Στρεβλώσεις, παρανοήσεις, fake news: η συνήθης μοίρα εννοιών που είναι σύνθετες. Ο γάμος των ομοφύλων και η παρένθετη μητρότητα, καθεμία ξεχωριστά, αλλά και συνδυαστικά, έννοιες εκρηκτικές, νομοθετικά στρυφνές, γεννούν τις δικές τους παραμορφώσεις. Που θέριεψαν με την ανακοίνωση και μόνο, από πλευράς υπουργείου Δικαιοσύνης, σχετικής διάταξης-«φρένου» στη δυνατότητα ζευγαριών ανδρών για παρένθετη μητρότητα, σε επικείμενο σχέδιο νόμου.

Με το βλέμμα στην αλήθεια, στα ισχύοντα και τις κόκκινες γραμμές, το Protagon ζήτησε από την Κατερίνα Φουντεδάκη, καθηγήτρια Αστικού Δικαίου στο ΑΠΘ, πρώην αναπληρώτρια πρόεδρο της Εθνικής Αρχής Ιατρικά Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και εκ των προσώπων που διαμόρφωσαν τον νόμο για την ισότητα στον γάμο, να ξεδιαλύνει τα θολά σημεία.

Πώς αντιμετωπίζεται στο ελληνικό δικαιικό σύστημα η παρένθετη μητρότητα;

Κατ’ αρχάς να καταστήσουμε σαφές ότι η μέθοδος της παρένθετης μητρότητας είναι διεθνώς αμφιλεγόμενη. Στο ελληνικό δίκαιο επιτρέπεται από το 2002, και αυτό υπό προϋποθέσεις –ιατρική αδυναμία κυοφορίας, γραπτή συμφωνία παρένθετης-κοινωνικής μητέρας και των συζύγων τους, δικαστική άδεια, χρονικοί περιορισμοί.

Εκτοτε, εξ όσων γνωρίζω, έχουν χορηγηθεί μόνο τρεις δικαστικές άδειες σε άνδρες, εκ των οποίων μόνο η μία οδήγησε σε γέννηση παιδιών, στη συνέχεια μάλιστα ακυρώθηκε από το Εφετείο. Αντιθέτως, έχουν δοθεί πολλές εκατοντάδες άδειες σε ετερόφυλα ζευγάρια και μόνες γυναίκες, ιδίως αφότου επιτράπηκε – το 2014– παρένθετες και ενδιαφερόμενοι να είναι και κάτοικοι εξωτερικού.

Ο νόμος για τον γάμο των ομοφύλων (Ν 5089/2024) δίνει «ελευθέρας» σε όποιον επιθυμεί να αποκτήσει παιδί μέσω παρένθετης μητέρας;

Οχι. Η αλήθεια είναι ούτε επέτρεψε ούτε απαγόρευσε την παρένθετη κυοφορία για μόνους άνδρες και ζευγάρια ανδρών. Το θέμα παραμένει μη προβλεπόμενο, όπως ήταν και πριν. Οποιαδήποτε σχετική νέα ρύθμιση δεν αποτελεί τροποποίηση, διόρθωση ή υπαναχώρηση από τον νόμο για τον γάμο των ομοφύλων – επιτρέψτε μου να τον αναφέρω ως νόμο για την ισότητα στον γάμο. Και οι τρεις γνωστές περιπτώσεις χορήγησης δικαστικής άδειας για παρένθετη σε άνδρα, τις οποίες ανέφερα, έλαβαν χώρα πριν από τον συγκεκριμένο νόμο.

Και στις τρεις, δε, ο άνδρας που ζήτησε την άδεια δεν επικαλέστηκε το φύλο του ως λόγο αδυναμίας κυοφορίας (απαιτείται για να επιτραπεί η χρήση παρένθετης). Επικαλέστηκε αδυναμία φυσικής αναπαραγωγής, για ιατρικούς λόγους. Η απόκτηση παιδιού με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στην Ελλάδα επιτρέπεται μόνον για την αντιμετώπιση αδυναμίας φυσικής αναπαραγωγής ή κινδύνου μετάδοσης στο παιδί κληρονομικής ασθένειας. Μόνο η κρυοσυντήρηση, δηλαδή η κατάψυξη σπέρματος και ωαρίων, μπορεί να γίνει και για άλλους λόγους.

Διαβλέπετε ζητήματα διακρίσεων, αν τεθεί, τελικά, νομοθετική απαγόρευση σε ζευγάρια ανδρών για παρένθετη μητρότητα; Και ποια είναι αυτά;

Αρχικά θα πρέπει να δούμε τη συγκεκριμένη διάταξη, αν δηλαδή θα περιέχει ρητή απαγόρευση, ή αν θα διευκρινίζει απλώς, όπως διάβασα σε κάποια δημοσιεύματα, ότι δεν υπάρχει αδυναμία κυοφορίας λόγω φύλου. Στη δεύτερη περίπτωση, δεν θα υπάρχουν προβλήματα, αλλά ούτε και θα έχει γίνει κάτι σημαντικό.

