχεδόν ένας στους πέντε ανθρώπους 55-64 ετών διαθέτει κονσόλα βιντεοπαιχνιδιών. Η συνταξιοδότηση αρχίζει να σημαίνει λιγότερο γκολφ και περισσότερο Grand Theft Auto.

Καθώς τα ηλεκτρονικά μέσα πολλαπλασιάζονται, ο χρόνος μπροστά στις οθόνες αυξάνεται. Παρά το γεγονός ότι η τηλεόραση και το  ραδιόφωνο στις ηλικίες 50-60 παραμένουν σταθερά ψηλά ως συνήθειες, ο χρόνος στα social media, στα παιχνίδια και στις πλατφόρμες μουσικής αυξάνεται συνεχώς. Οι Βρετανοί άνω των 65 ετών περνούν πάνω από τρεις ώρες την ημέρα online, δηλαδή τη μισή διάρκεια σε σχέση με τους 18-24, αλλά συνολικά, αν προστεθεί και η τηλεόραση, οι ηλικιωμένοι αφιερώνουν περισσότερο χρόνο μπροστά σε οθόνες από ό,τι οι νέοι.

Σε χώρες όπως η Νότια Κορέα, όπου η χρήση smartphone είναι παγκοσμίως από τις υψηλότερες, οι ερευνητές εκτιμούν ότι το 15% των 60-69 ετών κινδυνεύει από εθισμό στο κινητό, γράφει ο Economist. Στην Ιαπωνία, η υπερβολική χρήση οθόνης σχετίζεται με μειωμένη φυσική δραστηριότητα, ενώ στην Κίνα έχει συνδεθεί με κακή ποιότητα ύπνου.

Φυσικά, δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί αν οι οθόνες προκαλούν αδράνεια ή αν, αντιστρόφως, οι λιγότερο δραστήριοι ηλικιωμένοι στρέφονται στις οθόνες επειδή περνούν πολλές ώρες στο σπίτι. Ο καθηγητής ψυχολογίας Πιτ Ετσελς, από το Πανεπιστήμιο του Μπαθ, αναφέρει ότι η δική του χρήση εκτοξεύτηκε όταν νοσηλεύθηκε για δύο εβδομάδες. «Αν μου έπαιρναν το iPad, θα ήμουν εξίσου ακίνητος, απλώς πολύ πιο δυστυχισμένος» λέει.

Οι ηλικιωμένοι όμως αντιμετωπίζουν μοναδικούς κινδύνους στο Διαδίκτυο. Σε αντίθεση με τους εφήβους, οι συσκευές τους είναι συνδεδεμένες με τραπεζικούς λογαριασμούς. Οι τραπεζικές συναλλαγές σε παιχνίδια ή οι ηλεκτρονικοί απατεώνες μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές οικονομικές απώλειες. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, όπου το WhatsApp χρησιμοποιείται για επικοινωνία και αγορές, οι ηλικιωμένοι γίνονται εύκολοι στόχοι απάτης.

Επιπλέον, οι ηλικιωμένοι δεν έχουν κοινωνικούς φραγμούς που να περιορίζουν τον χρόνο οθόνης. Οι έφηβοι έχουν σχολεία και γονείς που τους ελέγχουν· οι ηλικιωμένοι είναι πιο αυτόνομοι, αλλά συχνά χωρίς κάποιον να παρατηρεί αν η χρήση τους ξεφεύγει. «Στους μεγαλύτερους, πολλές φορές δεν υπάρχει κανείς να αντιληφθεί ότι κάτι δεν πάει καλά», εξηγεί στον Economist η Χενριέτα Μπόουντεν-Τζόουνς, διευθύντρια της βρετανικής κλινικής για εθισμό στα παιχνίδια.

