Την εφαρμογή αναγνωρίσιμων στρατηγικών της επικοινωνίας όπως έχουν διατυπωθεί από ειδικούς του πεδίου βλέπουν έμπειροι επικοινωνιολόγοι που μίλησαν στο Protagon, υποδεικνύοντας το θεωρητικό υπόβαθρο που φαίνεται να διέπει ορισμένες από τις επιλογές του Αλέξη Τσίπρα.

Κοινή είναι η εκτίμηση ότι το πλάνο που ξετυλίγεται πιο ενεργητικά το τελευταίο διάστημα από τον πρώην Πρωθυπουργό δεν πατάει στον αέρα, αλλά, αντίθετα, μοιάζει να αντλεί διδάγματα από τη βιβλιογραφία του «Image Restoration Theory» (Θεωρία για την Αποκατάσταση της Εικόνας), η οποία έχει διατυπωθεί εδώ και τρεις δεκαετίες. Παράλληλα, το εγχείρημα του rebranding για έναν πολιτικό έχει μελετηθεί, με αξιοσημείωτη την περίπτωση του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Τόνι Μπλερ («The Rebranding of Tony Blair»).

O όρος rebranding σε ό,τι αφορά τον πρώην πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα έγινε θέμα συζήτησης στο εγχώριο πολιτικό περιβάλλον τον Μάρτιο του 2024, μετά τη δημοσιοποίηση μιας φωτογραφίας (εδώ) που απεικόνιζε τον κ. Τσίπρα να μελετά (επιβαίνοντας σε αεροσκάφος) ένα σημείωμα της πολυεθνικής εταιρείας διαφήμισης και δημοσίων σχέσεων Publicis Groupe, με έδρα το Παρίσι.

Το σημείωμα είχε τίτλο «Rebranding – Alexis Tsipras» και από το περιβάλλον του πρώην πρωθυπουργού διευκρινίστηκε ότι εξέταζε τότε «προτάσεις συνεργασίας από πολλές ενδιαφερόμενες εταιρείες δημοσίων σχέσεων για την προβολή του νέου Ινστιτούτου και τις επόμενες πρωτοβουλίες του». Οι ίδιες πηγές ανέφεραν ότι δεν είχε συνάψει συνεργασία με τη συγκεκριμένη ή άλλη εταιρεία. Σε κάθε περίπτωση, η συνεργασία πολιτικών προσώπων με ειδικούς και εταιρείες επικοινωνίας είναι μια πρακτική πολύ διαδεδομένη και καθόλου ασυνήθιστη.

Το τελευταίο δεκαήμερο με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα ετών από το δημοψήφισμα του 2015, ο κ. Τσίπρας ζήτησε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Τασούλα, να δημοσιοποιηθούν τα πρακτικά της σύσκεψης των αρχηγών μετά το δημοψήφισμα (εδώ). Ελαβε αρνητική απάντηση. Μετά από λίγες ημέρες, μέρος των πρακτικών διέρρευσε στην ενημερωτική ιστοσελίδα in.gr και ερμηνεύθηκε από υποστηρικτές του Αλέξη Τσίπρα ως «απόδειξη» ότι δεν μετέτρεψε το «Οχι» του δημοψηφίσματος σε «Ναι», μια κίνηση που έχει περιγραφεί διεθνώς με τον όρο «κωλοτούμπα» (kolotoumpa).

Μεταξύ άλλων έχει αναφερθεί σε αυτόν τον όρο η ισπανική εφημερίδα El Pais σημειώνοντας ότι «το kolotοumba είναι ένας ελληνικός πολιτικός όρος που σημαίνει ανατροπή ή στροφή 180 μοιρών. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξης Τσίπρας τον έκανε παγκοσμίως γνωστό, αφού προκήρυξε δημοψήφισμα για τη διάσωση της χώρας του και κατέληξε να κάνει το αντίθετο από αυτό που του ζητούσε ο λαός».

Oι New York Times έχουν εξηγήσει ότι «τo “kolotoumpa” ή “ανατροπή” χρησιμοποιείται για να περιγράψει την απότομη στροφή της Ελλάδας το 2015, όταν σε δημοψήφισμα απορρίφθηκαν οι όροι της διεθνούς διάσωσης, αλλά ο Τσίπρας, ηγέτης του ριζοσπαστικού αριστερού κόμματος ΣΥΡΙΖΑ, αγνόησε τα αποτελέσματα και συνήψε συμφωνία διάσωσης με ακόμη πιο σκληρούς όρους».

Ενώ και οι Financial Times έχουν αναφέρει ότι «ο όρος kolotoumba έγινε δημοφιλής το 2015 ως αντίδραση στις τακτικές του Αλέξη Τσίπρα, του κάποτε ριζοσπάστη αριστερού πρωθυπουργού της Ελλάδας. Αφού επέμεινε για μήνες ότι δεν θα υποχωρούσε στους διεθνείς πιστωτές της Ελλάδας, ο κ. Τσίπρας έκανε στροφή 180 μοιρών και δέχτηκε ένα πρόγραμμα έκτακτης οικονομικής διάσωσης, οι όροι του οποίου ήταν πιο αυστηροί από αυτούς που του είχαν αρχικά προταθεί».

