Στις 18 Αυγούστου το Protagon δημοσίευσε ένα αφιέρωμα στον Ρόνι Ρόντελ Τζούνιορ, τον κασκαντέρ που φωτογραφήθηκε με φλεγόμενα ρούχα για το εξώφυλλο του δίσκου των Pink Floyd «Wish You Were Here». Τόσο το εξώφυλλο αυτό όσο και εκείνο του προηγούμενου δίσκου των Pink Floyd, «The Dark Side of the Moon» (αυτό με το πρίσμα) είναι δύο από τα πιο αναγνωρίσιμα εξώφυλλα δίσκων της ροκ μουσικής.

Καθώς λοιπόν αυτές τις μέρες συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από την κυκλοφορία του «Wish You Were Here» (12 Σεπτεμβρίου 1975 κυκλοφόρησε στη Μεγάλη Βρετανία και την επόμενη μέρα στις ΗΠΑ), είναι ευκαιρία να δούμε πώς η σημασία του ξεπερνά και το ούτως ή άλλως εμβληματικό του εξώφυλλο.

Πράγματι, το «Wish You Were Here», με το πολυμερές αφιέρωμα στον Σιντ Μπάρετ «Shine On You Crazy Diamond», το υπνωτιστικό «Welcome To The Machine», το δηκτικό «Have a Cigar», που δεν το τραγούδησε ούτε ο Ρότζερ Γουότερς ούτε ο Ντέιβιντ Γκίλμορ, αλλά ο Ρόι Χάρπερ (ο οποίος δεν ανήκε στο συγκρότημα), και το εμβληματικό ομότιτλο κομμάτι, συγκαταλέγεται στα καλύτερα άλμπουμ όλων των εποχών.

Ο πολυπλατινένιος δίσκος που έφτασε στο #1 ήταν ο πρώτος των Pink Floyd που κατέκτησε την κορυφή τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ και παράλληλα ήταν εκείνος με τις ταχύτερες πωλήσεις. Καθώς μάλιστα αυτός ο δίσκος ήρθε μετά το «The Dark Side of the Moon» (1973), που είχε κάνει τους Pink Floyd ένα από τα διασημότερα ροκ γκρουπ στον κόσμο, η επιτυχία του στερέωσε την παγκόσμια φήμη τους.

Οι Pink Floyd δημιουργήθηκαν από τους Ρότζερ Γουότερς (μπάσο και φωνητικά), Νικ Μέισον (ντραμς), Ρικ Ράϊτ (πλήκτρα και φωνητικά) και Σιντ Μπάρετ (ηλεκτρική κιθάρα) το 1965. Αν και ξεκίνησαν να παίζουν κάποιες παραλλαγές ρυθμ-εν-μπλουζ σύμφωνα με τη μόδα της βρετανικής μουσικής σκηνής εκείνης της εποχής, πολύ γρήγορα άρχισαν να απομακρύνονται από αυτήν, δημιουργώντας, με κυρίαρχη την επίδραση του Μπάρετ, έναν ιδιότυπο ψυχεδελικό ήχο.

Αυτό φάνηκε καθαρά στο πρώτο τους άλμπουμ, «The Piper at the Gates of Dawn», που ηχογραφήθηκε (και κυκλοφόρησε) λίγο μετά το ιστορικό «Sergent Pepper’s Lonely Band» των Beatles (1967), στο ίδιο στούντιο, το Abbey Raod.

Ο ήχος τους πήρε ακόμα πιο χαρακτηριστική μορφή στο επόμενο άλμπουμ, «Α Saucerful of Secrets» που βγήκε ένα χρόνο μετά και ήταν το τελευταίο με τον Σιντ Μπάρετ στις τάξεις τους: η νευρική κατάρρευσή του οδήγησε στην αντικατάστασή του από τον Ντέιβιντ Γκίλμορ και με αυτή τη σύνθεση συνέχισαν οι Pink Floyd τη δημιουργική τους πορεία στον χώρο της ροκ μέχρι το «The Wall» (1980).