Οι γιατροί σπανίως ακούν ηλικιωμένους να παραπονιούνται για «εθισμό στο κινητό». Ωστόσο, ο υπερβολικός χρόνος μπροστά στην οθόνη μπορεί να κρύβεται πίσω από άλλα προβλήματα: αϋπνία, άγχος ή φόβο για διαδικτυακές απάτες. Σε κάποιους ασθενείς, η συνεχής έκθεση σε αρνητικές ειδήσεις ενισχύει το στρες.

Η παραπληροφόρηση αποτελεί επίσης απειλή. Οι ηλικιωμένοι είναι δύο φορές πιο πιθανό να χρησιμοποιούν εφαρμογές ειδήσεων απ’ ό,τι οι νέοι, κάτι που τους καθιστά ευάλωτους σε ψευδείς ή ανησυχητικές ειδήσεις. Ερευνα του Στάνφορντ έδειξε ότι η αποχή από το Facebook βελτίωσε ελαφρώς την ψυχική υγεία χρηστών όλων των ηλικιών, αλλά το αποτέλεσμα ήταν διπλάσιο στους ηλικιωμένους.

Παρ’ όλα αυτά, η αύξηση της χρήσης οθονών στην τρίτη ηλικία δεν είναι απαραίτητα αρνητική, σημειώνει ο Economist. Από διαδικτυακά μαθήματα γιόγκα, έως βιβλιοφιλικές λέσχες μέσω Zoom, το Διαδίκτυο προσφέρει σύνδεση και ψυχαγωγία σε ανθρώπους που δυσκολεύονται να βγουν από το σπίτι. Οι εφαρμογές μηνυμάτων ενισχύουν τους δεσμούς με την οικογένεια, τα παιχνίδια προσφέρουν ψυχαγωγία, ενώ το Spotify και το YouTube ξυπνούν αναμνήσεις και νοσταλγία.

Οι ηλικιωμένοι έχουν και πλεονεκτήματα έναντι των νέων: οι κοινωνικές σχέσεις τους είναι ήδη σταθερές, οπότε η τεχνολογία συχνά τις ενισχύει αντί να τις αντικαθιστά. «Εχουν διαμορφωμένες συνήθειες και δεσμούς· τα smartphones συχνά ενδυναμώνουν όλα αυτά», λέει ο Βαχία.

Για όσους παρασύρονται υπερβολικά, οι συνέπειες είναι συνήθως λιγότερο σοβαρές από ό,τι στους νέους. Ο βασικός κίνδυνος είναι η απώλεια χρόνου, όχι εργασίας ή σπουδών, όπως στους εφήβους. Και ο ελεύθερος χρόνος, στις μεγάλες ηλικίες, είναι άφθονος.

Μάλιστα, νεότερες μελέτες δείχνουν ότι η ψηφιακή δραστηριότητα μπορεί να βοηθήσει το μυαλό. Παρότι κάποτε θεωρούνταν ότι η υπερβολική χρήση βλάπτει τη μνήμη, μια μετα-ανάλυση 400.000 ατόμων άνω των 50 ετών βρήκε ότι όσοι χρησιμοποιούν συχνά ψηφιακές συσκευές παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά γνωστικής φθοράς. Ισως, από την άλλη, απλώς οι πιο διανοητικά ενεργοί να είναι αυτοί που χρησιμοποιούν περισσότερο τις συσκευές τους.

Το μέλλον προμηνύεται ακόμη πιο ψηφιακό. Οι επόμενοι ηλικιωμένοι θα γνωρίσουν τον κόσμο μέσα από την Εικονική Πραγματικότητα (VR), που τους επιτρέπει να «ταξιδεύουν» από το σπίτι. Ο Βαχία περιγράφει μια 85χρονη ασθενή με κατάθλιψη, η οποία, μέσω VR περιήγησης στο πατρικό της και στο παλιό σχολείο της, ξαναβρήκε θαμμένες αναμνήσεις και ψυχική ισορροπία.

Ο χρόνος των ηλικιωμένων μπροστά στις οθόνες φαίνεται ότι μόλις αρχίζει να αυξάνεται. Οι επόμενες γενιές θα «γεράσουν» εντελώς διαφορετικά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News