Η Βρετανία πενθεί. Το γεγονός επιβεβαιώνεται κάθε φορά, που ανοίγουμε την τηλεόραση και βλέπουμε τον τεράστιο αριθμό ανθρώπων, οι οποίοι παρακολουθούν βασιλικές πομπές ή είναι πρόθυμοι να περιμένουν πολλές ώρες στην ουρά για να προσκυνήσουν το φέρετρο της βασίλισσας. Εχουν συγκεντρωθεί, μας λένε, «για να υποβάλουν τα σέβη τους». Είναι εκεί «για να ευχαριστήσουν τη βασίλισσα». Πάνω απ’ όλα τους «ενώνει η θλίψη». Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται μια εικόνα μιας ομοιογενούς εθνικής κοινότητας, που ορίζεται από την αγάπη της για τον μονάρχη και τη μοναρχία. Ομως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, γράφει στον Guardian ο Στίβεν Ράικερ, καθηγητής Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Σεντ Αντριους στη Σκωτία και αυθεντία στην Ψυχολογία της Μάζας.

Ο βρετανός καθηγητής είναι μέλος μιας ομάδας κοινωνικών ψυχολόγων, που ενδιαφέρονται για τη συλλογική συμπεριφορά, και μελετούν τα πλήθη σε διάφορες τελετουργικές εκδηλώσεις στο Εδιμβούργο και στο Λονδίνο. Τους ενδιαφέρει, γράφει ο Ράικερ, το γιατί συγκεντρώνονται οι άνθρωποι, πώς βιώνουν αυτές τις συγκεντρώσεις και τις συνέπειες της συμμετοχής τους σε αυτές, τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία. Και το πρώτο πράγμα που έμαθαν, λέει, είναι ότι κάθε προσπάθεια περιορισμού των κινήτρων για τη συμμετοχή του πλήθους σε ένα ενιαίο και καθολικό κίνητρο αποτελεί στρέβλωση. Οι άνθρωποι συρρέουν για πολλούς διαφορετικούς και ανάμεικτους λόγους, στους οποίους δεν περιλαμβάνεται απαραίτητα η πίστη στη μοναρχία, τονίζει.

Φυσικά, υπάρχει σημαντικό ποσοστό ανθρώπων, που αισθάνονται αυτή την πίστη. Οσοι ταυτίζονται έντονα ως Βρετανοί και βλέπουν τη βασίλισσα ως ενσάρκωση της βρετανικότητας, παρευρίσκονται για τον απλό λόγο ότι το βλέπουν ως υποχρέωσή τους. Η προσέλευση είναι μια επιβεβαίωση τού ποιοι είναι, η μη συμμετοχή τους θα αποτελούσε άρνηση της ταυτότητάς τους. Επιπλέον, όπως συμβαίνει με κάθε προσκύνημα, το γεγονός ότι είναι εξαντλητικό δεν σημαίνει ότι είναι και δυσάρεστο. Είναι ακριβώς αυτό, που το κάνει ουσιαστικό σημάδι δέσμευσης και ανήκειν. Για αυτούς τους ανθρώπους, η απώλεια του μονάρχη βιώνεται ως προσωπικός θάνατος. Θλίβονται βαθιά.

Αλλοι πάλι, γράφει ο Ράικερ, μπορεί να μην έχουν επενδύσει στη βασίλισσα στον ίδιο βαθμό ή να μην βιώνουν αυτό το συναίσθημα με την ίδια ένταση. Αλλά αναγνωρίζουν τη δέσμευση, την υπηρεσία, τη δια βίου εργασιακή ηθική της Ελισάβετ, αξίες που εγκρίνουν ακόμα κι αν δεν εγκρίνουν απαραίτητα αυτό που εκείνη υπηρέτησε. Παρευρίσκονται με σεβασμό. Εξάλλου, στον πολιτισμό μας, υπάρχει ένας ισχυρός ηθικός νόμος να μην μιλάμε άσχημα για τους νεκρούς.

Υπάρχουν όμως και εκείνοι, ανεξάρτητα από το αν είναι βασιλόφρονες ή όχι, για τους οποίους η βασιλική οικογένεια αποτελεί έναν καμβά στον οποίο προβάλλουν δικά τους ζητήματα, είτε αυτά είναι επώδυνα ρήγματα είτε εντάσεις είτε στιγμές χαράς και γιορτής. Αυτό που συμβαίνει στις ζωές των βασιλιάδων υπενθυμίζει γεγονότα της δικής τους ζωής. Ο θάνατος της βασίλισσας τους κάνει να σκέφτονται τον θάνατο μελών της δικής τους οικογένειας και άλλων οικείων τους. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να θρηνούν μέσω της βασίλισσας, αλλά όχι απαραίτητα για τη βασίλισσα.

Υπάρχουν, όμως, και πολλοί, η παρουσία των οποίων ανάμεσα σε ανθρώπους που θρηνούν, ελάχιστη σχέση έχει με τη βασίλισσα. Απλώς αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για ένα γεγονός μείζονος σημασίας. Αν και μόνο η αλλαγή της φρουράς στο Παλάτι του Μπάκιγχαμ συγκεντρώνει θεατές, η αλλαγή του μονάρχη τούς κάνει να συρρέουν κατά χιλιάδες. Θέλουν να μπορούν να πουν: «Ημουν εκεί. Είμαι μέρος της ιστορίας».

