Πολλές κρατικές επισκέψεις είναι κενές, συμβολικές χειρονομίες που έχουν ελάχιστο έως καθόλου πολιτικό περιεχόμενο ή ουσιαστική σημασία. Αλλά κατά καιρούς μια τέτοια επίσκεψη αλλάζει τη μορφή των διεθνών σχέσεων. Θα μπορούσε το πρόσφατο ταξίδι του γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στο Λονδίνο να συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών;

Το τριήμερο ταξίδι του Μακρόν, η πρώτη επίσημη επίσκεψη αρχηγού κράτους της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη Βρετανία μετά το Brexit του 2020, είχε άφθονη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια. Αλλά εστιάστηκε επίσης σε συγκεκριμένες πολιτικές και στην πολιτική γενικά, γεγονός το οποίο αντικατοπτρίζει μια βαθιά μεταβολή των συνθηκών στη Βρετανία από τότε αποχώρησε από την ΕΕ.

Κατά τη διάρκεια της αναταραχής του ψυχοδράματος του Brexit, υπήρχε μικρό ενδιαφέρον για εποικοδομητικές δοσοληψίες, και η σχέση της Βρετανίας με την Ευρώπη εξακολουθούσε να καθαρίζεται από την ορμητική αποχώρησή της από το μπλοκ. Αλλά σχεδόν μετά από μία δεκαετία, ο Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε στον Λευκό Οίκο και κήρυξε έναν εμπορικό πόλεμο εναντίον όλου του κόσμου.

Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν εξάλλου έχει διαλύσει την ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας. Και ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ άρχισε να καταφεύγει σε απειλές οικονομικού καταναγκασμού.

Ακόμα πιο δραματικές ενδέχεται είναι οι αλλαγές στην ΕΕ. Οι μεγάλες πολιτικές πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Μακρόν στη Βρετανία αντικατοπτρίζουν τις δυνάμεις που ανατρέπουν άρδην τα δεδομένα στο ευρωπαϊκό μπλοκ.

Καταρχάς η ΕΕ μεταβαίνει από ένα ειρηνευτικό σχέδιο σε μια πολεμική ένωση. Για το μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξής της η ΕΕ επιδίωκε την ειρήνη μέσω της οικονομικής ενοποίησης. Αλλά η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022 αναπροσανατόλισε το μπλοκ προς την ασφάλεια, έναν στόχο ο οποίος απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη επείγουσα σημασία από τότε που ο Τραμπ έθεσε εν αμφιβόλω τη δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών για συλλογική ασφάλεια στην Ευρώπη.

Υπάρχει ευρεία υποστήριξη για αυτόν τον νέο προσανατολισμό. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση που διεξήγαγε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, πολλοί Ευρωπαίοι τάσσονται υπέρ των αυξημένων αμυντικών δαπανών, της υποχρεωτικής θητείας και της ανάπτυξης ενός ευρωπαϊκού ή εθνικού πυρηνικού αποτρεπτικού μέσου.

Σε αυτό το πλαίσιο ο Μακρόν και ο βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ έκαναν ένα τολμηρό πρώτο βήμα για την ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης (από τις ΗΠΑ) πυρηνικής αποτρεπτικής δύναμης μέσω της Διακήρυξης του Νόρθγουντ, στο πλαίσιο της οποίας συμφώνησαν ότι «δεν υπάρχει καμία ακραία απειλή για την Ευρώπη που δεν θα προκαλούσε αντίδραση από τα δύο κράτη μας».

Μια δεύτερη σημαντική αλλαγή είναι η ανάπτυξη της αποκαλούμενης «securonomics». Η οικονομία της ΕΕ δέχεται πιέσεις από τους  δασμούς του Τραμπ και τους περιορισμούς των εξαγωγών της Κίνας σε μαγνήτες και κρίσιμα ορυκτά. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ μιλούν τώρα για ελαχιστοποίηση των κινδύνων, διαφοροποίηση και εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς, αντί να επιδιώκουν συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου.

Αν και η Βρετανία έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να επανενταχθεί στην ενιαία αγορά ή στην τελωνειακή ένωση, το ερώτημα είναι εάν μπορεί να πείσει την ΕΕ ότι μπορεί να βασιστεί πάνω της για βοήθεια, ώστε να επιτύχει το μπλοκ τους νέους εμπορικούς του στόχους ή εάν θα τύχει μη φιλικής αντιμετώπισης, επειδή θεωρείται ότι θέτει σε κίνδυνο αυτούς τους στόχους.

Η εσωτερική πολιτική στην Ευρώπη έχει επίσης υποστεί μια ραγδαία μετάλλαξη. Είναι συναρπαστικό να παρακολουθείς τον Μακρόν – έναν επιφανή εκπρόσωπο του φιλελεύθερου οικουμενισμού κάποτε – να επανεφευρίσκει τον εαυτό του ως υπέρμαχος των ασφαλών συνόρων και του προστατευτισμού, υιοθετώντας, παράλληλα, μια πιο σκληρή στάση απέναντι στην εγκληματικότητα.

