Πώς μπορεί ένας φαινομενικά απόλυτα ορθολογικός συγγραφέας όπως ο Μίλαν Κούντερα να συνδέεται με τη συγγραφή κάτι τόσο παράλογου όσο τα ωροσκόπια; Και είναι πράγματι πιθανό το 1972 να επιμελήθηκε, με ψευδώνυμο, μια στήλη αστρολογίας, όπως ισχυρίζεται ο αφηγητής του «Βιβλίου του Γέλιου και της Λήθης»;

Τα ερωτήματα θέτει σε άρθρο του στην La Repubblica o Αλεσάντρο Καταλάνο, καθηγητής Τσέχικης Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, όπου το περασμένο Σαββατοκύριακο πραγματοποιήθηκε το διεθνές συνέδριο «Kundera Without Kundera».

Γράφει καταρχάς πως στο μυθιστόρημα, αυτός ο αφηγητής έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον Κούντερα, αλλά το θέμα των ωροσκοπίων φαινόταν να ανήκει στον κόσμο της μυθοπλασίας: «Εγραψα, οπότε, με φανταστικό όνομα, ένα μακροσκελές και όμορφο άρθρο για την αστρολογία και στη συνέχεια, κάθε μήνα, ένα σύντομο και μάλλον άνοστο κείμενο για τα διάφορα ζώδια, σχεδιάζοντας ο ίδιος σκίτσα του Ταύρου, του Κριού, της Παρθένου, των Ιχθύων», λέει ο αφηγητής στο βιβλίο που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1979.

Ωστόσο μετά από τη δημοσίευση μιας αμφιλεγόμενης σκανδαλοθηρικής βιογραφίας του Κούντερα από τον επίσης κορυφαίο τσέχο (πολιτογραφημένο αμερικανό) συγγραφέα Γιαν Νόβακ το 2020, το όλο θέμα όσον αφορά τη σχέση του Κούντερα με τα ωροσκόπια και την αστρολογία πήρε άλλη τροπή.

Τα αρχεία της μυστικής αστυνομίας μάς λένε ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Κούντερα, στον οποίο, πλέον, είχε απαγορευθεί να δημοσιεύσει οτιδήποτε, ανέλαβε μια σειρά από αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες, αρχίζοντας με το ανέβασμα στη σκηνή του μυθιστορήματος «Ο Ζακ και ο Δάσκαλός του».

Γνωρίζουμε επίσης πως αρκετοί φίλοι του Κούντερα ήταν πρόθυμοι να καλύπτουν με τα ονόματά τους «κωμωδίες για το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και το θέατρο, άρθρα, αλληλογραφία, σενάρια ταινιών» που έγραφε ο Κούντερα. Ο Γιαν Νόβακ κατάφερε να αναγνωρίσει μέρος αυτού του υλικού, περιλαμβανομένων και ωροσκοπίων που γράφτηκαν από τον Κούντερα αλλά υπογράφηκαν από τον παλιό του φίλο Εμιλ Βέρνερ.

Τα κείμενα δημοσιεύονταν καθ’ όλη τη διάρκεια του 1972 στο περιοδικό Mladý Svět (Νέος Κόσμος). Στο μακροσκελές άρθρο «Τα Αστρα και το Πεπρωμένο του Ανθρώπου» που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 33, ο Κούντερα περιδιαβάζει την ιστορία της αστρολογίας με τη δέουσα σοβαρότητα αλλά και την απαραίτητη ελαφρότητα, αναφέροντας ότι είχε συνθέσει περίπου εκατό ωροσκόπια και «πολύ συχνά σοκαριζόμουν από την ασυνήθιστη ακρίβεια των αστρολογικών προβλέψεων».

Σημείωνε επίσης ότι σε κάθε περίπτωση επρόκειτο για «ένα υπέροχο παιχνίδι». Το κείμενο ολοκληρώνεται με τον συντάκτη του να επισημαίνει το ενδιαφέρον πολλών σύγχρονων ποιητών για την αστρολογία, αναφερόμενος ιδιαίτερα στον Βίκεσλαβ Νέζβαλ, ένα από τα πρώτα λογοτεχνικά πρότυπα του Κούντερα, ο οποίος, μεταξύ άλλων, είχε προτείνει στον συγγραφέα τον τίτλο «Μονόλογοι» για μια συλλογή ποιημάτων του που εκδόθηκε το 1957.

Οσον αφορά τη σχέση του συγγραφέα με το ίνδαλμά του ο ιταλός καθηγητής αναφέρεται σε μια πολύ χαρακτηριστική φωτογραφία στην οποία ο νεαρός Κούντερα τον παρατηρεί σχεδόν εκστασιασμένος, με μια έκφραση πολύ διαφορετική από εκείνη γεμάτη αυτοπεποίθηση στα πιο γνωστά μετέπειτα πορτρέτα του συγγραφέα: «αυτή η σχέση με τον μεγαλύτερο εκπρόσωπο του τσεχικού σουρεαλισμού, του οποίου επιμελήθηκε μια ανθολογία το 1963, είχε βαθιές επιρροές στον Κούντερα, περιλαμβανομένου του πάθους του για την αστρολογία», γράφει ο Αλεσάντρο Καταλάνο στο κείμενό του.