Εμπειρος επικοινωνιολόγος αναφέρει στο Protagon ότι το ξεδίπλωμα της πρωτοβουλίας από τον κ. Τσίπρα με την κίνησή του να ζητήσει τα πρακτικά στην επέτειο των 10 ετών από το δημοψήφισμα έχει διπλή στόχευση:

—Πρώτον, γίνεται σε μια περίοδο που είναι αναμενόμενο ότι το όνομά του θα έρθει στην επικαιρότητα λόγω της επετείου. Αρα αξιοποιεί την «αυξημένη ορατότητα», κι ας κυριαρχούν οι αρνητικές οπτικές. Αλλωστε αναζητεί απλώς μια ρωγμή σε αυτές τις απόψεις για τη μεγεθύνει.

—Δεύτερον, με την κίνησή του αυτή επιχειρεί να αντιμετωπίσει το πιο αδύνατο σημείο του στα μάτια της κοινής γνώμης (το χάος του 2015) προσπαθώντας να περάσει ένα στοιχείο αμφιβολίας για όσα έχουν επικρατήσει και στοχεύοντας σε όσους είναι δεκτικοί.

Ευρύτερα, η κινητικότητα γύρω από την εικόνα του κ. Τσίπρα (μελέτες Ινστιτούτου, συνέδρια, Harvard) είναι μια προσπάθεια επανατοποθέτησής του ως υπεύθυνου ευρωπαίου ηγέτη. Ειδικοί της επικοινωνίας βλέπουν «επαγγελματικές πρακτικές rebanding» οι οποίες έχουν διατυπωθεί από τους μελετητές του πεδίου στο εξωτερικό εδώ και αρκετά χρόνια.

Ενας από αυτούς είναι ο αμερικανός επικοινωνιολόγος Ουίλιαμ Λ. Μπενουά, ιδρυτής της Θεωρίας για την Αποκατάσταση της Εικόνας (Image Repair Theory), που πρωτοδιατυπώθηκε το 1995. Στο βιβλίο του «Aφηγήσεις, δικαιολογίες και παραδοχές: Μια θεωρία των Στρατηγικών Αποκατάστασης της Εικόνας», ο Μπενουά εμβαθύνει στην αποκατάσταση της εικόνας ενός πολιτικού (Political Image Repair) ξεχωρίζοντας την έννοια της «διορθωτικής δράσης».

Αυτή περιλαμβάνει ενίοτε την επιλογή του «evasion of responsibility», δηλαδή την προσπάθεια αποφυγής της ευθύνης για κάτι που συνέβη (π.χ. για το κλείσιμο των τραπεζών και τη ζημιά στην οικονομία το 2015), είτε με το επιχείρημα ότι προκλήθηκε από άλλους (ομοίως: τους Θεσμούς, τις προηγούμενες κυβερνήσεις κ.ο.κ.), είτε με τον ισχυρισμό ότι έγινε με καλές προθέσεις (για μια ισχυρότερη διαπραγμάτευση μετά το δημοψήφισμα), είτε και με τα δύο μαζί.

Ο Μπενουά αφιερώνει στο βιβλίο του ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στο λεγόμενο «Third-Party Image Repair», δηλαδή στην προσπάθεια αναμόρφωσης της εικόνας του πολιτικού από τρίτα πρόσωπα. Η επιλογή αυτή θεωρείται ότι ενισχύει την αξιοπιστία, καθώς ένα τρίτο πρόσωπο (π.χ. δημοσιογράφος, άλλος πολιτικός, μια διασημότητα) παρεμβαίνει για να υπερασπιστεί ή να «επισκευάσει» (repair) την εικόνα εκείνου στον οποίο επιρρίπτονται ευθύνες. Κάποιοι είδαν ομοιότητες με αυτή τη στρατηγική στις παρεμβάσεις που έκανε με συνεντεύξεις του στην «Καθημερινή» (15/6) και στον «ΑΝΤ1» (8/7) ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος.

