Θα μπορούσαν οι ιοί να ευθύνονται για την εκδήλωση της νόσου Αλτσχάιμερ; Και αν ναι, πόσο πιθανό είναι η θεραπεία να κρύβεται επί δεκαετίες κυριολεκτικά… κάτω από τη μύτη μας – σε ήδη διαθέσιμα εμβόλια και αντι-ιικά φάρμακα; Είναι μια επιστημονική θεωρία που όταν πρωτοδιατυπώθηκε, αντιμετωπίστηκε με αρκετό σκεπτικισμό. Πλέον, όμως, ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ορισμένοι ιοί να συμβάλλουν στον νευροεκφλυλισμό, εξερευνώντας έτσι ένα πεδίο που προλογίζει νέες προληπτικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Σημείο-σταθμός ήταν το καλοκαίρι του 2024, όταν δυο διαφορετικές επιστημονικές ομάδες κατέληξαν στο ίδιο… αναπάντεχο εύρημα: Διαπίστωσαν ότι τα άτομα που εμβολιάστηκαν κατά του έρπητα ζωστήρα είχαν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια, συγκριτικά με τους ανεμβολίαστους συνομηλίκους τους.

Οι δύο προδημοσιεύσεις προήλθαν από το εργαστήριο του επίκουρου καθηγητή Πασκάλ Γκλεντσέτζερ στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Αναλύοντας ιατρικά αρχεία από τη Βρετανία και την Αυστραλία, οι ερευνητές οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι περίπου το ένα πέμπτο των διαγνώσεων άνοιας θα μπορούσε να είχε αποτραπεί με το «κλασικό» εμβόλιο έναντι του έρπητα ζωστήρα – αυτό,  δηλαδή, που περιέχει ζώντα εξασθενημένο ιό.

Ακολούθησαν δύο ακόμη μελέτες: Η πρώτη, από τη φαρμακευτική εταιρεία GSK, και η δεύτερη, από μια ομάδα επιστημόνων στη Βρετανία, οι οποίες εστίασαν σε ένα νεότερο «ανασυνδυασμένο» εμβόλιο, το οποίο, σημειωτέον, φάνηκε πιο αποτελεσματικό στην πρόληψη του έρπητα ζωστήρα και εξίσου πιο αποτελεσματικό στην προστασία από την άνοια.

Εκ των υστέρων διαπιστώνει κανείς ότι τα ευρήματα αυτά λειτούργησαν σαν σκανδάλη, πυροδοτώντας το ερευνητικό ενδιαφέρον στο μέχρι πρόσφατα παραμελημένο αυτό πεδίο. Για την ιστορία και όπως υπενθυμίζει ο Economist σε πρόσφατο δημοσίευμα του, για χρόνια οι περισσότερες έρευνες σχετικά με τη νόσο Αλτσχάιμερ, τον πιο κοινό τύπο άνοιας, επικεντρώνονταν σε δύο πρωτεΐνες (το β – αμυλοειδές και την tau).

Οι πρωτεΐνες αυτές – κυρίως το β-αμυλοειδές- συγκεντρώνονται στον εγκέφαλο των ανοϊκών ασθενών, σχηματίζοντας πλάκες και συμφύσεις που εμποδίζουν τη σωστή λειτουργία των νευρώνων. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτές σε αυτές τις πλάκες κρύβεται η αιτία της νόσου Αλτσχάιμερ.

Ομως οι μελέτες για τον έρπητα ζωστήρα δημιούργησαν νέα δεδομένα και συνεπακόλουθα νέες θεωρίες. Η πλέον επικρατούσα στους επιστημονικούς κύκλους θέλει οι πλάκες αυτές να είναι η απάντηση του οργανισμού σε μια υποκείμενη ιογενή λοίμωξη. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε πιθανόν η εξάλειψη του ένοχου ιού θα μπορούσε να προλάβει ή να θεραπεύσει τη νόσο.

Το «μαύρο πρόβατο»

Η Ρουθ Ιτζάκι, επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υπερασπίζεται αυτή την ιδέα εδώ και σχεδόν σαράντα χρόνια, γράφει ο Economist. Το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας της έχει επικεντρωθεί στον ιό του απλού Έρπητα 1 (HSV1), ο οποίος μολύνει περίπου το 70% των ανθρώπων, αν και οι περισσότεροι δεν εμφανίζουν συμπτώματα.

Ομως, σε πειράματα που διεξήγαγε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Iτζάκι διαπίστωσε ότι όταν μόλυνε ανθρώπινα εγκεφαλικά κύτταρα που είχαν καλλιεργηθεί στο εργαστήριο με τον HSV1, τα επίπεδα β-αμυλοειδούς στο εσωτερικό των κυττάρων αυξανόταν δραματικά. Αυτό την έβαλε σε βάσιμες υποψίες.

Οι συνάδελφοί της, εν τούτοις, δεν ήταν έτοιμοι να ακούσουν όσα είχε να τους πει, παρότι εκείνη αγωνίστηκε. Θα έλεγε κανείς ότι επί χρόνια ήταν το… μαύρο πρόβατο της επιστημονικής κοινότητας. «Θεωρούνταν, εν ολίγοις, μια αριστερή, τρελή υπόθεση», λέει στον Economist ο Ορ Σέμες, ο οποίος σήμερα  ερευνά με περίσσιο πάθος τη σχέση των ιών με τη νόσο Αλτσχάιμερ στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.