Ο ιταλός ειδικός στην τσεχική λογοτεχνία εξηγεί πως έως σήμερα η μελέτη του έργου και της ζωής του Μίλαν Κούντερα (εγκατέλειψε τα εγκόσμια τον Ιούλιο του 2023 σε ηλικία 94 ετών) έχει εξελιχθεί προς δύο κατευθύνσεις: από τη μία πλευρά επιδιώκεται η εμβάθυνση με βάση όλα όσα είχε δηλώσει ο ίδιος ο συγγραφέας για το έργο του ενώ από την άλλη ο στόχος είναι η αποκάλυψη υποτιθέμενων ασαφειών κατά τη διάρκεια της πορείας του του Κούντερα από 1953 έως το 2013.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η προσέγγιση των μελετητών έχει αρχίσει να αλλάζει. Η Μισέλ Γουντς, για παράδειγμα, καθηγήτρια στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και ειδική στη μετάφραση από τα τσεχικά στα αγγλικά, ως βασική αρχή της αφηγηματικής στρατηγικής του Κούντερα ορίζει την αστάθεια του κειμένου.

Εχει επίσης επισημανθεί ένας συστηματικός διάλογος με άλλα λογοτεχνικά έργα με τον Ιταλό να αναφέρει ενδεικτικά πως «Η Ταυτότητα» συνομιλεί με την «Ονειρική Ιστορία» του αυστριακού πεζογράφου και θεατρικού συγγραφέα Αρτουρ Σνίτσλερ ενώ πρόσφατα εντοπίστηκαν σαφείς αναφορές στον «Χαμένο Παράδεισο» του Τζον Μίλτον στο «Αστείο».

O τσέχος Γιάκουμπ Τσέσκα κατέδειξε πώς η ποιητική της δεκαετίας του 1950 αντικατοπτρίζεται και στα μεταγενέστερα έργα του, ενώ η επίσης τσέχα μελετήτρια Λένκα Γιουνγκμάνοβα κατάφερε να αποδώσει στον Κούντερα ένα θεατρικό έργο για παιδιά του 1973, με πρωταγωνιστή ένα είδος σλοβάκου Ρομπέν των Δασών, για τον οποίο ο συγγραφέας είχε ήδη γράψει σε ένα ποίημα της σοσιαλιστικής του περιόδου.

Συνοψίζοντας, ο Αλεσάντρο Καταλάνο κάνει λόγο για «το παράδοξο ενός συγγραφέα που, ενώ προσπαθούσε να εξαφανιστεί πίσω από το έργο του, ασκούσε πολύ ισχυρό έλεγχο πάνω του. Στα μυθιστορήματά του υπάρχουν πολλά αφηγηματικά επίπεδα που αλληλοσυνδέονται, χάρη και στο παιχνίδι μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας», εξηγεί.

Στο κείμενό του για την αστρολογία, ο συγγραφέας εστιάζει στα αρχέτυπα και το συλλογικό ασυνείδητο του Καρλ Γιουνγκ, όπου εναποτίθεται η μνήμη της ανθρωπότητας. Αλλά είναι η ίδια διαδικασία που εφάρμοζε ο Κούντερα στα μυθιστορήματά του, συνθέτοντας εξαιρετικά προσεγμένους διαλόγους με φανταστικές διηγήσεις αλλά και αναφορές σε σημαντικά έργα του παρελθόντος.

Σύμφωνα με τον ιταλό ειδικό η ανάλυση αυτών των στρατηγικών μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πτυχές της πρόσληψης των έργων του συγγραφέα από τους αναγνώστες, οι οποίοι συχνά, χωρίς να το συνειδητοποιούν, έρχονται σε διάλογο με «μια παράλογη προσταγή, βαθιά ριζωμένη μέσα μας, μια επίμονη μορφή με ένα μεταβλητό και απροσδιόριστο περιεχόμενο», όπως το έθεσε ο ίδιος ο Κούντερα.

Και τα ωροσκόπια επίσης, εάν όντως είναι πραγματικά, αντανακλούν μια υπαρξιακή κατάσταση διαφορετική από αυτήν που θα ήθελε να υπονοήσει ο αφηγητής, ο οποίος στο «Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης», βλέπει τους πρωταγωνιστές ως «καημένους απατεώνες που εργάζονταν για το σοσιαλιστικό περιοδικό νέων χωρίς να πιστεύουν ούτε στη νεολαία ούτε στον σοσιαλισμό».

Ο Κούντερα γεννήθηκε την πρωταπριλιά του 1929 και στα ωροσκόπιά του είχε γράψει για τον Κριό: «Το ειδύλλιο τους είναι ξένο. Σε ειδυλλιακές καταστάσεις πλήττουν. Και αυτό ισχύει όχι μόνο για τους έρωτές τους, αλλά για ολόκληρη τη ζωή τους. [Κατέχουν την] τέχνη του να ρισκάρουν. Ενδιαφέρονται περισσότερο για το παρόν παρά για το μέλλον».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News