Ευρύτερα, οι ειδικοί του κλάδου ξεχωρίζουν δύο ακόμη επιλογές, πατώντας σε βασικά έργα των μελετητών της επικοινωνίας:

♦ Στη Θεωρία της Πλαισίωσης (Framing Theory), την οποία διατύπωσε ο αμερικανός καθηγητής Ρόμπερτ Μ. Εντμαν, η βασική ιδέα είναι η αλλαγή της οπτικής γωνίας μέσα από την οποία το κοινό ερμηνεύει ένα γεγονός που ανήκει στο παρελθόν (π.χ. το δημοψήφισμα). Σημαντική παράμετρος σε μια τέτοια προσπάθεια είναι, σύμφωνα με τον Εντμαν, η επιλογή ορισμένων μόνο διαστάσεων ή ενός συγκεκριμένου γεγονότος (ομοίως: η σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών μετά το δημοψήφισμα), που αποτελεί απλά μέρος μιας ευρύτερης πραγματικότητας, και η προσπάθεια μετατροπής του από αρνητικό σε θετικό. Σε αυτή την προσπάθεια είναι σημαντικό να παρουσιαστεί αν υπάρχει νέα τεκμηρίωση, όπως ένα έγγραφο ή ντοκουμέντο το οποίο με την κατάλληλη ερμηνεία (π.χ. «δεν υπήρξε κωλοτούμπα», από υποστηρικτές του κ. Τσίπρα μετά τη διαρροή κάποιων διαλόγων από τα πρακτικά) θα βοηθήσει στην αμφισβήτηση της οπτικής γωνίας από μέρος του κοινού για τα πεπραγμένα του πολιτικού. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, η καλλιέργεια αμφιβολιών αρκεί —αυτός είναι άλλωστε ο στόχος του επικοινωνιακό πλάνου, όταν κρίνεται από τους ειδικούς ότι είναι πρακτικά αδύνατη η συνολική ανατροπή των αντιλήψεων για ένα δημόσιο γεγονός μεγάλης κλίμακας από τη δημοσιοποίηση ενός ντοκουμέντου.

Οπως προαναφέρθηκε, ο Αλέξης Τσίπρας ζήτησε να δημοσιοποιηθούν τα πρακτικά της σύσκεψης των πολιτικών αρχηγών μετά το δημοψήφισμα και αφότου μέρος αυτών διέρρευσε στον Τύπο υποστηρικτές του υποστήριξαν ότι ο πρώην πρωθυπουργός δεν μετέτρεψε το «Οχι» του δημοψηφίσματος σε «Ναι». Κάτι που είπε και ο Προκόπης Παυλόπουλος στη συνέντευξή του στην «Καθημερινή» («Third-Party Image Repair»).

♦ H Στρατηγική Αμφισημία (Strategic Ambiguity) είναι επίσης μια πολυσυζητημένη έννοια στην πολιτική επικοινωνία. Στο πλαίσιο ενός πλάνου για την αποκατάσταση της φήμης ενός πολιτικού προσώπου, η αμφισημία τού επιτρέπει να επανέλθει στον δημόσιο διάλογο ή να επανατοποθετηθεί χωρίς να δεσμευτεί σε μια ενιαία αφήγηση που θα μπορούσε να αποξενώσει μέρος του κοινού του.

Στην περίπτωση του κ. Τσίπρα η επένδυση στην ερμηνεία των «πρακτικών» της σύσκεψης του 2015 δεν εστιάζει στην επιλογή στρατοπέδου ανάμεσα στο «Οχι» και το «Ναι», αλλά στην προβολή διαστάσεων που μπορούν να βελτιώσουν την εικόνα του, ιδανικά και στα δύο στρατόπεδα.

Οι ρίζες του rebranding

Είναι προφανές ότι το rebranding, που θα μπορούσε να μεταφραστεί ως στρατηγική επανατοποθέτηση, είναι μια διαδικασία ανανέωσης και αναπροσδιορισμού της ταυτότητας που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για εμπορικές επωνυμίες (brands). Ο όρος περιέγραφε την προσπάθεια για την αλλαγή της αντίληψης που έχει το κοινό για ένα προϊόν ή μια εταιρεία. Στη συνέχεια ο όρος αυτός πέρασε στην πολιτική επικοινωνία. Σήμερα οι πολιτικοί αξιολογούν και ενίοτε υιοθετούν τις προτάσεις των ειδικών για το προσωπικό τους «brand», δηλαδή για το όνομα και τη φήμη τους ως πολιτικά πρόσωπα.

H ειδικός της πολιτικής επικοινωνίας Μάγκι Σκάμελ, που διδάσκει στο LSE, υποστήριξε στο άρθρο της The Rebranding of Tony Blair (2007) ότι οι τεχνικές αυτές αποτελούν από τη δεκαετία του 2000 τη νέα μορφή του πολιτικού μάρκετινγκ και έπαιξαν ρόλο στην επανεκλογή του Τόνι Μπλερ ως πρωθυπουργού της Βρετανίας το 2005, παρά τον πόλεμο στο Ιράκ. Το rebranding του Μπλερ αφορούσε τη μετατροπή του από «Σκληρό Τόνι» σε «Ωριμο Τόνι», λαμβάνοντας υπόψη το πόσο διχαστική ήταν η απόφασή του να συμμετάσχει η Βρετανία στον πόλεμο του Ιράκ. Και πέτυχε. Μένει να φανεί αν θα έχει επιτυχία και το (εμφανώς επιστημονικό) rebranding που έθεσε σε κίνηση ο Αλέξης Τσίπρας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News