Η αναφορά στον Μπάρετ και η εμφάνισή του στην ηχογράφηση

Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της ιστορίας του Σιντ Μπάρετ ήταν πως, καθώς η συμπεριφορά του γινόταν ολοένα και πιο ασταθής, ο μάνατζερ του συγκροτήματος, Πίτερ Τζένερ, και ο μπασίστας Ρότζερ Γουότερς αποφάσισαν να τον παραπέμψουν σε έναν από τους πιο διακεκριμένους ψυχίατρους της εποχής, τον R.D. Laing (από τους βασικούς συντελεστές του κινήματος της αντιψυχιατρικής).

Για τον σκοπό αυτό τού κανονίστηκε ραντεβού. Ωστόσο, όταν ο Waters τον οδήγησε στο ραντεβού, ο Μπάρετ αρνήθηκε να βγει από το αυτοκίνητο, ακυρώνοντας έτσι την επίσκεψη. Αυτό το περιστατικό θεωρείται από πολλούς ως η στιγμή που ο Μπάρετ απομακρύνθηκε οριστικά από την μπάντα και έπαψε να έχει σχέσεις με τα υπόλοιπα μέλη της.

Ομως, στις 5 Ιουνίου του 1975, έκανε ξαφνικά την εμφάνισή του στο στούντιο όπου οι Pink Floyd ηχογραφούσαν το «Wish You Were Here», έχοντας αφιερώσει το «Shine On You Crazy Diamond» στο παλιό μέλος τους. Καθώς ο Μπάρετ είχε πάρει πολύ βάρος και εμφανίστηκε με ξυρισμένο κεφάλι και φρύδια, δεν τον αναγνώρισαν. Αλλά και όταν μετά μίλησαν μαζί του η αίσθηση ήταν πως το μυαλό του ταξίδευε αλλού. Αυτή η αίσθηση μελαγχολίας αλλά και θλίψης είναι ένα από τα στοιχεία που κυριαρχούν στον δίσκο.

Για τη μουσική των Pink Floyd

Το κύριο χαρακτηριστικό της μουσικής των Pink Floyd την εποχή μέχρι το «The Dark Side of the Moon» ήταν η απομάκρυνση από τις μπλουζ-ροκ φόρμες της βρετανικής σκηνής και η εισαγωγή πολλών πρωτότυπων και πειραματικών στοιχείων, που εμφανίζονταν σε πολύ καλά δομημένες συνθέσεις – σε αντίθεση με τους πειραματισμούς που συνδέονταν με αυτοσχεδιασμό, όπως για παράδειγμα στο πολύ σημαντικό συγκρότημα των Soft Machine.

Τα στοιχεία αυτά δημιουργούσαν, όπως είχε πει ο θρυλικός πρώην Soft Machine Ρόμπερτ Γουάϊατ, «ένα τοπίο, μια ατμόσφαιρα στην οποία μπορούσαν να συμβούν πράγματα». «Επαιζαν όλοι μαζί στο στούντιο», θυμάται ο Τζον Λέκι, τεχνικός στην ηχογράφηση του «Meddle» και του «Wish You Were Here», «και περνούσαμε πολύ καιρό πειραματιζόμενοι με την τεχνολογία που είχαμε διαθέσιμη τότε, σπρώχνοντας τα “παιχνίδια” που είχαμε στα χέρια μας στα όριά τους. Οι Pink Floyd προσπαθούσαν να δημιουργήσουν ήχους που κανείς δεν είχε ακούσει πιο πριν».

Να αναφέρουμε ότι κανένα άλλο συγκρότημα δεν κατάφερε να δημιουργήσει παρόμοια μουσική, ενώ αντίστροφα, οι Pink Floyd επηρέασαν καθοριστικά την εξέλιξη της ροκ, ανοίγοντας νέους δρόμους στον χώρο της ηλεκτρονικής μουσικής, κάτι που έδωσε καρπούς στη συνέχεια, τόσο στη βρετανική art rock σκηνή, όσο και στη δημιουργία του γερμανικού ροκ, του Κrautrock, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τους Amon Duul.