Οι άνθρωποι θέλουν να μπορούν να πουν: «Ημασταν εκεί», γράφει στον Guardian ο βρετανός καθηγητής. Οι γονείς θα μπορούν να πουν στα παιδιά τους: «Ησουν μαζί με τη γιαγιά σου στην κηδεία της βασίλισσας», όταν η ίδια η γιαγιά θα έχει πεθάνει. Η κοινή συμμετοχή σε μια τόσο σημαντική εκδήλωση λειτουργεί σαν συνδετικός κρίκος μεταξύ των γενεών μιας οικογένειας.

Ολα αυτά, όμως, μόλις που σκαλίζουν την επιφάνεια όλων όσων λένε οι άνθρωποι για τη συμμετοχή τους στις πομπές και τις ουρές. Ωστόσο, τα Mέσα Mαζικής Eνημέρωσης αντικαθιστούν συνεχώς αυτή την πολυφωνία με ένα αφήγημα παγκόσμιου σεβασμού, παρατηρεί ο Στίβεν Ράικερ. Και αν ποτέ ακουστεί μια αντίθετη φωνή, είναι μάλλον η εξαίρεση που ενισχύει τον γενικό κανόνα. Ετσι, το ρεπορτάζ για μια διαμαρτυρία στο Εδιμβούργο κατά της επίσημης αναγόρευσης του πρίγκιπα Καρόλου σε μονάρχη, τόνισε ότι ήταν κάτι άτυπο και ερχόταν σε αντίθεση με όλους τους άλλους χιλιάδες ανθρώπους που συγκεντρώθηκαν, υποτίθεται, θλιμμένοι και ευγνώμονες.

Και όλο αυτό γίνεται ακόμη πιο σημαντικό γιατί δεν πρόκειται απλά και μόνο για πλήθη που τα ενώνει η πίστη. Τα πλήθη αντιπροσωπεύουν την ξεκάθαρη ενσάρκωση της εθνικής κοινότητας. «Αυτοί» είναι «εμείς». Το γεγονός ότι θρηνούν σημαίνει ότι η Βρετανία θρηνεί. Είμαστε ένα έθνος ενωμένο για την υποστήριξη του μονάρχη. Επομένως, όποιος αποκλίνει από αυτή την άποψη δεν είναι από «εμάς» και κινδυνεύει να αποκλειστεί από την εθνική κοινότητα.

Αυτό έχει ένα ανατριχιαστικό αποτέλεσμα, παρατηρεί ο Ράικερ. Σημαίνει ότι ορισμένα πράγματα (όπως η αμφισβήτηση της κληρονομικής μεταβίβασης εξουσίας και πλούτου) δεν μπορούν να ειπωθούν, όχι μόνο εξαιτίας της άμεσης καταστολής (όπως στην περίπτωση σύλληψης όσων εκφράζουν δημοκρατικές απόψεις) αλλά και εξαιτίας της αυτολογοκρισίας. Διότι αν μας οδηγήσουν να πιστέψουμε ότι όλοι οι άλλοι αγαπούν τη μοναρχία και απαιτούν τον δέοντα σεβασμό προς τον μονάρχη και τη μοναρχία, θα είμαστε πιο απρόθυμοι να αμφισβητήσουμε τέτοιες απόψεις φοβούμενοι κάποια αντίδραση, εξηγεί ο βρετανός καθηγητής. Kαι προσθέτει ότι αυτό με τη σειρά του θα ενισχύσει την «σπείρα σιωπής», με άλλα λόγια την εντύπωση ότι αυτές οι απόψεις είναι καθολικές.

Αυτό που βλέπουμε στη Βρετανία αυτή τη στιγμή – και το οποίο κάνει πολύ σημαντική τόσο τη φύση όσο και το αφήγημα του πλήθους που θρηνεί-  δεν είναι απλώς μια έκφραση εθνικής ταυτότητας αλλά μια άσκηση για τη δημιουργία εθνικής ταυτότητας. Και αυτό που κάνει αυτή την άσκηση τόσο αποτελεσματική είναι ότι δεν μας επιβάλλεται απλώς άνωθεν η εκδοχή μιας βρετανικότητας πίστης και σεβασμού, γράφει στον Guardian ο βρετανός καθηγητής Ψυχολογίας. Βασίζεται στα γνήσια και βαθιά συναισθήματα πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων, προσθέτει, δηλώνοντας ότι ανάμεσά τους συγκαταλέγεται και ο ίδιος: «Συγκινήθηκα και με στενοχώρησε ο θάνατος της Ελισάβετ, όχι επειδή είμαι βασιλόφρων αλλά επειδή με έκανε να θυμηθώ τη μητέρα μου. Και συναισθάνθηκα τον Χάρι, που έφτασε πολύ αργά, όπως κι εγώ, που έμαθα ότι είχε πεθάνει ενώ πήγαινα να τη δω», αποκαλύπτει ο Στίβεν Ράικερ.

Ωστόσο, αυτά τα συναισθήματα ερμηνεύτηκαν και έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης με τρόπο που εξισώνει το αίσθημα λύπης για τον θάνατο της Ελισάβετ με τη χαρά για την αδιαμφισβήτητη αναγόρευση του Καρόλου. Ομοίως, η συμμετοχή του πλήθους, όποια κι αν είναι το πραγματικά κίνητρα, καθρεφτίστηκε σαν συλλογική υποστήριξη του μονάρχη ως αρχηγού του κράτους και της Κοινοπολιτείας (χωρίς να αφήνει χώρο στο έθνος για δημοκρατικές αντιλήψεις ή αντιαποικιοκρατία). Συνολικά, όμως, είναι μια πιο μοντέρνα και πιο ευφυής μορφή υποταγής στη βασιλεία, όπου αυτό που φαίνεται σαν μια μάλλον σεμνή πράξη οδηγεί στην ουσία σε δια βίου υποταγή στην υπηρεσία του βασιλιά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News