Το 1973 βρίσκει το φοιτητικό κίνημα σε κρίσιμη καμπή, καθώς η χούντα συνενώνει δυνάμεις για μια γενική επίθεση εναντίον του. Τον Ιανουάριο του 1973 η δικτατορική κυβέρνηση δημοσιεύει τον λεγόμενο «καταστατικό χάρτη» της Ανώτατης Παιδείας, με τον οποίο επιχειρεί να κάμψει τους φοιτητές. Παρά το μπαράζ διώξεων, η κατάληψη της Νομικής στις 21-22 Φεβρουαρίου περνάει στην Ιστορία, μαζί με τη μαζική διαδήλωση στους δρόμους της Αθήνας. Οι κινητοποιήσεις εξαπλώνονται και σε άλλες πόλεις, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Ιωάννινα, απ’ όπου πολλές αφηγήσεις και μαρτυρίες θα δουν το φως τα επόμενα χρόνια.

Θεσσαλονίκη: Ο ραδιοφωνικός σταθμός και ο Δημήτρης Φατούρος

«Η Θεσσαλονίκη είχε πολύ μικρότερη επαφή με τα δίκτυα πληροφόρησης απ’ ό,τι η Αθήνα. Πρωτοβουλίες, αντιδράσεις εναντίον της χουντικής διακυβέρνησης που δεν είχαν άμεση απήχηση στην καθημερινή ζωή, δεν εύρισκαν διέξοδο στο ευρύτερο κοινό» γράφει ο αείμνηστος Δημήτρης Φατούρος στην εισαγωγή του βιβλίου του δημοσιογράφου Χρίστου Ζαφείρη «Αντεθνικώς δρώντες 1971 – 1974» (εκδ. Επίκεντρο, 2011).

Η κατάληψη της Πολυτεχνικής Σχολής προέκυψε ως φυσική συνέπεια. «Παρά την απομόνωση του κτιρίου της Σχολής από την πόλη και τις τελείως διαφορετικές συνθήκες από το Πολυτεχνείο της Αθήνας, οι φοιτητές επιμένουν. Το μεσημέρι της 16ης Νοεμβρίου η κατάληψη είχε αρχίσει κι ύστερα από μια επίμονη αυτο-οργάνωση άρχισε να λειτουργεί ραδιοφωνικός σταθμός που εγκαταστάθηκε στο εργαστήριό μου. Εγώ έδωσα τα κλειδιά για να εγκατασταθούν οι φοιτητές στο υπόγειο της Πολυτεχνικής» συνεχίζει ο Δ. Φατούρος, ο οποίος το 1969 είχε παραιτηθεί από τη θέση του κοσμήτορα και μεταπολιτευτικά θα γινόταν πρύτανης του ΑΠΘ. Ηταν ένας από τους ελάχιστους καθηγητές της Πολυτεχνικής Σχολής που συμπαραστάθηκαν στους διωκόμενους φοιτητές την περίοδο της χούντας.

Ο ίδιος ο Χρ. Ζαφείρης, αυτόπτης μάρτυρας των όσων συνέβησαν τότε, καταθέτει το χρονικό των ημερών: «Ημουν παρών στη φοιτητική κατάληψη της Πολυτεχνικής σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τον Νοέμβρη του 1973. Εκείνη την περίοδο είχα απολυθεί από την εφημερίδα “Θεσσαλονίκη”, όπου είχα την ευθύνη της φοιτητικής σελίδας, αλλά παρακολουθούσα από κοντά τα τεκταινόμενα στο Πανεπιστήμιο, γιατί, πέρα από το προσωπικό ενδιαφέρον ως φοιτητής της Φιλοσοφικής παλαιότερων ετών, συνέχιζα να στέλνω ρεπορτάζ για το φοιτητικό κίνημα στο εξωτερικό.