Αυτή η συνεχής μουσική αναζήτηση υπήρξε χαρακτηριστικό των PInk Floyd και στα επόμενα άλμπουμ τους, τα οποία αποδείχθηκαν και ιδιαιτέρως εμπορικά. Και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά μεταξύ της μουσικής που τυχαίνει να γνωρίσει την αποδοχή του κοινού και να γίνει εμπορική και της μουσικής που γράφεται εξαρχής για να αρέσει και να πουλήσει, όπως οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα.

Αλλωστε ο Στοκχάουζεν, επηρεασμένος από τον Χέρμαν Εσε που διάβαζε σε νεαρή ηλικία, έγραψε ότι «το υψηλότερο κάλεσμα της ανθρωπότητας είναι να γίνεις μουσικός με την πιο βαθιά σημασία: να συλλαμβάνεις και να σχηματίζεις τον κόσμο μουσικά». Αυτή την προτροπή την ακολούθησε και ο ίδιος, συλλαμβάνοντας το δημιουργικό πνεύμα των καιρών, που γέννησε νέες φόρμες, νέα γλώσσα και νέα όργανα (τα ηλεκτρονικά).

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Στοκχάουζεν αναζητούσε με το έργο του νέους ήχους (κυρίως με τη χρήση της ηλεκτρονικής μουσικής – βρισκόμενος στον αντίποδα αυτών που, χρησιμοποιώντας την ηλεκτρονική μουσική ως υποκατάστατο των κλασικών οργάνων, δημιουργούν έργα που φλερτάρουν με το κιτς).

Με ανάλογο τρόπο κινήθηκαν και οι Pink Floyd (μέχρι το 1980) στους πειραματισμούς και στις αναζητήσεις τους για τη δημιουργία των δικών τους ηχητικών κόσμων. Ετσι, το μουσικό τους έργο, παρά την πλατιά αποδοχή που γνώρισε, ξεπερνά τα καλούπια που θέτει η σύγχρονη εκδοχή της μαζικής κουλτούρας, όπως εκφράζεται από τον κοινό παρονομαστή της διασκέδασης, στον οποίο συγκλίνουν τα παγκοσμιοποιημένα ΜΜΕ.

Πώς είδαν το άλμπουμ οι κριτικοί

Θεωρώ ιδιαίτερα ενδιαφέρον το ότι ο δίσκος, αν και αμέσως εκτιμήθηκε από το κοινό, δεν αντιμετωπίστηκε το ίδιο θερμά από τους δισκοκριτικούς τους πρώτους μήνες κυκλοφορίας του: θεώρησαν πως υστερούσε ως προς το «The Dark Side of the Moon», είτε ως προς το βάθος, είτε ως προς την καινοτομία.

Αλλοι, πάλι, το βρήκαν «υπερβολικά μελαγχολικό» ή «υπερπαραγωγή χωρίς ουσία», σε σύγκριση με το «The Dark Side of the Moon». Κάποιοι έκριναν ότι τα μεγάλα κομμάτια (όπως το «Shine On You Crazy Diamond») ήταν κουραστικά ή πολύ «εσωστρεφή», ενώ άλλοι στάθηκαν αρνητικά απέναντι στη θεματολογία της αλλοτρίωσης και της αποξένωσης από τη μουσική βιομηχανία.

Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου η φήμη του άλμπουμ όχι μόνο αποκαταστάθηκε, αλλά εκτοξεύθηκε. Σήμερα θεωρείται σχεδόν ισάξιο –αν όχι ανώτερο– από το «The Dark Side of the Moon», ακριβώς λόγω της συναισθηματικής του δύναμης, της αφιέρωσης στον Σιντ Μπάρετ και του τρόπου που συνδύαζε προσωπικό βίωμα με κοινωνικό σχόλιο.