Τι άλλαξε και η θεωρία της Ιτζάκι απολαμβάνει, έστω και καθυστερημένα, την προσοχή που της άξιζε; Πιθανώς η αυξανόμενη απογοήτευση από τις δεκαετίες ερευνών ανάγκασε τους επιστήμονες να αναζητήσουν εναλλακτικές αιτίες.

Και μέσα σε όλα αυτά, θα πρέπει κανείς να αναλογιστεί και τα δεκάδες δισ. δολάρια που έχουν δαπανηθεί σε προσπάθειες ανάπτυξης θεραπειών για τη μείωση των επιπέδων β-αμυλοειδούς και tau στον εγκέφαλο, με δυσανάλογα αποτελέσματα.

Στο εδώλιο και άλλοι ιοί…

Εν τω μεταξύ, η  ανακάλυψη ότι μια σειρά από παθογόνα μπορούν να προκαλέσουν άλλες νευρολογικές ασθένειες, όπως η στενή σχέση μεταξύ του ιού Epstein-Barr (ανθρώπινος ερπητοϊός) και της σκλήρυνσης κατά πλάκας, έχει κάνει τη σύνδεση ακόμη πιο αληθοφανή.

Κάπως έτσι η ιδέα άρχισε να ωριμάζει με αποτέλεσμα μια ομάδα 25 επιστημόνων και επιχειρηματιών από όλο τον κόσμο να ενώσουν τις δυνάμεις τους μέσω της πρωτοβουλίας Alzheimer’s Pathobiome Initiative (AlzPI). Αποστολή τους είναι να τεκμηριώσουν το αν και πώς οι λοιμώξεις παίζουν κομβικό ρόλο στην πυροδότηση της νόσου. Ήδη εργασίες τους έχουν δημοσιευθεί σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά, συνθέτοντας ένα νέο κεφάλαιο στην κατανόηση της άνοιας.

Μια άλλη θεωρία, που υποστηρίζεται από ορισμένα μέλη του AlzPI, είναι ότι το β-αμυλοειδές και η tau πιθανόν να αποτελούν τη πρώτη γραμμή άμυνας του εγκεφάλου έναντι των εισβολέων (δηλαδή, των παθογόνων). Αυτές οι πρωτεΐνες είναι κολλώδεις, παγιδεύοντας έτσι τους ιούς ή τα βακτήρια και επιβραδύνοντας την εξάπλωσή τους, εξηγεί στον Economist ο Γουίλιαμ Έιμερ από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

Σε μικρές ποσότητες, προσθέτει ο ίδιος, οι πρωτεΐνες φαίνεται να ενισχύουν την υγεία του εγκεφάλου. Η παρουσία όμως επίμονων και απειλητικών ιών στον οργανισμό, είναι πιθανό να ενεργοποιεί σε υπερθετικό βαθμό τον συναγερμό του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα οι πρωτεΐνες να κολλούν μεταξύ τους, δημιουργώντας «πλάκες» που σταδιακά… σβήνουν τη μνήμη.

Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι όμως ότι ακόμη και εκείνοι που φέρουν τη γενετική παραλλαγή ApoE4 (σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Αλτσχάιμερ), φαίνεται να έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν τη νόσο εάν ο HSV1 «τρυπώσει» τον εγκέφαλο τους. Και πάλι η καθηγήτρια Ιτζάκι, διατύπωσε για πρώτη φορά την παρατήρηση αυτή το 1997. Τρία χρόνια μετά, την επιβεβαίωσε μια ομάδα γάλλων επιστημόνων.

Το 2022, πάλι, ερευνητές του Πανεπιστημίου Tαφτς, σε συνεργασία με την Iτζάκι, διαπίστωσαν ότι μια πιθανή μόλυνση με ένα δεύτερο παθογόνο, όπως ο ιός του έρπητα ζωστήρα, θα μπορούσε να αφυπνίσει τον αδρανή HSV1 και να προκαλέσει τη συσσώρευση πλακών. Ισως, μάλιστα, η παρατήρηση αυτή μπορεί να εξηγήσει γιατί ο εμβολιασμός κατά του έρπητα ζωστήρα φαίνεται να προστατεύει από την άνοια.

Εν κατακλείδι και όπως σημειώνει ο Economist, αν «κλειδώσουν» οι θεωρίες που θέλουν οι  ιοί να λειτουργούν ως έναυσμα για την εκδήλωση της άνοιας, τότε ο εμβολιασμός ή τα αντι-ιικά φάρμακα θα μπορούσαν να αποτρέψουν μελλοντικές περιπτώσεις. Τέτοιες θεραπείες θα μπορούσαν επίσης να επιβραδύνουν ή να σταματήσουν την εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ σε όσους έχει ήδη εκδηλωθεί.

Και το καλύτερο, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, είναι ότι τίποτα από αυτά δεν απαιτεί μεγάλες ανακαλύψεις, αφού εμβόλια και φάρμακα υπάρχουν… Αρα, τι περιμένουμε; Η πρώτη τυχαιοποιημένη,  διπλά τυφλή, κλινική δοκιμή για την αποτελεσματικότητα των αντι-ιικών φαρμάκων κατά της άνοιας βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Στην περίπτωση, λοιπόν, που τα αποτελέσματα είναι επίσης θετικά, ίσως πεισθούν και οι πιο δύσπιστοι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News