»Μπήκα το απόγευμα της Παρασκευής 16 Νοέμβρη, όταν άρχισε η κατάληψη στο κτίριο των Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής… Στην κατάληψη βοηθούσα στην Επιτροπή Επικοινωνιών, έγραφα ή χάραζα συνθήματα σε λάστιχο (λινόλεουμ), που είχα φέρει από το σπίτι μου και τα ρίχναμε κρυφά στους δρόμους της πόλης. Μέσα στο Πολυτεχνείο ήταν και άλλοι δημοσιογράφοι, ο Δημήτρης Καΐσης (Το Βήμα) και ο Κλέαρχος Τσαουσίδης, που συνελήφθησαν μαζί με τους φοιτητές, ο Φώτης Σιούμπουρας (“Απογευματινή”), ο Νίκος Βολωνάκης και ο Ξενοφών Μαυραγάνης (“Μακεδονία”), που βοηθούσαν σημαντικά με τα δίκτυα πληροφόρησης και την προσωπική συμμετοχή, στην κατάληψη».

»Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης, σε αντίθεση με το Μετσόβιο, είχε δύο αρνητικές παραμέτρους που εμπόδισαν τη λαϊκή συσπείρωση. Ο πρώτος και σημαντικότερος ήταν  χωροταξικός. Τότε το κτίριο της  Πολυτεχνικής βρισκόταν σε απόμακρο σημείο, απομονωμένο από τον αστικό ιστό και τις κεντρικές οδούς, χωρίς δρόμο και φωτισμό, ενώ κάποιες δίοδοι προσπέλασης είχαν αποκλειστεί από όργανα του καθεστώτος με αποτέλεσμα, παρά τις εκκλήσεις από τον ραδιοσταθμό για συμπαράσταση, να μην προσεγγίσει την κατάληψη ούτε ένας πολίτης! Κάποιοι γονείς που εμφανίστηκαν αργά τη νύχτα, ήρθαν να πάρουν τα παιδιά τους.

»Το δεύτερο αρνητικό σημείο ήταν οι επιθέσεις από ομάδες «εθνικοφρόνων» και εγκάθετων φοιτητών του καθεστώτος, μαζί με φοιτητές της γειτονικής Στρατιωτικής Σχολής Σωμάτων και μέλη της παλιάς ΕΚΟΦ, που εμπόδιζαν πολλούς φοιτητές να μπουν στον χώρο της κατάληψης και στη συνέχεια πετροβολούσαν σπάζοντας τα τζάμια του κτιρίου.

»Τις πρώτες πρωινές ώρες, μετά την είσοδο του τανκ στο Μετσόβιο, το Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης περικυκλώθηκε από στρατιωτικά άρματα και τμήμα ΛΟΚατζήδων, ενώ τα ηγετικά στελέχη της χούντας στην πόλη, παρουσία του «πρύτανη των τανκς» του ΑΠΘ, Ευάγγελου Σδράκα, πειθανάγκασαν τους καταληψίες να εκκενώσουν το κτίριο. Παρά τις υποσχέσεις ότι δεν θα γίνουν συλλήψεις, στην έξοδο συνελήφθησαν εκατό περίπου φοιτητές, από τους οποίους κρατήθηκαν κάτω από άθλιες συνθήκες και βασανισμούς, ως πρωταίτιοι της κατάληψης, 35 άτομα (5 φοιτήτριες, 28 φοιτητές και δύο δημοσιογράφοι)… Δυο μέρες μετά την κατάληψη, κρυπτόμενος και κάτω από δύσκολες συνθήκες, έστειλα μια μυστική ανταπόκριση για τα δραματικά συμβάντα σε εφημερίδες και ραδιόφωνα της Ευρώπης». (thessmemory.gr)

Ιωάννινα: Φοιτητές απέναντι σε αστυνομικούς

Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ήταν το μικρότερο της χώρας, με μόλις δύο σχολές το 1973 (Φιλοσοφική και Φυσικομαθηματικό) και 2.000 ενεργούς φοιτητές. Απέναντι σε αυτούς αντιστοιχούσαν τουλάχιστον 2.000 όργανα της τάξεως και χαφιέδες. Στην πόλη, μάλιστα, υπήρχε κλιμάκιο της ΚΥΠ (από τα πολυπληθέστερα στην Ελλάδα), καθώς και το 2ο Επιτελικό Γραφείο της 8ης Μεραρχίας και η ΕΣΑ.

