Το ημερολόγιο έδειχνε 20 Ιουνίου 1975. Οσοι μπήκαν εκείνο το απόγευμα στις αμερικανικές κινηματογραφικές αίθουσες, βγήκαν αλλαγμένοι, ίσως και για πάντα. Μόλις είχαν δει το «Jaws».

Τα «Σαγόνια του Καρχαρία» του Στίβεν Σπίλμπεργκ έγιναν 50. Ενέπνευσαν ένα ολόκληρο είδος ψυχαγωγίας – το «sharksploitation», που δεν είναι άλλο από την κινηματογραφική εκμετάλλευση των καρχαριών – και μεταμόρφωσε τη γνώμη εκατομμυρίων ανθρώπων για αυτά τα θαλάσσια πλάσματα, προς το καλύτερο και προς το χειρότερο, γράφει ο βρετανικός Guardian.

Από πολλές απόψεις, το θαλάσσιο αριστούργημα του Στίβεν Σπίλμπεργκ ήταν… ατύχημα. Το 1973, ο συγγραφέας Πίτερ Μπέντσλεϊ σκέφτηκε τον τίτλο Jaws μόλις 20 λεπτά πριν από την εκπνοή της προθεσμίας που είχε λάβει για να παραδώσει το βιβλίο στο οποίο βασίστηκε η ταινία. «Τι σημαίνει;» ρώτησε ο εκδότης του. «Δεν έχω την παραμικρή ιδέα», απάντησε ο Μπέντσλεϊ, «αλλά τουλάχιστον είναι σύντομο».

Με το παρατσούκλι Bruce (από τον δικηγόρο του Σπίλμπεργκ), ο μηχανικός καρχαρίας που χρησιμοποιήθηκε στην ταινία παρουσίασε τόσες βλάβες, που εμφανίστηκε στην τελική κόπια της ταινίας για μόλις τέσσερα λεπτά – και σχεδόν μία ώρα μετά την έναρξή της. Με άλλα λόγια, ο Σπίλμπεργκ επικεντρώθηκε στον φόβο και την απειλή του καρχαρία παρά στον ίδιο τον καρχαρία.

Ο Ρος Γουίλιαμς, συντάκτης του ιστότοπου The Daily Jaws, λέει στον Guardian ότι η ταινία «έριξε μια μακρά σκιά στους καρχαρίες. Μετέτρεψε τον φόβο σε φρενίτιδα, και αυτός ο φόβος μεταφράστηκε σε δεκαετίες καταδίωξης».

Μετά το 1975, το κυνήγι καρχαρία εκτοξεύτηκε παγκοσμίως, παρά τις στατιστικές που έδειχναν ότι είναι πιο πιθανό να σε δαγκώσει άνθρωπος παρά καρχαρίας!

Ο Guardian επικαλείται ερευνητικά στοιχεία που δείχνουν ότι μεταξύ 1986 και 2000, στον βορειοδυτικό Ατλαντικό Ωκεανό, υπήρξε μείωση του πληθυσμού των σφυροκέφαλων καρχαριών κατά 89%, των μεγάλων λευκών κατά 79% και των καρχαριών – τίγρεων κατά 65% – πολλοί εκ των οποίων βρέθηκαν στα δίχτυα ψαράδων.

Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science υπολογίζει ότι κάθε χρόνο η αλιεία σκοτώνει 80 εκατομμύρια καρχαρίες,  με τα 25 εκατομμύρια εξ αυτών να ανήκουν σε απειλούμενα είδη.

Ειδικοί αναφέρουν στον Guardian ότι ειδικά στην περίπτωση του μεγάλου λευκού (που είναι και ο πρωταγωνιστής του Jaws) η φρενίτιδα κάποια στιγμή έλαβε διαστάσεις επιχείρησης αφανισμού.

Ο Σπίλμπεργκ είχε εκφράσει τις τύψεις του δηλώνοντας στην εκπομπή Desert Island Discs του BBC Radio ότι λυπάται για τον αποδεκατισμό του πληθυσμού των καρχαριών εξαιτίας του βιβλίου και της ταινίας…

Και όμως, τα «Σαγόνια του Καρχαρία» είχαν και θετικό αντίκτυπο. Ο Μπέντσλεϊ ασχολήθηκε με την προστασία της θάλασσας, όπως και οι υποβρύχιοι φωτογράφοι της ταινίας, Ρον και Βάλερι Τέιλορ και Ρόντνι Φοξ.

Μιλώντας στον Guardian από την Αυστραλία, ο Φοξ ανέφερε ότι η ταινία ευαισθητοποίησε όχι μόνο για τη διατήρηση των καρχαριών, αλλά και για την κατανόηση του σημαντικού ρόλου που παίζουν στο ευρύτερο θαλάσσιο οικοσύστημα.

Μέσα σε αυτά τα πενήντα χρόνια, πολλοί προσπάθησαν να κάνουν ό,τι έκανε το Jaws. Υπήρξαν φθηνές απομιμήσεις και παρωδίες («Ρομπο-καρχαρίας», «Σαρκενστάιν», «Η Επίθεση του Πεντακέφαλου Καρχαρία»). Υπήρξαν και καλές προσπάθειες, όπως η περσινή ταινία «Κάτι στο Νερό», που όπως γράφει ο Guardian, επιχείρησε να αναπαράγουν τον φόβο των «Σαγονιών», δείχνοντας παράλληλα ευαισθησία για τα ζώα. Η βρετανίδα σκηνοθέτις της ταινίας, Χέιλι Ιστον Στριτ, λέει στον Guardian ότι ήθελε να παρουσιάσει τους καρχαρίες «ως απλά ζώα που χρειάζονται τροφή, όχι ως άγριους δολοφόνους που κυνηγούν ανθρώπους».

Ο μεγάλος λευκός έχει πρωταγωνιστήσει μέχρι και σε λαϊκιστικά πολιτικά αφηγήματα. «Ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας, Μπόρις Τζόνσον επικαλέστηκε τον δήμαρχο της ταινίας του Σπίλμπεργκ, όταν στη διάρκεια της πανδημίας επέλεξε να κρατήσει τις παραλίες ανοιχτές, ενώ ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει εκφράσει εικασίες για τα σχετικά πλεονεκτήματα της ηλεκτροπληξίας, έναντι μιας επίθεσης από καρχαρία…», αναφέρει ο Guardian.

Ισως χαρακτηριστικότερη είναι η εκδοχή του παιδικού τραγουδιού «Baby Shark» από την κορεατική εταιρεία παραγωγής βίντεο Pinkfong, η οποία στο YouTube κατέχει το ρεκόρ των περισσότερων προβολών όλων των εποχών – άνω των 15 δισεκατομμυρίων! Δεν έχει υπάρξει λευκός καρχαρίας που να έχει προκαλέσει περισσότερα «τραύματα» στους γονείς!

Θα μπορούσαν να υπάρξουν σήμερα τα «Σαγόνια»; Ο συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο βασίστηκε ο Σπίλμπεργκ είχε δηλώσει το 1995 πως αν έγραφε ξανά το βιβλίο θα έβαζε τον καρχαρία στον ρόλο του θύματος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News