Γιατί ο Αδόλφος Χίτλερ; Πώς ένας άνθρωπος μετρίων δυνατοτήτων, ένας «κανένας», κατέληξε να ασκεί τεράστια επιρροή στις μάζες και να καθορίσει τις τύχες όλου του κόσμου, πυροδοτώντας το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και διαπράττοντας ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, το Ολοκαύτωμα;

Ιδιαίτερα κατατοπιστικός για την εξήγηση του φαινομένου Φύρερ εξακολουθεί να είναι «Ο Αγών μου» («Mein Kampf»), το βιογραφικό και πολιτικό μανιφέστο του, που πρωτοεκδόθηκε πριν από ακριβώς εκατό χρόνια, στις 18 Ιουλίου 1925, πουλώντας στη συνέχεια εκατομμύρια αντίτυπα –  περισσότερα από πέντε εκατομμύρια σε έντεκα γλώσσες μόνο έως το 1939.

Ο αυστριακός ιστορικός Οθμαρ Πλέκινγκερ είναι ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στο «Mein Kampf» και συνέβαλε στην επιμέλεια της πρώτης γερμανικής έκδοσης του βιβλίου μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίο Πολέμου και δεκαετίες απαγόρευσής του, το 2016. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στην Τόνια Μαστρομπουόνι, ανταποκρίτρια της ιταλικής La Repubblica στο Βερολίνο, εξηγεί τους λόγους της επιτυχίας του βιβλίου και παρουσιάζει τις αναλογίες με απόψεις και τακτικές ακροδεξιών πολιτικών δυνάμεων του σήμερα.

Οσον αφορά τις πωλήσεις, «η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε γρήγορα: πολλοί περίμεναν ότι το βιβλίο θα αποκάλυπτε λεπτομέρειες του αποτυχημένου Πραξικοπήματος του Μονάχου (ή της Μπιραρίας) του 1923. Ο Χίτλερ πούλησε περίπου 10.000 αντίτυπα μέσα σε λίγους μήνες. Το ενδιαφέρον στη συνέχεια μειώθηκε σημαντικά, για να αρχίσει να αυξάνεται ξανά από το 1929-30».

Ηταν αυτή η αύξηση του ενδιαφέροντος τη δεκαετία του 1930 συνέπεια της παγκόσμιας Μεγάλης Υφεσης και των ταπεινώσεων της Συνθήκης των Βερσαλλιών;

«Πιθανώς επρόκειτο για έναν συνδυασμό παραγόντων. Από τη μία πλευρά το Ναζιστικό Κόμμα γινόταν ολοένα πιο ισχυρό εντός των Völkischen (εθνικιστικά και αντισημιτικά κινήματα που άρχισαν να εμφανίζονται στα τέλη του 19ου αιώνα). Ο Χίτλερ κατάφερε να επιβληθεί. Εγινε, θα λέγαμε, ο μοναδικός εκπρόσωπος των εθνικιστών και του αφηγήματός τους. Οι επιτυχίες του Ναζιστικού Κόμματος σε δήμους και κοινότητες και στις εθνικές εκλογές συνέβαλαν επίσης στην επιτυχία του “Mein Kampf”», σημείωσε ο αυστριακός ιστορικός.

Ειδικά μετά τις ομοσπονδιακές εκλογές του 1930, στις οποίες το Ναζιστικό Κόμμα αναδείχθηκε δεύτερο, πίσω από τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD), αυξάνοντας τις έδρες του από 12 σε 107, «το “Mein Kampf” μετατράπηκε σε όργανο ιδεολογικού προσανατολισμού και προπαγάνδας».

Τι ήταν, όμως, το «Mein Kampf»; Ενα οργισμένο αντισημιτικό μανιφέστο βάναυσου κοινωνικού δαρβινισμού;, ρώτησε η ιταλίδα δημοσιογράφος.

«Το 1925 ο Χίτλερ καθοδηγείτο από την ανάγκη να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με εκείνους που θεωρούσε πολιτικούς εχθρούς. Ο πρώτος τόμος φέρει μάλιστα τον υπότιτλο “Abrechnung” (Ξεκαθάρισμα Λογαριασμών). Υπό αυτή την έννοια είναι ένα είδος μανιφέστου, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτό. Ο Χίτλερ προσπάθησε να αναδειχθεί ως ιδεολόγος μέσα στο κόμμα και στην εθνικιστική σκηνή, αλλά είχε χάσει χρόνο. Ολοι οι άλλοι ιδεολογικοί ανταγωνιστές του είχαν ήδη εκδώσει τα βιβλία τους. Τούτου λεχθέντος, το παράξενο μείγμα αυτοβιογραφίας, πολιτικού μανιφέστου και βασικού ιδεολογικού κειμένου του “Mein Kampf” ήταν κάτι που χρειαζόταν ο Χίτλερ για να κερδίσει έδαφος. Ενας από τους κύριους στόχους του Χίτλερ ήταν ακριβώς να του δώσει το βιβλίο τη δυνατότητα να παρουσιαστεί ως ο δημιουργός του εθνικοσοσιαλισμού, χωρίς πρότυπα ή προδρόμους», απάντησε ο αυστριακός ιστορικός.

