Μετά τον πρόσφατο πόλεμο με το Ισραήλ και την εμπλοκή των ΗΠΑ, το Ιράν βρίσκεται σε οριακό σημείο. Το καθεστώς επιβίωσε, αλλά οι εσωτερικές αντιθέσεις, η οικονομική ασφυξία και η απώλεια της αποτρεπτικής του δύναμης δημιουργούν μια επικίνδυνη αστάθεια στη χώρα. Το ερώτημα που προκύπτει, γράφουν σε ανάλυσή τους οι Times της Νέας Υόρκης, είναι ένα: μπορεί το καθεστώς να αλλάξει χωρίς να καταρρεύσει;

Επικίνδυνη ισορροπία

Η Ροξάνα Σαμπερί ένιωσε ότι βρισκόταν ξανά στο κελί της στην Τεχεράνη, παρακολουθώντας τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς των φυλακών Εβίν, σύμβολο καταστολής και πολιτικών διώξεων στο Ιράν. Θυμήθηκε τις μέρες απομόνωσης, τις εξαντλητικές ανακρίσεις, τις ψευδείς κατηγορίες για κατασκοπεία και τη «στημένη δίκη» της το 2009.

Οπως και πολλοί Ιρανοί, τόσο της διασποράς όσο και στην ίδια τη χώρα, η Σαμπερί ένιωθε διχασμένη. Από τη μία, ήθελε την πτώση του καθεστώτος, όμως από την άλλη ανησυχούσε για την ασφάλεια των δικών της ανθρώπων. «Για μια στιγμή, φαντάστηκα ότι ίσως ξαναδώ το Ιράν πριν πεθάνω», είπε στους New York Times από την εξορία όπου βρίσκεται.

Η πρόσφατη δωδεκαήμερη πολεμική σύγκρουση, στην οποία ενεπλάκη και η Ουάσινγκτον, έφερε το ιρανικό καθεστώς στα όριά του. Αν και δεν έφτασε στην εξόντωση του ανώτατου ηγέτη, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, όπως είχε προαναγγείλει ο ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου, η «δημοκρατία των αγιατολάχ» δείχνει βαθιά τραυματισμένη.

Οι καταστροφές είναι πολλαπλές: ο «άξονας της αντίστασης» που είχε οργανωθεί μέσω φιλοϊρανικών παραστρατιωτικών οργανώσεων από τη Βηρυτό του Λιβάνου μέχρι τη Σαναά της Υεμένης έχει αποδομηθεί. Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις βομβαρδίστηκαν και υπέστησαν τρομερές ζημιές, χωρίς ποτέ να παραγάγουν μια ατομική βόμβα ή να τροφοδοτήσουν τον λαό με ενέργεια.

Κι όμως, ο Χαμενεΐ δήλωσε: «Η Ισλαμική Δημοκρατία νίκησε», όταν εμφανίστηκε σε βίντεο από άγνωστη τοποθεσία, θέλοντας να βάλει τέλος στη φημολογία για τον θάνατό του.

Οπως εξηγεί στους ΝΥΤ η Σανάμ Βακίλ από το Chatham House του Λονδίνου: «Για να καταλάβει κανείς το Ιράν, πρέπει να καταλάβει ότι η ίδια η επιβίωση του καθεστώτος είναι νίκη για τη χώρα». Αυτό είναι το πραγματικό παιχνίδι: η επιβίωση μέσα από τον φόβο, τη σκληρή καταστολή και την ιδεολογική εμμονή.

Επανάσταση σε καμπή

Η κυβέρνηση του μετριοπαθούς προέδρου Μασούντ Πεζεσκιάν αναζητά «μια χρυσή ευκαιρία για αλλαγή», σημειώνουν οι New York Times. Ο ίδιος μιλά για μεταρρυθμίσεις και πιθανή επαναπροσέγγιση με τη Δύση μέσω ενός νέου πυρηνικού συμφώνου.

Ωστόσο, δεν είναι σαφές τι εννοεί. Πολλοί Ιρανοί επιθυμούν ενίσχυση των εκλεγμένων θεσμών και αποδυνάμωση του θεοκρατικού συστήματος. Ονειρεύονται ένα Ιράν όπου η Ισλαμική Δημοκρατία να είναι περισσότερο δημοκρατία και λιγότερο ισλαμική.

Αντιθέτως, οι σκληροπυρηνικοί, με προεξάρχοντες τους Φρουρούς της Επανάστασης, θεωρούν κάθε υποχώρηση ως προάγγελο κατάρρευσης. Επηρεασμένοι από την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης και τις έγχρωμες επαναστάσεις των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ, ερμηνεύουν κάθε ένδειξη φιλελευθερισμού ως προδοσία.

Οι Φρουροί αριθμούν 150.000-190.000 μέλη και ελέγχουν μεγάλα τμήματα της οικονομίας. Το καθεστώς τούς χρειάζεται για την επιβίωσή του. Το καθεστώς Ασαντ δεν είχε τέτοιο θεσμικό «μαξιλάρι» όταν έπεσε, το 2024.

Η καταστολή βρίσκεται και πάλι σε πλήρη εξέλιξη. Οπως το 2009, μετά τις μαζικές διαδηλώσεις του «Πράσινου Κινήματος», έτσι και τώρα, δεκάδες άνθρωποι έχουν συλληφθεί, τρεις έχουν εκτελεστεί και στρατεύματα έχουν σταλεί σε κουρδικές και άλλες «ταραγμένες» περιοχές.