Εδώ προκύπτει το ερώτημα: τι κάνει τόσους κριτικούς να μην αναγνωρίζουν την αξία ενός δίσκου (και γενικότερα ενός έργου τέχνης), ο οποίος αργότερα όχι μόνο αναγνωρίζεται αλλά γίνεται κοινός τόπος;

Κάποιες πρώτες ιδέες για την απάντηση σε αυτό το ερώτημα (που θεωρώ πως θα άξιζε λεπτομερούς ανάλυσης) θα μπορούσαν να είναι (1) ότι το έργο που κρίνεται δεν αντιμετωπίζεται ως αυτόνομο δημιούργημα, αλλά συγκρίνεται με προηγούμενο επιτυχημένο έργο, (2) ότι δεν αναγνωρίζεται εύκολα η αξία ενός έργου που προηγείται της εποχής του, καθώς μάλιστα υπάρχει η επίδραση της εκάστοτε μόδας, και (3) ότι έργα που ενέχουν συναισθηματική φόρτιση αντιμετωπίζονται πιθανόν με καχυποψία.

Μια σύγκριση με σύγχρονες μουσικές παραγωγές

Ενας ακόμη τρόπος για την κατανόηση της μουσικής αξίας έργων όπως το «Wish You Were Here» είναι η σύγκριση με σύγχρονα δημοφιλή τραγούδια, όπως αυτά της Tέιλορ Σουίφτ, αλλά και η σύγκριση με κριτήριο την προτροπή του Στοκχάουζεν: να συλλαμβάνεις και να σχηματίζεις τον κόσμο μουσικά.

Μια πρώτη παρατήρηση σχετίζεται με τον πειραματισμό και την αναζήτηση νέων ήχων και τρόπων μουσικής έκφρασης. Λοιπόν, στο «Wish You Were Here» οι Pink Floyd πειραματίζονται με τον ήχο, όχι μόνο για καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά και για να εκφράσουν έννοιες και συναισθήματα όπως η αποξένωση, η απουσία και η αίσθηση της φήμης.

Επιπλέον, όπως ο Στοκχάουζεν μιλούσε για μουσική που δεν περιορίζεται στο τραγούδ αλλά που δομεί, διαμορφώνει και μεταδίδει τον κόσμο μέσω ήχου, το άλμπουμ των Pink Floyd χρησιμοποιεί θόρυβο, εφέ, stereo εναλλαγές, παραμορφωμένους ήχους ηλεκτρικής κιθάρας και συνθεσάϊζερ για τη δημιουργία ατμόσφαιρας και την έκφραση εννοιών, υπερβαίνοντας τη λεκτική αφήγηση. Αντίθετα, στα τραγούδια της Τέιλορ Σουίφτ η παραγωγή είναι συμβατική και pop-oriented, με πολύ καθαρό, προδιαγεγραμμένο ήχο. Δεν υπάρχει πειραματισμός που να επεκτείνει το μουσικό λεξιλόγιο ή να δημιουργεί νέες ηχητικές εμπειρίες.

Ενα άλλο χαρακτηριστικό στα σύγχρονα ποπ τραγούδια είναι η έλλειψη εισαγωγής και μουσικής ανάπτυξης, σε αντίθεση με τα κομμάτια του «Wish You Were Here», που περιέχουν εκτενείς εισαγωγές, θεματική ανάπτυξη και πολύπλοκη δομή, όπως π.χ. το «Shine on You Crazy Diamond» με τα εννέα μέρη, η διαδοχή των οποίων λειτουργεί δραματουργικά.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι τα ποπ τραγούδιοα είναι εξαιρετικά απλές κατασκευές, που δεν δημιουργούν κόσμους μέσω ήχου ούτε παρουσιάζουν αφηγηματικές ή συναισθηματικές διαδρομές μέσα από τη μουσική (αφού λείπει η ανάπτυξη), σε αντίθεση με έργα όπως το «Wish You Were Here». Γι’ αυτό άλλωστε έχουν σημασία τα πεντηκοστά γενέθλια αυτού του άλμπουμ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News