Στο πλαίσιο αυτής της μεταστροφής οι ευρωπαίοι πολιτικοί με επιρροή στρέφουν την προσοχή τους στην υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας – από τη Ρωσία, την Κίνα, τον Τραμπ και τη μετανάστευση – ενώ προσπαθούν να περιορίσουν λαϊκιστικά κόμματα όπως η Εθνική Συσπείρωση της Μαρίν Λεπέν και η Εναλλακτική για τη Γερμανία. Αυτό είναι το φόντο της ρηξικέλευθης συμφωνίας που υπέγραψαν ο Στάρμερ και ο Μακρόν για τις επιστροφές μεταναστών.

Η στάση του Στάρμερ απέναντι στην Ευρώπη αποτελεί αξιοσημείωτη βελτίωση σε σχέση με τη στάση των πρώην Συντηρητικών πρωθυπουργών Μπόρις Τζόνσον (ο οποίος συνέκρινε την ΕΕ με τον Ναπολέοντα και τον Χίτλερ) και Λιζ Τρας (η οποία διερωτώνταν εάν ο Μακρόν ήταν φίλος ή εχθρός).

Ο Στάρμερ έχει αποδείξει, ιδιαίτερα με την επιδέξια διπλωματία του στην Ουκρανία, ότι είναι ένας αξιόπιστος εταίρος, ανακτώντας την εμπιστοσύνη των θεσμών της ΕΕ και των κρατών μελών. Ενας ανώτερος γερμανός πολιτικός μου είπε πόσο είχε εντυπωσιαστεί από το γεγονός ότι η  Βρετανία κάλυπτε το κενό ηγεσίας που δημιουργήθηκε από την αδιαφορία του Τραμπ για την Ουκρανία.

Με άλλα λόγια η Βρετανία ξανά θεωρείται ευρέως στην Ευρώπη ως «μέρος της ομάδας». Η σύνοδος κορυφής ΕΕ-Βρετανίας τον περασμένο Μάιο παρείχε ένα σαφές πλαίσιο για την εμβάθυνση των σχέσεων, κυρίως μέσω μιας Συνεργασίας Ασφάλειας και Αμυνας που ανοίγει το δρόμο για τη βρετανική συμμετοχή σε ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα.

Ωστόσο η βρετανική κυβέρνηση συνέχισε να είναι υπερβολικά επιφυλακτική σε άλλους τομείς. Πιο συγκεκριμένα ο Στάρμερ ήταν προσεκτικός να μην παραβιάσει τις αυτο-επιβαλλόμενες κόκκινες γραμμές του Εργατικού Κόμματος: καμία ελευθερία μετακινήσεων, καμία τελωνειακή ένωση και καμία ενιαία αγορά. Οι μελλοντικοί ιστορικοί ενδέχεται κάλλιστα να διερωτώνται γιατί ο Στάρμερ δεν έθεσε υψηλότερους στόχους.

Το ρευστό διεθνές περιβάλλον προσφέρει στον Στάρμερ μια ξεκάθαρη ευκαιρία να επανασχεδιάσει τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, κάτι που θα μπορούσε να τον καθιερώσει ως έναν από τους πιο σημαντικούς ηγέτες της Βρετανίας. Αλλά για να το κάνει αυτό, πρέπει να πείσει τους Βρετανούς ψηφοφόρους ότι η σημερινή Ευρώπη είναι μια διαφορετική οντότητα σε σχέση με ό,τι φαντάζονται: (είναι) μια αμυντική κοινότητα που επικεντρώνεται περισσότερο στην προστασία της ηπείρου παρά στην υπέρβαση των εθνικών κρατών. Και πρέπει να εξηγήσει πώς η Βρετανία μπορεί να συνδράμει στην οικοδόμηση αυτής της νέας ευρωπαϊκής τάξης ασφαλείας, με την προϋπόθεση ότι θα εξαλειφθεί η νοοτροπία του Brexit.

Καθώς αναδύεται μια μετα-φιλελεύθερη Ευρώπη, η Βρετανία πρέπει να πάψει να προσκολλάται στο παρελθόν και να αδράξει την ευκαιρία να διαμορφώσει το μέλλον της ηπείρου με τρόπο που να προωθεί τα συμφέροντά της. Αυτό απαιτεί την αναγνώριση ότι τόσο η ΕΕ όσο και η Βρετανία έχουν εισέλθει σε μια νέα εποχή.

---

O Mark Leonard είναι διευθυντής του European Council on Foreign Relations και συγγραφέας του βιβλίου «The Age of Unpeace: How Connectivity Causes Conflict». Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate.  

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News