Οπως σχολιάζει στους ΝΥΤ ο Αμπντουλχαλέκ Αμπντάλα από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα: «Ο κόσμος θέλει να μάθει ποιος φταίει για τις ήττες, αλλά δεν υπάρχει καμία ηγετική μορφή για να αμφισβητήσει το καθεστώς». Ισως το Ιράν επιβιώσει ακόμα τέσσερα-πέντε χρόνια στην υπάρχουσα κατάσταση. Ομως, το βασικό ερώτημα παραμένει: Πώς θα ξαναχτίσει την αποτρεπτική δύναμή του, που βασιζόταν σε πυρηνικά, πυραύλους και παραστρατιωτικές ομάδες;

Ο Τζέφρι Φέλτμαν, πρώην αξιωματούχος του ΟΗΕ που είχε συναντήσει τον Χαμενεΐ, εξηγεί στους ΝΥΤ: «Ο Χαμενεΐ είχε εμμονή με την “επιθετικότητα και την υποκρισία των ΗΠΑ”». Και συνεχίζει: «Η φωνή του, όταν μίλησε, ήταν ήρεμη, αλλά τα λόγια του καθόλου ευγενικά».

Θεσμοθετημένη παράνοια

Η επανάσταση του 1979 υποσχέθηκε ελευθερία. Ομως, σύντομα, η θεοκρατική εξουσία επικράτησε. Ο πρώτος πρόεδρος, Αμπουλχασάν Μπανί-Σαντρ, καθαιρέθηκε επειδή αμφισβήτησε τους αγιατολάχ και αναγκάστηκε να καταφύγει στη Γαλλία. Χιλιάδες εκτελέστηκαν για να παγιωθεί η εξουσία.

Ακολούθησε ο καταστροφικός πόλεμος με το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν. Οκτώ χρόνια φρίκης, με 500.000 νεκρούς, κυρίως Ιρανούς. Η γενιά εκείνων που πολέμησαν τότε, σήμερα ελέγχει το Ιράν. Η εμπειρία αυτή τούς ενστάλαξε «μια παρανοϊκή αντίληψη του κόσμου» λέει η Σανάμ Βακίλ.

Η περίφημη «nazam», δηλαδή το σύστημα πάνω στο οποίο βασίζεται η διακυβέρνηση του Ιράν, είναι σήμερα πλήρως θεσμοθετημένη. Οι εντάσεις μεταξύ κοσμικότητας και θεοκρατίας διαρκούν πάνω από έναν αιώνα. Το 2009, το κύμα των διαδηλώσεων με αφορμή τις εκλογές που έφεραν τον Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ στην εξουσία επιβεβαίωσε την τεράστια λαϊκή υποστήριξη προς την αλλαγή. Το «Πράσινο Κίνημα» του Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί υπέστη άγρια καταστολή.

Το 2022, η δολοφονία της Μάσα Αμίνι από την αστυνομία ηθών πυροδότησε νέο γύρο διαδηλώσεων. Το ζήτημα του χιτζάμπ έγινε εστία αγανάκτησης. Πολλές γυναίκες έκτοτε κυκλοφορούν χωρίς μαντίλα και οι ποινές έχουν αμβλυνθεί.

«Παρά την καταστολή, η κυβέρνηση έχει δείξει και σημάδια προσαρμογής, γεγονός που περιπλέκει τις προβλέψεις για την κατάρρευσή της. Παράλληλα, η κόπωση του ιρανικού λαού από τις συνεχείς κρίσεις ενισχύει την αποστροφή προς τη βία», γράφουν οι New York Times.

«Ο ιρανικός λαός έχει κουραστεί να είναι παρίας. Κάποιοι στενοχωρήθηκαν περισσότερο για την εκεχειρία παρά για τον πόλεμο», λέει ο Ντεράρ Μπελχούλ αλ Φαλασί, αναλυτής από τα ΗΑΕ.

Ακόμα και τα γειτονικά κράτη του Κόλπου, όπως η Σαουδική Αραβία, φοβούνται την κατάρρευση του Ιράν, όχι γιατί συμπαθούν τον Χαμενεΐ, αλλά επειδή φοβούνται το χάος που θα ακολουθούσε.

Η Ροξάνα Σαμπερί, παρακολουθώντας τις εξελίξεις από την Ντακότα, ένιωσε να ξυπνά μέσα της η νοσταλγία. Επιασε τον εαυτό της να κοιτά το ιρανικό της διαβατήριο, παρότι γνωρίζει ότι η πιθανή επιστροφή της στη χώρα ίσως την οδηγήσει στις φυλακές ή και στον θάνατο. Και όμως: «Το Ιράν είναι στο αίμα μας. Ξέρω πολλούς Ιρανούς της διασποράς που θα επέστρεφαν να βοηθήσουν αν έπεφτε το καθεστώς», λέει.

Την ίδια ώρα, στο Ντουμπάι, άλλοι Ιρανοί της διασποράς βλέπουν την απαγορευμένη ταινία «Impasse» του Μπαχμάν Κιαροστάμι και του Ραχί Ραμπανί. Είναι μια οικογενειακή τραγωδία που αποτυπώνει ανάγλυφα το εσωτερικό ρήγμα του ιρανικού λαού. Ο πατέρας υπερασπίζεται την Ισλαμική Δημοκρατία, η κόρη την απορρίπτει. Η μικρή ανιψιά σχολιάζει, γελώντας: «Αν δεν φορούν χιτζάμπ και πάνε στην κόλαση, πρόβλημά τους». Αυτός είναι ο λαός του Ιράν· ένας λαός σε αδιέξοδο. Ενα έθνος σε κρίσιμο σταυροδρόμι.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News