Στο πανεπιστήμιο αυτό, πάντως, όπως και στο Ηράκλειο της Κρήτης, είχε σημειωθεί η πρώτη αντιχουντική συγκέντρωση, την πρώτη ημέρα της δικτατορίας. Τουλάχιστον 150 φοιτητές είχαν συγκεντρωθεί το πρωί της 21ης Απριλίου 1967 και στη συνέχεια έκαναν πορεία ως το κέντρο της πόλης, με συνθήματα και τραγούδια. Αλλά και στην κατάληψη του Νοεμβρίου 1973 η απόφαση των φοιτητών ήταν κομβική από την αρχή: «Εδώ είναι το πανεπιστήμιό μας, εδώ θα δώσουμε τη δική μας μάχη».

Εξέλεξαν, λοιπόν, πρόχειρα μια επιτροπή που θα πήγαινε στον πρύτανη, ενώ η Γενική Συνέλευση συνεχίστηκε στο μεγάλο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου. Εκεί εξελέγη η Επιτροπή Αγώνα, αποτελούμενη από τους Σπύρο Παπαδόπουλο, Σταύρο Ναξάκη, Πέτρο Ευθυμίου, Μανόλη Κολοκυθά και Δανιήλ Σπαρτιάτη. Οι φοιτητές δεν προχώρησαν σε κατάληψη, μαθήματα δεν έγιναν, ενώ η Πρυτανεία και οι χαφιέδες αποσύρθηκαν.

Ακολούθησε η  αιματηρή καταστολή, καθώς οι φοιτητές και οι φοιτήτριες βρήκαν κάποια στιγμή όλη την αστυνομική δύναμη των Ιωαννίνων παρατεταγμένη απέναντί τους. Ο καθηγητής Νίκος Παναγιωτάκης κατέβηκε προς την πλευρά τους και ζήτησε από τους νέους να σταματήσουν και να διαλυθούν, καθώς «οι Αρχές» πήραν τηλέφωνο στην Πρυτανεία ότι έρχεται να «αναλάβει» ο στρατός. Το ίδιο βράδυ άρχισαν οι συλλήψεις και οι ανακρίσεις από την Ασφάλεια και την ΕΣΑ Ιωαννίνων.

Πάτρα: Πολίτες έφερναν φαγητό στους φοιτητές

«Κάποια στιγμή μέσα στη νύχτα μάς ξύπνησαν. Ημασταν κουρασμένοι και είχαμε κοιμηθεί πάνω στα έδρανα. Ηταν οι φοιτητές της οργανωτικής επιτροπής. Μας είπαν ότι το τανκ μπήκε στο Πολυτεχνείο και ότι πρέπει να φύγουμε. Ηταν νύχτα, γύρω στις 03:00. Πηγαίναμε τοίχο-τοίχο γιατί γύριζαν περιπολικά σε όλη την πόλη της Πάτρας με τους φάρους αναμμένους. Κρυφτήκαμε στο λεβητοστάσιο μιας πολυκατοικίας και φτάσαμε σπίτι με χίλιες προφυλάξεις τα ξημερώματα…».

Ο Γιώργος Χρυσουλάκης θυμόταν σε μεταγενέστερες αφηγήσεις του, μεταξύ άλλων και στα «ΝΕΑ», την εκκένωση του Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών, που είχε τεθεί υπό κατάληψη από φοιτητές τον Νοέμβριο του 1973. Τότε ήταν 18 ετών. «Εκανα όλα τα χρόνια της χούντας στο εξατάξιο γυμνάσιο της Σητείας, με αυστηρούς περιορισμούς, παιδονόμους, ελέγχους κυκλοφορίας, κούρεμα με την ψιλή. Το σινεμά απαγορευόταν. Στο σχολείο υπήρχαν αυστηροί κανονισμοί».