Αν υπάρξει ρητή απαγόρευση για τους άνδρες, αμέσως θα τεθεί ζήτημα διάκρισης με βάση το φύλο. Παραπέρα: ο νόμος για την ισότητα στον γάμο προβλέπει ότι στην Ελλάδα αναγνωρίζεται η σχέση γονέα ή γονέων και τέκνου που έχει καταχωριστεί σε δημόσια έγγραφα ή δικαστική απόφαση τρίτης χώρας, ανεξαρτήτως του φύλου τού ενός ή των δύο γονέων και της πρόβλεψης ή μη του τρόπου σύναψης της σχέσης αυτής στο ελληνικό δίκαιο. Αν ωστόσο μπει μια ρητή απαγόρευση, θα δημιουργηθεί πρόβλημα με τα παιδιά ανδρών που αποκτήθηκαν με παρένθετη μητέρα στο εξωτερικό, δεν θα μπορεί να αναγνωριστεί η σχέση. Εν τω μεταξύ, έχουν ήδη γίνει τέτοιες αναγνωρίσεις.

Ακυρώνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ένας από τους στόχους του νόμου για την ισότητα στον γάμο, να μην «εξαφανίζονται» όταν έρχονται στη δική μας χώρα τα παιδιά που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό από ομόφυλα ζευγάρια, γυναικών και ανδρών. Καταφέραμε να καλύψουμε νομοθετικά τα παιδιά αυτά και τώρα φαίνεται σαν να κάνουμε ένα βήμα πίσω.

Το δεύτερο πρόβλημα που γεννάται έχει να κάνει με τη δυνατότητα της προσφυγής στην παρένθετη μητρότητα από γυναίκες. Για παράδειγμα, μια γυναίκα μπορεί, εφόσον συντρέχουν οι όροι προσφυγής στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, να κάνει παιδί μόνη της και ο/η μετέπειτα σύζυγός της να το υιοθετήσει. Ετσι, δύο παντρεμένες γυναίκες μπορούν τελικά να αποκτήσουν κοινό νομικό παιδί μέσω της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Δύο άνδρες, όχι.

Ανεξάρτητα από την ισότητα στον γάμο, εξαρχής υπάρχει το εξής ζήτημα: Η απαγόρευση της προσφυγής ανδρών στην παρένθετη μητρότητα αφορά τους άνδρες με αδυναμία φυσικής αναπαραγωγής, υπογονιμότητα φέρ’ ειπείν. Αυτή είναι η γενική προϋπόθεση προσφυγής στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, όπως προαναφέρθηκε. Ανθρωποι με θέμα υγείας, με άλλα λόγια. Για πολλούς έλληνες νομικούς, αυτό είναι αντίθετο προς την αρχή της ισότητας, με την έννοια ότι, αντίθετα, μια υπογόνιμη γυναίκα μπορεί να κάνει μόνη της παιδί με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, «αναπληρώνοντας» όχι μόνο τη δική της αδυναμία, αλλά και το άλλο φύλο, με τη χρήση σπέρματος δότη. Αν λοιπόν όντως τίθεται θέμα ισότητας, καμιά νομοθετική απαγόρευση, όποια μορφή και αν πάρει, δεν θα μπορέσει να σταθεί στα δικαστήρια, ελληνικά και ευρωπαϊκά. Οσο η Ελλάδα επιτρέπει την παρένθετη κυοφορία, αυτό το ζήτημα δεν θα σταματήσει να τίθεται.

Εχει ανοίξει και πάλι η συζήτηση για το trafficking, την εμπορία γυναικών που έρχονται στη χώρα μας για να τεκνοποιήσουν ως παρένθετες μητέρες. Την εμπορευματική διάσταση δεν θα πρέπει να τη «δει» νομοθετικά η Πολιτεία;

Ολες οι χώρες, όχι μόνο η Ελλάδα, οι οποίες επιτρέπουν την παρένθετη μητρότητα, γίνονται προορισμός υπηρεσιών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και αντιμετωπίζουν ζητήματα trafficking. Εμπορία σοβαρής μορφής υπάρχει παντού και στο πεδίο της δωρεάς ωαρίων. Είναι γενικότερο και διασυνοριακό το φαινόμενο.

Στη δική μας χώρα, η μόνη τέτοια περίπτωση trafficking για παρένθετη μητρότητα, που είναι μάλιστα αντικείμενο ποινικής έρευνας, είναι η υπόθεση της κλινικής των Χανίων. Στην οποία, παρεμπιπτόντως, όλες οι περιπτώσεις αφορούν γυναίκες, δεν υπάρχει ούτε μια άδεια για παρένθετη μητέρα για λογαριασμό άνδρα. Και η οποία δεν θα είχε συμβεί, αν είχε παύσει η λειτουργία της κλινικής, όπως είχε αποφασίσει η Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής το 2020.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News