Γιατί, όμως, ενώ το βιβλίο εκδόθηκε το 1925 και ήταν ανατριχιαστικά ξεκάθαρο ως προς το περιεχόμενο του, αλλά και ως προς τις προθέσεις του μετέπειτα δικτάτορα της Γερμανίας, ο κόσμος συνέχιζε να υποτιμά, τόσο στη Γερμανία όσο και στο εξωτερικό, τον Χίτλερ;

«Διαβάστηκε το βιβλίο; Στους κύκλους της ελίτ της ευρωπαϊκής πολιτικής ηγεσίας ήταν γνωστό, αλλά πόσο σοβαρά το είχαν πάρει; Επρεπε οι απόψεις του Χίτλερ να ληφθούν κυριολεκτικά υπόψη ή να θεωρηθεί το βιβλίο ως αφήγημα ενός ορμητικού επαναστάτη που ήταν 35 ή 36 ετών όταν το έγραψε; Οταν έγινε καγκελάριος έπρεπε να συνεχίζουν να το λαμβάνουν σοβαρά υπόψη, εάν χρόνια νωρίτερα είχε γράψει ότι ήθελε να κατακτήσει την Ανατολική Ευρώπη, ή μήπως επρόκειτο απλώς για την αχαλίνωτη φαντασία ενός θερμοκέφαλου νεαρού άνδρα; Πολλά κράτη και πολιτικοί αντιμετώπισαν αυτά τα διλήμματα. “Ο Αγών μου” ήταν μέρος της εσωτερικής πολιτικής συζήτησης και στην Αγγλία και στη Γαλλία. Τι έκρυβε ο Χίτλερ; Δεν ήταν εύκολο να απαντηθεί αυτή η ερώτηση», εξήγησε ο Οθμαρ Πλόκινγκερ.

Οσο για το παρόν, «πολλά ακροδεξιά κόμματα χρησιμοποιούν έννοιες όπως η ταυτότητα, ο εθνοτικός πλουραλισμός, ο αναγκαστικός επαναπατρισμός και η εθνοτική αντικατάσταση», σημείωσε η απεσταλμένη της Repubblica στο Βερολίνο. «Δεν ανάγονται όλα αυτά στην παλιά θεωρία της φυλής και σε αρχαίες αντισημιτικές συνωμοσίες;», ρώτησε τον συνομιλητή της.

«Ναι. Η μετονομασία παλιών ιδεών δεν είναι κάτι καινούργιο. Η ρητορική περί “εβραϊκού πνεύματος” ή της “ψυχής” ενός λαού χρονολογείται από πολύ παλιά και έχει εν μέρει αναβιώσει. Το ιστορικό βάρος του όρου “φυλή” έχει εκλείψει επειδή γνωρίζουμε ότι πρόκειται για μια έννοια που, ιστορικά και βιολογικά, δεν έχει πλέον καμία βάση και δημιουργεί μόνο προβλήματα. Ωστόσο οι βασικές ιδέες παραμένουν οι ίδιες. Το ότι υπάρχει κάτι σαν βιολογική και πολιτιστική ταυτότητα έμφυτη σε κάθε άνθρωπο από τη γέννησή του, η οποία δεν μπορεί να αλλάξει και άρα, εξ ορισμού, δεν μπορεί να υιοθετηθεί, βασίζεται σε μια βιολογικο-πολιτισμική αντίληψη που εντοπίζεται στην έννοια της “ταυτότητας” (όπως χρησιμοποιείται από πολλούς σήμερα, ΣτΜ).

»Πρόκειται για ίδιον κάθε λαού που μεταβιβάζεται σε όλους όσοι γεννιούνται εντός του και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να απονεμηθεί ή να αναγνωριστεί μέσω της ιδιότητας του πολίτη. Πάντα θα υπάρχει μια ομάδα που έχει αυτήν την ταυτότητα και άλλες ομάδες που δεν θα την έχουν ποτέ, ανεξάρτητα από το πόσο καιρό ζουν σε μια χώρα. Είναι επομένως μια έννοια που επιβάλλει διακρίσεις. Και σήμερα παρουσιάζεται με μια νέα μορφή», είπε ο Οθμαρ Πλόκινγκερ.

Πόσο επικίνδυνο είναι, όμως, ένα κόμμα όπως η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) να δηλώνει ότι πρέπει απαραίτητα να λάβει χώρα μια «πολιτική και πολιτισμική μετατόπιση 180 μοιρών», αναφερόμενο σαφώς στην κληρονομιά του ναζισμού;

«Ούτε αυτό είναι κάτι καινούργιο», σημείωσε ο αυστριακός ιστορικός. «Προσπαθούν να διευρύνουν τα όρια όσον αφορά το τι μπορεί να ειπωθεί. Πόσο μακριά μπορώ να φτάσω; Πόσο ακραία μπορώ να εκφραστώ; […] Και, φυσικά, αυτές είναι πάντα τακτικές που, βήμα-βήμα, ανοίγουν λίγο περισσότερο χώρο για ορισμένους τρόπους σκέψης και έκφρασης. Πρόκειται για μια στοχευμένη και επικίνδυνη στρατηγική. Αλλά είναι πολύ δύσκολο να την αποτρέψεις σε μια φιλελεύθερη κοινωνία.

»Επιπλέον, υπάρχει η εργαλειοποίηση των διώξεων και των κατηγοριών με στόχο τη δημοσιότητα. Και αυτό ανάγεται στους Ναζί. “Οποιος δεν δικάζεται συνεχώς και δεν οδηγείται στα δικαστήρια από τους εβραίους κάτι κάνει λάθος”, έλεγαν τότε. Αυτό σημαίνει ότι οι ποινικές διώξεις είναι μέρος της δραματοποίησης της πολιτικής και της διαδικασίας θυματοποίησης. Και αυτό βιώθηκε, εφαρμόστηκε και χρησιμοποιήθηκε με στοχευμένο τρόπο από τους Ναζί. Σήμερα, σε απόλυτη συνέχεια, το ίδιο κάνει η ακροδεξιά».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News