Στο Πανεπιστήμιο επικρατούσε αναβρασμός ήδη έναν χρόνο πριν από την εξέγερση. Η νοθεία από χουντικούς υποψηφίους στις πρώτες φοιτητικές εκλογές που επετράπησαν και οι αντιδράσεις που ακολούθησαν, οι κινητοποιήσεις στη λέσχη σίτισης συλλήψεις, οι δίκες και οι συγκεντρώσεις συμπαράστασης, καθώς και η κατάληψη της Νομικής στην Αθήνα, είχαν ως αποτέλεσμα, ήδη από την αρχή του ακαδημαϊκού έτους 1973, η ατμόσφαιρα να μυρίζει μπαρούτι.

Στις 14 Νοεμβρίου το Παράρτημα του Πανεπιστημίου Πατρών, το ιστορικό κτίριο στην οδό Κορίνθου 235, τέθηκε υπό κατάληψη. «Μπήκαμε μέσα, έγινε μια συνέλευση και ορίστηκε μια συντονιστική επιτροπή» ανέφερε αργότερα ο Πέτρος Εσκίογλου. «Δημιουργήθηκαν υποομάδες: άλλοι γράφανε συνθήματα σε τρικάκια, άλλοι ασχολούνταν με τη σίτιση». Μία από τις ομάδες έστησε έναν αυτοσχέδιο ραδιοφωνικό σταθμό πάνω σε χαρτόκουτα, η ισχύς του οποίου έφτανε ως τα προάστια της Πάτρας. Εκφωνητής ήταν ο Εσκίογλου. Το μήνυμα διαδόθηκε σε όλη την πόλη: «Σας μιλά ο ελεύθερος ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζομένων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζομένων Ελλήνων».

 

«Στην κατάληψη συμμετείχε η πλειονότητα των φοιτητών» θυμόταν ο Γ. Χρυσουλάκης. «Οργανώναμε συγκεντρώσεις αλλά και συναυλίες με τραγούδια του Θεοδωράκη, ακόμα και θέατρο με διαλόγους που είχαν γράψει οι φοιτητές επί τούτου, διακωμωδώντας τη χούντα. Μας έφερναν φαγητό οι Πατρινοί και εμείς βγαίναμε στα παράθυρα και φωνάζαμε συνθήματα. Κάναμε και κάποιες μικρές πορείες γύρω από το Παράρτημα. Η Αστυνομία στην αρχή παρακολουθούσε από μακριά. Μπορεί να δούλευαν υπόγεια, γιατί υπήρχαν χαφιέδες μέσα στα πανεπιστήμια».

Οταν έμαθε, πάντως, ότι το τανκ είχε μπει στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, η συντονιστική επιτροπή αποφάσισε την εκκένωση της κατάληψης. Την επόμενη μέρα η χούντα συνέλαβε πολλούς και τους πήγε στα κρατητήρια της Ασφάλειας. Συνολικά 21 άτομα παραπέμφθηκαν σε στρατοδικείο. Πολλοί εξ αυτών φυλακίστηκαν στον Κορυδαλλό.

---

Το σημείωμα βασίζεται σε συλλογές με αφηγήσεις φοιτητών και «πρωταγωνιστών» της εποχής, στο «Αντεθνικώς δρώντες 1971-1974» του Χρ. Ζαφείρη (εκδ. Επίκεντρο), στην εκπομπή «Τ’ άλλα Πολυτεχνεία» (1982, σκηνοθεσία Νέστωρ Παβέλλας, διεύθυνση παραγωγής Λουκία Ρικάκη), καθώς και σε αφήγηση του Πέτρου Ευθυμίου, μέλους της Επιτροπής Αγώνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News